Ísafold - 23.04.1890, Blaðsíða 1

'íCemur út á mtðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlimánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skriSeg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir l.okt. Af-
greiðslnst. i Austurstrœti 8.
XVII 33.
Reykjavik, miðvikudaginn 23. april
1890.
Um stjórnarskrármál íslands.
Vm stjérnarskrármálíslaiuls, eptir PAl
Briern. Sjerprentun úr Andvara XVI.
(i8gó). 45 bls. — f>essi ritgjörð geturorð-
ið bagaleg fyrir hina alræmdu „þjóðmála-
skúma“, sem lifa á því, að hagnýta sjer
fáfræði alþýðu og skort á hleypidóma-
lausri íhugun um landsins mikilvægasta
.þingmál nú á tímum, stjórnarskrármálið.
þar eru öll hin helztu atriði málsins, er
einhver ágreiningur hefir orðið um á síð-
ustu þingum, tekin til vandlegrar skoðun-
ar og ihugunar, með glöggum saman-
burði fyrst og fremst við eldri ákvarð-
anir um það efni, ýmist í stjórnarskránni
sjálfri (frá 1874) eða í hinum mörgu stjórn-
arskrárfrumvörpum, er alþingi (og þjóð-
fundurinn 1851) hafa haft til meðferðar á
ýmsum tímum, og í annan stað með sam-
anburði við samkynja stjórnarskrárákvæði
í öðrum löndum. Mun engum, sem læt-
ur sannleikann ráða, en ekki misjafnlega
undir kominn geðþótta sinn, geta dulizt,
að stjórnarskrárfrumvarp það, er miðlun-
armenn hjeldu fram á síðasta þingi, er
að öllu samanlögðu hið bezta, sem
nokkurn tíma hefir fram komið hjer, að
það hefir mikla kosti fram yfir bæði hin
eldri frumvörp síðan 1881 og stjórnar-
skrána sjálfa, og að það sem því kann
að vera ábótavant, er eigi stórvægilegra
en svo, að beztu vonir eru um, að það
muni geta lagazt í meðferðinni þegar á
næsta þingi; það er ekki þess eðlis, að
um það þurfi að verða mikill ágreining-
ur milli þeirra flokka á þinginu, er áður
hafa staðið öndverðir í máli þessu.
Stöðulögin frá 2. jan. 1871 þykir minni-
hlutamönnum hinn mesti voði að nefnd
■sjeu í stjórnarskrá landsins; þar með
„seljum vjer rjett vorn til sjálfsforræðis“.
Nú er vitnað í þau í stjórnarskránni, sem
nú er í gildi, og ættum vjer þá að hafa
þegar margselt þennan rjett, með því að
taka á móti henni og hagnýta hana orða-
laust. í augum stjórnarinnar eru stöðu-
dögin alveg jafngild, hvort sem þeirra er
minnzt í stjórnarskrá íslands eður eigi;
hún álítur, að konungur og ríkisþingið
hafi sem rjettmætt löggjafarvald alríkis-
ins lögtekið þar, hverja stöðu ísland skuli
hafa í rfkinu. Sje hins vegar haldið fram
skoðun Jóns Sigurðssonar, að stöðulögin
sjeu að eins yfirlýsingarlög, sem gildi
fyrst og fremstfyrir Dani, en því að eins
fyrir íslendinga, að þeir samþykki þau
annaðhvort þegjandi eða með berum
•orðum, eða þá byggi á þeim mótmæla-
laust, þá gjörir tilvitnun í þau í stjórnar-
skránni hvorki að auka nje minnka gildi
,þeirra hvað Dani snertir, en um íslend-
inga er það að segja, að þeir hafa byggt
á þeim alla tíð síðan stjórnarskráinn gekk
í gildi. og gjöra það hvorki meira nje
minna fyrir það, þótt þau verði nefnd í
hinni nýju stjórnarskrá, eins og þeirri
gömlu.
Fyrirkornulag hinnar œðstu stjórnar
landsins, undir konungi, vildu íslendingar
fyrir 40 árum. á þjóðfundinum, hafa þann-
ig, að konungur setti hjer ráðaneyti, og
skipaði jafnframt erindreka til þess, að
flytja þau mál, er koma þyrftu til kon-
ungsúrskurðar. Arið 1867, er málið
komst fyrir alvöru á dagskrá aptur, vildi
þingið aptur hafa ráðgjafa fyrir landið
við hlið konungs, og hjer landstjórn, eins
eða fleiri manna; sömuleiðis 1869, en þá
til vara landstjóra með ábyrgð fyrir al-
þingi, í stað landstjórnar; 1871 sleppir
það ráðgjafanum, og tekur upp erindreka-
fyrirkomulagið frá þjóðfundarfrumvarp-
inu (1851), þó með landstjóra hjer, er hafi
alla ábyrgð á stjórninni, en til vara sting-
ur það upp á, að konungur skipi mann
hjer á landi, er hafi hina æðstu stjórn
á hendi, og ráðgjafa, er hafi lagaábyrgð
fyrir alþingi. þar kemur jarls-hugmynd-
in fyrst fram, og henni er svo haldið
1873, nema þá er kveðið skýrara að orði;
og árið 1885 er hún tekin upp aptur á
alþingi, eptir tillögu þingvallafundar þá,
og hefir verið haldið siðan.
