Ísafold - 07.05.1890, Síða 1
Kemur út á mtðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild neraa komin sje
til útgefanda fyrir r.okt. Af-
greiðslust. í Amturstræti 8.
XVII 37.
i
Reykjavik, miðvikudaginn 7. maí
1890.
i
Landsdómurinn.
f>að má heita nýtilkomið, að farið er
að hugsa um sjerstaklega skipaðan dóm-
stól til þess að meðhöndla mál á hendur
þeim, er ábyrgð hafa á íslenzkum stjórn-
arstörfum. Stjórnarbót fyrir landið hefir
íiú verið á dagskrá að öðruhvoru í hjer
um bil 40 ár, og hefir margt borið á
góma allan þann tíma, um margt verið
hugsað því viðvíkjandi, margvíslegar til-
lögur komið fram og mikið verið um
þær rætt og ritað; en á landsdóm verður
varla sagt að minnzt hafi verið meira en
svo þangað til nú fyrir 4—5 árum, á al-
þingi 1885, Jón Sigurðsson ræddi og
ritaði um málið í heilan mannsaldur, en
rnun lítið sem ekkert hafa minnzt á iands-
dóm. Benid. Sveinsson kemur með á-
'kveðna tillögu um landsdóm á alþingi
4867: vill hafa hann skipaðan 6 mönnum,
3 úr æðsta dómi landsins og 3 úr efri
þingdeildinni, en sú tillaga var felld og
sett í staðinn að eins, að landsdómur
skuli dæma mál á hendur landsstjórninni.
Á næsta þingi, 1869, er B. Sv, alveg
horfinn frá landsdómi aptur; þá lætur
hann sjer nægja, að fólksþingið gjöri þær
ráðstafanir, er með þarf, til þess að koma
fram ábyrgð á hendur ráðgjafanum. þingið
felldi að visu þá tillögu, en setti ekkert i
staðinn, Á næsta þingi, 1871, var að eins
ákveðið, að landsdómur dæmdi inál út af
brotum stjórnarinnar, en ekkert farið út
í það, hvernig landsdómur þessi skuli
skipaður, og sama er að segja um frum-
varp þingsins 1873. Og þegar nýja
stjórnarbótarbaráttan hófst 8 árum síðar,
þá var ekkert minnzt á neinn landsdóm
i frumvörpum þeim, er flutningsmenn
málsins báru upp á þingi framan af, —
>ekkert á hann minnzt í frumvörpunum
1881 og 1883, og ekki fyr en 1885, e'ns
•og áður er á vikið.
þetta sýnir nú það tvennt, að þörf er
á landsdómi, þ. e. sjerstökum dómi til að
•dæma brot stjórnenda landsins, hefir eigi
vakað fyrir mönnum til skamms tíma, og
að því er eigi að kynja, þótt tillögurnar
um skipun hans og tilhögun hafi verið og
sjeu enn nokkuð á reiki.
þessi fáu ár, sem landsdómurinn hefir
verið á dagskrá, síðan 1885, hafa komið
fram 3 aðaltillögur um skipun hans.
Hin fyrsta, sú er flutningsmenn málsins
1885 báru upp, var samhljóða tillögu Ben.
■Sveinssonar frá 1867: 6 dómendur, 3 úr
efri deild, 3 úr efsta dómstól landsins.
En þingið samþykkti hana ekki fremur
þá en 18 árum áður, heldur varð meiri
hluti atkvæða í neðri deild fyrir því þeg-
• ar við 2. umræðu, að öll efri deild skyldi
sitja dóminn með landsyfirrjettinum, en
sakborningur skyldi mega ryðja 5 úr
dómi. þetta var önnur tillagan, og henni
var haldið á næstu þingum, og síðast i
fyrra sumar i neðri deild. En þá kom
hin þriðja fram í efri deild, sú, að lands-
yfirdómurinn einn skyldi vera landsdóm-
ur, þ. e. dæma i þeim málum, er jarlinn
eða neðri deild býr til á hendur ráðgjöf-
unum.
Engin af þessum þremur tillögum um
skipun eða fyrirkomulag landsdómsins er
upphugsuð af flutningsmönnum þeirra
sjálfum, heldur eru þær teknar eptir öðr-
um. eptir skipulagi landsdóma í öðrum
löndum. það er síður en svo, að þessa
sje getið uppástungumönnum til nokk-
urrar rýrðar. J>að er lítið varið i að
brjóta upp á nýstárlegri tilhögun með
það eða það, bara til þess að geta látizt
vera öllum mönnum hugvitssamari, í stað
þess að taka sjer snið eptir öðrum, hafi
reynslan sýnt, að það megi vel fara.
Galdurinn er sá, að vera sem glöggvastur
á það, hvað helzt mundi oss henta af því,
er aðrar meiri og merkilegri þjóðir hafa
upp tekið og reynt. En til þess þarf
fyrst og fremst að vita það, þekkja það,
sem reynslan hefir kennt annarsstaðar.
Að fimbulfamba um þetta mál alveg út í
bláinn, án slíkrar þekkingar, eptir þvi
sem andinn inn gefur, það er hjegómi,
gagnslaus heilaspuni.
