Ísafold - 31.05.1890, Side 1
I
Kemur öt á miðvikudögum og
Iaugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis S kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin v ð
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVII 44. I
Reykjavík, laugardaginn 31. maí
1890.
Skipun efri deildar og æfilöng
þingseta.
I.
Einn með verulegri göllum á stjórnar-
skránni frá 1874 er það. að helmingur
efri deildar er konungkjörinn. þar með
er stjórninni veitt i rauninni tvöfalt synj-
unarvald, ef svo ber undir, gagnvart því,
sem hinir þjóðkjörnu fulltrúar vilja hafa
fram. Hún hefir hið lögákveðna synjun-
arvald við frumvörpum þingsins, eptir að
þau eru samþykkt i báðum deildum, og
þar á ofan synjunarvald á þinginu sjálfu,
áður en málin útkljást þar, með atkvæð-
um fulltrúa sinna, sem hún, eins og eðli-
legt er, velur sjer til fylgis í þvi, sem
henni er kappsmál um. Með einum frá-
villing úr hinna liði, þeirra þjóðkjörnu,
ræður hún lögum og lofum í deildinni
og þar með á öllu þinginu, hvernig sem
fer um forsetakosning ; en ráði hlutkesti
þvi eða önnur tilviljun, að forsetatignina
hljóti maður úr þjóðkjörna flokknum, þá
ráö.t hinir konungkjörnu einir sins liðs
öllu því sem þeir hirða um að ráða, eins
og t. d. á síðasta þingi ; þá hafa þeir
allt af afl atkvæða gagnvart hinum.
þannig má svo að orði kveða, að þing-
stjórnarvald þjóðarinnar leiki á hverf-
andi hveli, á tómri tilviljun.
Ekki er þjóðinni láandi, þótt hún vilji
fá þessu breytt.
Rjett er að geta þess samt, að það
var alþingi sjálft, sem fyrst kom upp
með svo lagaða sltipun efri deildar, 1867,
þegar fyrst var komið upp með að skipta
þinginu í tvær málstofur, og samþykkti
hana með meira en 2/a atkvæða þá. og
aptur bæði i86g og 1871, en ekki 1873;
þá vildi það hafa alla efri deild þjóðkjörna;
en það líkaði stjórninni ekki, eins og við
var að búast, og þóttist góð að geta tek-
ið upp í stjórnarskrá sína, 1874, þrí-
vegis samþykkta tillögu þingsins um
skipun efri deildar.
Stjórnin hafði í sínu frumvarpi, er lagt
var fyrir þingið 1867, stungið upp á, að
sex hinir æðstu embættismenn landsins
skyldu eiga sæti á þingi ásamt 21 þjóð-
kjörnum þingmanni, og að þingið væri
eins og áður ekki nema ein málstofa. En
þingið vildi af tvennu til heldur halda
sex konungkjörnum þingmönnum, eins og
áður hafði verið, enda var það ekki nema
lítið brot af þinginu í einu lagi, svo þjóð-
kjörnir þingmenn höfðu margfalt afl at-
kvæða við þá með þvf fyrirkomulagi. En
þegar svo f miðju kafi er fundið upp á
tvískipting þingsins, þá er svo sem orða-
laust álitið sjálfsagt, að konungkjörna
sveitin sitji öll f efri málstofunni, með þvf
að svo er vant að hafa það annarstaðar,
þó aS hdn fengi þar með miklu meira
vald en ella mundi eða áður gerðist, með
þvf að ekki þótti takandi í mál að fjölga
þingmönnum meira en svo, að tólf jmðu
alls f efri deild.
Á alþingi 1885 var tekið upp aptur
meðal annars það atriði úr þingfrumvarp-
inu frá 1873. að efri deild skyldi öll vera
þjóðkjörin. og var því haldið á næstu
þingum, 1886 og 1887. En með þvf að
ýms vandkvæði þóttu á kosningum til
efri deildar, ef hún ætti að geta orðið
til muna frábrugðin neðri deild og þar
með sjálfstæður liður í þingstjórnarvald-
inu, þá var á siðastf þingi horfið frá þvfl
aptur, og tekin upp gamla hugsunin með
konungkjörnum þingmönnum, eins og var
á ráðgjafaþinginu: að þeir skyldu að eins
vera (lítið) brot af málstofu þeirri, er þeir
ættu sæti f, berandi þar til brunns sjer-
staklega þekkingu og reynslu, er þjóðin
kynni að ganga fram hjá í kosningum til
þings, og hafandi áhrif á aðra þingmenn
með viturlegum ráðum og tillögum, ef
þvf væri til að dreifa, en án þess að eiga
neitt undir sjer, er til atkvæða kæmi;
það er óþarft, þar sem þeirra kjósandi,
stjórnin, hefir ótakmarkað synjunarvald
eptir á.