Stjórnin komst talsvert nærri þessari
stefnu, jarls-hugmyndinni, 1867, er hún
ætlaðist til, að hjer væri landsstjóri með
stjórnarráði sjer við hlið, en konungur hefði
ráðgjafa fyrir Island í Khöfn, og skyldi
hann einn bera alla ábyrgðina fyrir al-
þingi. Nú, 1889. er einnig gjört ráð fyr-
ir ráðgjafa í Khöfn með ábyrgð fyrir al-
þingi, en þar er enn fremur ætlazt til, að
hinir innlendu ráðgjafar landsstjórans (jarls-
ins) skuli einnig bera ábyrgð fyrir alþingi.
þ>etta er aðalmunurinn á frumvarpi stjórn-
arinnar 1867 og frunivarpi alþingis 1889,
að því er snertir hina æðstu stjórn lands-
ins. Virðist ekki vera neitt voðalegt
djúp staðfest þar á milli.
Árið 1869 kom stjórnin aptur með það,
að hafa að eins ráðgjafa í Khöfn, en á-
byrgðarlausan landsstjóra hjer og með
engu stjórnarráði. þetta, sem lakast var og
ófullkomnast af öllu því, er stungið hafði
verið upp á, hjelt stjórnin fast við 1871,
og smellti því loks inn í stjórnarskrána
1874.
Löggjafarvaldið ætlaðist bæði þ>jóðfund-
urinn 1851 og alþingi alla tíð fram að
1873 til að væri eingöngu hjá konungi
og alþingi. En þá, 1873, var farið fram
á í frumvarpi þingsins, að konungur eða
jarl gæti jöfnum höndum staðfest lög frá
alþingi, og var það tekið upp aptur 1885,
og haldið næstu þingin þar á eptir, en
breytt 1889, þannig, að nákvæmlega var
til tekið, hvernig lagastaðfestingarvaldinu
skyldi komið fyrir eða skipt milli kon-
ungs og jarls. Fyrirmæli frumvarpsins
1885 um lagastaðfestingarvald konungs
eða landsstjóra (jarls) áttu auðvitað að
skiljast þannig, að landsstjóri skyldi að eins
geta staðfest þau lög, er konungur hefði
gefið honum sjerstaka heimild til að stað-
festa. En þá var hætt við, að konungi
eða ráðgjafa hans mundi þykja forsjállegast
að sleppa sem minnstu af staðfestingar-
valdinu í hendur landsstjóra, heldur á-
skilja sjer að staðfesta nálega öll lög. Til
þess að forða því er í frumvarpinu frá
1889 mælt svo fyrir, að lagafrumvörp frá
alþingi skuli þegar lögð fyrir jarlinn til
staðfestingar. Flann hefir vald til að
staðfesta í nafni konungs, vald til að neita
staðfestingar, og vald til að geyma sjer
rjett til að leita vilja konungs í því efni.
En hvað hann gjörir af þessu verður hann
að vera búinn að ráða við sig áður mán-
uður er liðinn, og hann verður að gjöra þá
ályktun með ráði og samþykki sinna
innlendu ráðgjafa, sem trauðlega mundu
fara að skjóta málinu til konungs nema
mjög vandasamt sje eða það snerti hag
annara þjóða. Nú staðfestir jarl lög, er
konungi þykja óstaðfestandi, og má þá
konungur apturkalla þau á 12 mánaða
fresti. — J>etta ónýtingarvald, sem er
haft í stjórnlögum Kanadamanna og þar
þykir ekki hafa að neinum baga
komið, eru langt um minni líkur til að
yrði vanbrúkað hjer, heldur en lagasynj-
unarvaldið, sem nú höfum vjer í lögum,
og er því af tvennu til ákjósanlegra;
annaðhvort er hvort sem er óhjákvæmi-
legt.
Um bráðabirgðalög yfir höfuð er skýrt
ákveðið í síðasta frumvarpi (1889), að
þau skuli falla úr gildi nema næsta al-
þingi á eptir samþykki þau. ogjafnframt
er bannað að gefa út bráðabirgðarfjárlög
fyrir það fjárhágstfmabil, er fjárlög eru
samþvkkt fyrir af alþingi. Er þetta
hvorttveggja mikil framför frá frumvarp-
inu 1885, og mikil framför frá því, sem
nú er.
Framkvæmdarvaldinu er þeim mun bet-
ur fyrir komið í frumvörpunum frá síðustu
þingum heldur en nú er eða áður var
jafnvel farið fram á (nema 1873), að um-
boðsmaður konungs hjer á landi (jarl) á
að hafa það á hendi nær í öllum málum,
en ekki konungur sjálfur, nema hann sje
hjer staddur. Framkvæmdarvaldið verður
því eptir þessu síðasta frumvarpi alinn-
lent að kalla má. f>að heimilar jarlinum
að framkvæma hin þýðingarmestu fram-
kvæmdarstörf, og bætir svo við, að „ráð-
gjafar hans hafi á hendi stjórnarstörfi*
innanlands og beri ábyrgð á þeim“.
Skipun efri dcildar sýnir höf. fram á,