Landsdómshugmynd Ben. Sveinssonar,
frá 1867, ítrekuð 1885, er þaðan tekin,
er vjer höfum lengst af haft því nær alla
vora stjórnspeki og flest atriði í stjórnar-
skrá vorri eru lánuð hjá, — frá Dönum.
Landsdómshugmynd þingsins 1885—1889
er lánuð frá Norðmönnum.
Efri deild 1889, sem vildi láta lands-
yfirrjettinn einsamlan vera landsdóm, get-
ur tilnefnt ýms þingstjórnarlönd sjer til
fyrirmyndar, þar á meðal Holland og
Belgíu, er bæði þykja hafa mikið gott og
frjálslegt stjórnarfyrirkomulag. J>ar er
æðsti dómur landsins jafnframt landsdóm-
ur (ráðgjafadómur). — þ>eir einir, er gjöra
ekki annað en veifa í kringum sig hugs-
unarlausum gífuryrðum, geta kallað til-
lögu efri deildar þá fjarstæðu, er engu
tali taki. Hitt er annað mál, að hugsa
sig um og leita fyrir sjer, hvort ekki sje
neinn vegur að finna annað betra, eða,
þó tilhöguninni sje haldið, þá að bæta svo
um á annan hátt, að flestir eða allir sætti
sig við hana.
Um landsdómsfyrirkomulagið f Dan-
mörku, er Ben. Sveinsson hefir viljað taka
upp, en þingið hefir raunar aldrei aðhyllst,
— um það má með sanni segja, að er
vegið og ljettvægt fundið. í>ví geta Dan-
ir mest um kennt ófarnað sinn i þing-
stjórnarleiðangrinum. J>að er kunnugra
en frá þurfi að segja, að því að eins hef-
ir ráðaneytið danska getað gjört, hvað þvi
gott þykir langa lengi, í trássi við fólks-
þingið og hvað sem stjórnarlögunum líður,
að ríkisrjetturinn danski er að helmingi
skipaður þess einbeittustu fylgismönnum
á þingi, í landsþinginu, og því þarf ekki
nema alls einn af 13 hæstarjettardómend-
um, er dóminn sitja að helmingi, til þess
að snúast í þeirra lið, er til dóms kemur.
jþess vegna hefir fólksþingið sjeð það í
hendi sjeu fyrir margt löngu. að það væri
í geitarhús ullar að leita, að ætla sjer að
fá rjetting síns máls hjá ríkisrjettinum.
Landsþingið er rikisdómur í rauninni.
þess vegna „gjörir ráðaneytið það, sem
það heldur, að landsþingið muni ekki
dæma sig fyrir“, eins og að orði var kom-
izt nýlega í dönsku blaði, — hversu svo
sem það er fólksþinginu þvert um geð
og lögum gagnstætt að þess hyggju.
Fólksþingið, aðalfulltrúaþing þjóðarinnar,
er þannig varnarlaust og máttvana gagn-
vart ráðaneytinu, ekki einungis eins og
ef alls engum ríkisdóm væri til að dreifa,
heldur miklu fremur. Fólksþingið mundi
þakka fyrir, að mega reka mál sitt fyrir
hinum reglulegu dómstólum eða hæsta-
rjetti einum, — eða mundi að minnsta
kosti hafa þakkað fyrir, að mega það
fyrir nokkrum árum t. a. m., áður en
flokkastríðið var búið að gagntaka allan
landslýð eins freklega og nú er orðið.
Gjörum nú ráð fyrir, að ríkisdómurinn
danski hefði verið eins skipaður og al-
þingi ætlaði að hafa landsdóminn 1885—
1889, þannig, að hann sæti allt iandsþing-
ið ásamt hæstarjetti, og sakbormngar
mættu ryðja þriðjung úr dómi, eins og
hjer var ætlazt til. J>á hefði iands-
þingið haft hálfu meiri ráð í dómum. f>vf
þótt rutt hefði verið úr honum tómum
landsþingismönnum, 27 af8i alls, þá hefðu
samt orðið eptir í honum 39 landþingis-
menn móti 13 hæstarjettardómurum.
Hjer er ekki sagt, að svona muni eða
svona hljóti að fara, eins og í Danmörku,
hvar sem þessi aðferð er höfð: að láta
aðra þingdeildina ráða að hálfu eða öllu
leyti, er til dóms kemur. En dæmi Dana
sýnir, að svona getur farið, þegar það er
gjört, og meira að segja: það er hætt
við, að svona fari, þegar megn og lang-
vinn misklíð rfs upp milli þingdeilda. Verð-
ur þvf að eins fyrir það girt. að efri deild-
in sje þá líka þannig samansett, að hún
lúti sama valdi og hin deildin, beinlínis
eða óbeinlfnis, eins og er t. d. í Noregi,
þar sem efri deildin er eigi annað en
nefnd úr stórþinginu, þ. e. kosin öll af
þvf. f>á má búast við að fá dóm yfir
ráðgjöfum eptir vilja aðalfulltrúádeildar-
innar, neðri deildar; en ijettlátan dóm á
enginn vfsari fyrir það, heldur en ef þeir
einir eru látnir dæma, sem ekkert eru
við málið riðnir, ekki eiga sæti á þingi