Neðri deild á sfðasta þingi ætlaðist
raunar til, að konungkjörnir (jarlkjörnir)
þingmenn hyrfu af þingi algjörlega með
tímanum. En efri deild, sem hjelt fyrst
fram algjörlega stjórnkjörinni etri deild,
eptir dæmi Kanadamanna, hvarf fráþví apt.
ur og aðhylltist þá skipun hennar, að þar
sætu að eins 4 stjórnkjörnir þingmenn,
og 8 þjóðkjörnir; og það aðhylltizt öll
nefndin í neóri deild, bæði meiri hlutinn,
og minnihlutinn. Eru því allar líkur til,
að það atriði verði ofan á eptirleiðis, ó-
breytt eða þvf sem næst.
Aðalatriðið f því nýmæli er þetta, að
stjórnkjörnir þingmenn skuli eigi hafa
afl atkvæða á þingi sem flokkur út af
fyrir sig, í annarihvorri deildinni, heldur
að eins þau áhrif á málin, er þeir geta
haft með ræðum sfnum og tillögum, sam-
kvæmt hinum upphaflega tilgangi með
stjórnkosningum, sem var sá, að auka og
bæta vinnukrapta þingsins, en vera eigi því
til fyrirstöðu, að vilji þjóðfulltrúanna gæti
lýst sjer eindregið og látið til sfn taka,
er til atlcvæða kæmi.
f>að er þriðjungur efri deildar, sem á
að vera stjórnkjörinn eptir þessari tillögu.
f»ar með er að vísu svo um búið, að þjóð-
kjörni flokkurinn í deildinni hefir þar ó-
brigðult afl atkvæða. En duga mundi
samt, til að fá framgengt áminnztum
tilgangi með stjórnkosningum til þings,
þótt hinir stjórnkjörnu þingmenn væru
eigi nema 3, eða að eins 7-t hluti deild-
arinnar, enda voru þeir ekki fullir l/4
hluti þingsins forðum, meðan það var
ráðgefandi. Raunar má segja, að hvor-
ugan flokkinn muni mikið um 1 mann, og
þvf sje ekki gjörandi rekistefna úr þvf,
hvort hinir stjórnkjörnu sjeu heldur hafð-
ir 3 eða 4. En sje hinum þjóðkjörnu í
efri deild skipti niður á ömtin eða fjórð-
ungana, eins og stungið var upp á á sið-
asta þingi, þá stæði vel á þvf, að þeir
gætu orðið 9, til þess að geta þó látið-
fjölmennasta amtið kjósa 3, en hin 2.
T>að er síður en svo, að efri deild eigi
eptir tilætlun þingsins í fyrra að vera
neitt gapalega framsækin, þótt hún eigi
'hð vera þjóðkjörin að tveimur þriðjung-
um. Kosningar til hennar verða ekki
minna en þrefaldar. Fyrst kýs hinn al-
menni kjósendaflokkur menn í sýslunefnd-
ir, sýslunefndirnar kjósa f amtsráð eða
fjórðungsráð, og amtsráðin kjósa síðan
þingmennina, 8 þingmenn alls, til efri
deildar, 2 úr fjórðungi hverjum, eða 3
úr einum, ef hinir þjóðkjörnu þingmenn
yrðu g. Auk þess Ifður að jafnaði lang-
ur tími milli allra þessara kosninga: fyrst
langur tími frá því kosið er í sýslunefndir
og þangað til þær kjósa í amtsráð eða
fjórðungsráð, og langur tími aptur frá
því sú kosning fer fram þangað til kosið
er á þing, og þá að eins einn og einn
þingmaður í senn, með löngu millibili —
nema í fyrsta sinn —, ef haldið verður
æfilangri þingsetu, eins og haldið var
fram á siðasta þingi f báðum deildum.
f>að er svo sem ekki hætt við fljótræði
eða flasfengni, þegar svo er um búið.
Rfsi einhver nýstárleg framsóknaralda
upp hjá þjóðinni, hjá almenningi, þá á
hún svo langa og erfiða leið fyrir hönd-
um inn á þing, í efri deildina, að brot-
sjórinn verður löngu lægður áður; gott
ef hún verður eigi hjöðnuð með öllu um
það er þangað kemur. A.ð nokkur stjórn
hirði um að hafa fhaldssamari efri deild
en útlit er fyrir að fáist með þessu, —
það er ekki lfklegt. £>ar með fær hún
það bætt upp, er hún missir fyrir hitt,
að sleppa stjórnkosningunum, að svo
miklu leyti sem hugsun hennar með
þeim fer í rjetta stefnu, þá stefnu, er
upphaflega var tilætlazt. og sem á einn-
ig að koma heim við vilja þjóðarinnar;
en sfna fylgifiska þarf hún eigi að bú-
ast við að fá á þing með þvf móti, og
það á hún að gjöra sjer að góðu.
Fyrirmælin um, að hinir amtsráðskjörnu
þingmenn skuli búsettir í því amti, er
þeir eru kosnir úr, virðast all-hyggileg f
fyrsta áliti. „jþá er miklu fremur vissa
fyrir, að þeir sjeu kunnugir landsháttum
öllum, heldur en ef sumir fjórðungar lands-
ins máske ættu engan þingmann í efri
deild“ (J. A. Hjaltalín). En raunar getur
það orðið óþægilegt hapt á kjörgengi
manna til efri deildar, og jafnvel alveg
óþarft. Oþægilegt getur það orðið vegna