Ísafold - 23.07.1890, Síða 1
K.emur út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis S kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin v:ð
áramót, ógild nema komin sje
tilútgefanda fyrir l.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVII 59.
Reykjavík. miðvikudaginn 23. júli
... JJU
1890.
íslenzk bókfræði.
Bibliographical Notices I og IV, eptir
prófessor W. Fiske, Florens 18«6 og
1889.
Flestir íslendingar munu hafa heyrt
próf. Fiskes getið. og það að góðu. Hon-
um var það þannig einna mest að þakka,
að ísland fjekk svo miklar bókagjafir frá
Vesturheimi á þjóðhátíðinni. Hann var
]ika heima á íslandi fyrir nokkrum árum,
og bar þá öllum, sem komust í kynni
við hann, saman um, að hann væri hið
mesta ljúfmenni.
Próf. Fiske hefir lagt stund á íslenzka
tungu og norræn tungumál yfir höfuð,
síðan hann var unglingur. þ>á var hann
um tíma bæði í Danmörku og Svíþjóð
og lærði þá bæði dönsku og sænsku,
svo að hann gat ekki að eins skilið bæði
málin og lesið, heidur einnig talað þau.
þ>egar hann var í Kaupmannahöfn, nam
hann líka íslenzku af íslenzkum stúdent-
um og námsmönnum þar. Löngu seinna
varð Fiske prófessor i Norðurlandamál-
um við Cornell-háskóla í Vesturheimi, og
fjekk hann þá aptur tækifæri til að gefa
sig við norrænum bókmenntum, sem ávallt
höfðu verið uppáhald hans, en einkum
hafði hann þó tekið ástfóstri við íslenzk-
ar bókmenntir og yfir höfuð ísland og
íslendinga.
f>eim, sem áttu tal við próf. Fiske á
íslandi, mun vera það minnisstætt, að
hann talaði íslenzku óvenjulega vel, eptir
því sem um útlendinga er að gjöra.
Hann hafði að vísu lært islenzku í ung-
dæmi sínu, en svo höfðu mörg herrans
ár liðið þannig, að hann hafði ekki sjeð
nema einn eða tvo Islendinga. Nú er
maður ekki lengi að gleyma að tala sitt
eigið móðurmál, ef hann hvorki talar það nje
les svo árum skiptir, hvað þá heldur út-
lendu máli, sem maður hefur lært. Próf.
Fiske hafði reyndar ekki talað íslenzku í
mjög mörg ár, en á hinn bóginn hafði
hann haldið þekkingu sinni á íslenzku við,
og jafnvel aukið hana stórum, með því
að lesa íslenzkar bækur. þ>ess vegna gat
hann talað við íslendinga á íslandi þeirra
eigið mál, og það furðanlega vel.
Próf. Fiske hefir safnað að sjer islenzk-
wm bókum og útlendum bókum um ís.
land i mörg ár, jeg held svo tugum
skipti Hann safnar öllum bókum, hverju
nafni sem nefnast, smáum og stóruny
merkilegum og ómerkilegum, bara et
jþær eru islenzkar, eða snerta ísland að
einhverju leyti. Bað er mikill munur á
Bjarna og Jónasi og svo hinum örgustu
íslenzku leirskáldum á hinn bóginn, en
bókahyllurnar hjá próf. Fiske fara ekki
i manngreinarálit. þ>ær taka jafnt á mótj
bókunum, hvort sem höfundar þeirra
voru snillingar eða bögubósar. Próf.
Fiske safnar jafnvel markaskrám, lögum
fjelaga, eyðublöðum, auðvirðilegustu eríi-
ljóðum, gyllingum frá vesturfarapostulum
og alls konar öðru rusli, setn kalla mætti
moðið undan töðu bókmenntarna.
Próf. Fiske hefur ekki sparað fje til
að auka bó'kasafn sitt sem mest, og hefir
verið sjer úti um íslenzkar bækur um
allar trissur, ekki síður á þýzkalandi og
Englandi, en íslandi og Danmörku, því
það kemur einstöku sinnum fyrir, að
þýzkir og enskir bókagyðingar (svo eru
kaupmenn þeir nefndir, sem verzla með
gamlar bækur) hafa hinar sjaldgæfustu
íslenzku bækur á boðstólum. Auk þess
segir það sig sjálft, að útlendar bækur
og ritgjörðir um Island er helzt að fá,
þar sem þær koma út, eða í útlöndum.
Afleiðingin af elju og áhuga próf.
Fiske's er sú, að hann á nú eitthvert
hið stærsta safn af íslenzkum bókum og
bókum um ísland, sem til er. Safn
Landsbókasafnsins mun reyndar vera
auðugra að íslenzkum bókum en safn
Fiske's, en það er líka aðgætandi, að
það er samsteypa úr mörgum söfnum,
safni Jóns Sigurðssonar, Páls Pálssonar,
stúdents og svo safni Stiptsbókasafnsins,
þar sem próf. Fiske hefur einn smalað
sínum bókum saman. Onnur bókasöfn
mun ekki taka safni hans fram, að því
er íslenzkar bækur snertir, og jafnvel
ekki konglega bóksafnið í Kaupmanna-
höfn, þó það eigi reyndar margar sjald-
gæfar bækur, sem próf. Fiske vantar.
Aptur mun safn hans af útlendum bók-
um um ísland, ferðabókum, greinum úr
tímaritum, (sem skipta þúsundum), úr-
klippum úr dagblöðum o. s. frv. vera
hið fullkomnasta safn, sem til er í heimi
af þvi tagi.
Próf. Fiske hefur lesið meira eða
minna í öllum bókum sínum, eða þá að
minnsta kosti blaðað í gegnum þær.
þ>að má nærri geta, að hann hafi öðlazt
við það mikinn fróðleik og margvíslegan,
en þó einkum að því er biblíógrafíu
snertir eða bókfræði, enda mun óhætt að
fullyrða, að enginn íslendingur, sem nú
lifir, standi honum á sporði í þeirri grein.
íslendingum er annars mjög ósýnt um
þessa fræði, og það jafnvel líka flestum
„lærðum mönnum“. J>eir taka t. a. m. varla
eptir þvi, ef þeim verður að líta i gamla
bók, hvort t. a. m. „mínum“ er skrifað
eins og nú tíðkast, eða „mijnum“; hvort
skrifað er „þ>áll„ eða Páll (mannsnafnið)
o. s. frv. f>eir taka ekki eptir bóka-
hnútum, útflúruðum upphafsstöfum, tengi-
orðum (svo kalla jeg orð þau eða at-
kvæði, sem standa venjulega i gömlum
bókum. neðst á hverri síðu til hægri
handar, því þau eins og tengja siðu
þessa við næstu síðu; — annars likar mjer
ekki orðið) o. s. frv., sem er aðalatriðið
i bókfræðinni, næst þvi að þekkja bæk-
urnar sjálfar. J>etta allt hefur próf. Fiske
athugað manna bezt, að því er snertir
íslenzkar bækur.
Próf. Fiske fjekk fyrir nokkrum árum
tækifæri til, að láta nokkuð af bókfræð-
isþekkingu sinni koma fyrir almennings-
sjónir. 1885 kom út í London skrá yfir
bækur, sem prentaðar voru á íslandi frá
1578—1880 og British Museum átti. Hún
var eptir Th. W. Lidderdale nokkurn og
allnákvæm. Ekki man jeg hve margar
bækur eru taldar í skrá þessari í allt, en
það er víst að þar eru nefndar 270 bæk-
ur fyrir 1844, og á próf. Fiske þær nú
allar saman, nema 28.
Nú átti próf. Fiske margar íslenzkar
bækur, sem ekki voru nefndar í skrá
Brit. Mus. og lá því nærri, að gefa út
skrá yfir þær, eða viðbótarskrá við skrá
Brit. Mus. jpetta gjörði próf. Fiske 1886
og nefndi hann skrána Bibl. Not. I, því
fleiri sams konar pjesar áttu að koma á
eptir. Hjer telur próf. Fiske 139 bækur,
sem hann á, en Brit. Mus. á ekki, og
fer hann þó ekki lengra fram en til
í844. £>að á.r eru takmörk, því þá
var prentsmiðjan fiutt frá Viðey til Reykja-
víkur, og auk þess segist próf. Fiske eiga
svo margar íslenzkar bækur frá þeim
tíma, sem ekki eru í skrá Brit. Mus., að
það mundi verða allt of langt mál, að
telja þær og lýsa þeim.
Nú liðu tvö ár og komu út á meðan
tvö hepti af Bibl. Not. f>au voru bæði
um Francesco Petrarcha, því próf. Fiske
safnar ekki síður hverju tangri og tötri
sem snertir hann, en íslenzkum bókum.
Vorið 1889 komu út Bibl. Not. IV og er
það viðbótarskrá, bæði við skrá Brit. Mus.
og Bibl. Not. I. J>ar eru líka taldar 139
bækur, prentaðar á íslandi frá því fyrsta
til 1844, svo nú á próf. Fiske 410 bækur
frá þessu tímabili.
Bókaskrár þéssar eru mjög fróðlegar
fyrir alla þá, sem unna íslenzkri bókfræði,
enda er leitun á jafnmikilli vandvirkni og
þær eru gerðar úr garði með. í formál-
anum fyrir Bibl. Not. I. eru nokkrar at-
hugasemdir um íslenzka bókfræði yfir
höfuð, og skal eg geta um það helzta af
þeim. Hjer um bil allar íslenzkar bækur
frá tímabili því, sem um er að ræða, voru
prentaðar með gotnesku letri, Latínuletur
var fyrst á bókum þeim. sem prentaðar
voru í Kaupmannahöfn, en varð ekki al-
gengt á íslandi fyr en 1850. Bækur þær
sem fyrst voru prentaðar á íslandi, höfðu
hvorki reglulegt blaðsíðutal, nje blaðatal,
en neðst á annarihvorri síðu var þó nokk-
urs konar blaðatal. Á fremstu blaðsíðu í
hverri örk stóð upphafsstafur, t. d. Á, á