Ísafold - 26.07.1890, Síða 1
K.eraur út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(I04arka) 4 kr.; erlendis S kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin v ð
áramót, ógild neraa komin sjt
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. i Austurstrœti 8.
XVII 60.
Reykjavík laugardaginn 26. júlí
1890.
Gröndalskt frumhlaup og Vestur-
heimsferðamálið-
Gute Leute,
schlechte Musikanten.
Lengi hefir því verið viðbrugðið, hve illa
mörgum góðum skáldum lætur að jafnaði að
hugsa og rita um landsins gagn og nauðsynjar.
|>að er eins og þeir viti varla neitt af tíma og
rúmi þá fremur en þegar þeir eru að leika sjer á
skáldlegu hugmyndaflugi. |>eir fara gandreið
yfir láð og lög, út yfir tíma og rúm. f>eir
fimbulfamba uppi í skýjunum um hluti, sem
ekkert oiga skylt við loptfarir, andlegar nje
líkamlegar.
í flaslegu frumhlaupi í síðustu »Fj.konu«
gegn ritstjóra Isaf. út af greininni um daginn
um »hag Islendinga í Vesturheimi« talar Ben.
Gröndal um útflutninga í þeim anda, sem
hefir kannske þekkzt fyrir 100 árum eða meir,
meðan útflutningar voru víðast svo sem rjett
í byrjun. f>á kann að hafa þótt við eiga,
að sporna með öllu móti við útflutningum,
af föðurlandsást, eða umhyggju fyrir velferð
landsins af þjóðhöfðingjanna hálfu. f>á kann
sumum að hafa þótt sjálfsagður hlutur, að
láta mannfrelsið, persónulegt frelsi, frelsi til
að skipta um verustað, lúta í lægra haldi
fyrir hagsmuuum lands þess, er manninn
hefi alið, sönnum eða ímynduðum. Mann-
frelsi var þá og yfir höfuð í litlum hávegum,
haft víða.
En sú öld er nú liðin fyrir margt löngu.
Tilraunir til að klafabinda menu í sínu beru-
rjóðri hafa um langan aldur verið metnar af
skynberandi inönnum bæði bernska og
ósvinua. Ekki þarf annað en líta á löggjöf-
ina um útflutningsmál til þess að ganga úr
skugga um, hve gjörsamlega allar ófrelsishug-
myndir í þeim efnum eru jafnvel horfnar úr
meðvitund manna. Aðalhugsun og tilgangur
útflutningslöggjafar í siðuðum löndum er sá,
ekki að aptra útflutningum, heldur að halda
skjóls- og verndarhendi yfir útflytjendum með-
an þeir eru að komast burt og í það ríki,
þar sem þeir ætla að taka sjer bólfestu.
Jafnvel hjer, á hala veraldar og það heldur
aptarlega í lest siðaðra þjóða, var eigi fyr
farið að brydda á verulegum og almennum
hug á að leita sjer bólfestu fyrir vestan haf,
en löggjafarvaldið bjó til slík verndarlög fyrir
útfara; það var eitt hið fyrsta verk alþingis,
er það hafði fengið löggjafarvald. Jafnvel
menntunarminnstu alþýðumenn á þingi höfðu
fylgt það með tímanum, að þeir vissu, að
slíkt var sjálfsagður hlutur.
En nú, hálfum mannsaldri eptir það, held-
ur Ben. Gröndal, hámenntaður maður og
lærður, fram þeirri kenningu, að það sje hei-
lög skylda við fósturjörð sína, að aptra með
öllu móti xitflutningum. Meðal annars eiga
blaðamenn að standa í móti þeim með odd
og egg, af þeim drengilegu hvötum, að miklir
útflutningar fækka kaupendum fyrir þeim!
»Eg hefði þó ætlað, að blaðamennirnir, sem
ætla sjer að vera ieiðtogar þjóðarinnar, ættu
að sjáþað, að kaupendum þeirra mundi fækka,
ef útflutningsstraumurinn heldur svona áfram«.
þ>etta eru orð Gröndals.
Leiðin til þess að koma fram þessum göf-
ugmannlega tilgangi er meðal annars
sú, eptir hugsun Gröndals, að varast að
bera vistinni í hinum nýja heimi nokkurn
tíma öðruvísi en illa söguna, hvort sem mað-
ur veit betur eða ekki. Erumhlaupið gegn
ricstjóra lsafoldar stafar af því, að hann
hafði talið sjer skylt, saunleikans vegna, að
beuda á einstrengingsskap þann, er kom fram
í fyrirlestri Gísla -Tónassonar um Ameríku
um daginn, — benda á, að þar væri hjer um
bil eingöngu lýst hinni lakari hliðinni á Ame-
ríkulífinu og það með heldur svæsnum orð-
um. í ritstjórnargreininni í ísaf. 19. þ. m.
voru eigi bornar neinar brigður á lýsing
Gísla á landplágunum, hinum almennu ó-
kostum á landi því, er landar hafa flestir
valið sjer til bólfestu vestra, þótt ganga
megi að því vísu, að hann hafi gjört eins
mikið úr þeim eins og hann gat. f>ar var
að eins bent lauslega á það, sem flestir vita
nú orðið og ekki stoðar að rengja, að að líf
landa í Ameríku er ekki eintóm eymd og
volæði, ekki eintómur skrælingjaháttur, held-
ur hitt, að þeir lifa sumir góðu lífi að
mörgu leyti, jafnvei heilar stjettir manna.
f>ar var ekki talað einu orði í þá átt, að
Ameríkulíf landa væri að öllu samanlögðu eins
gott, hvað þá heldur betra en hjer gerist á
Islandi. Síður en svo. Aherzlan var mest
lögð á það, á þann heilsusamlega sannleika,
að bærileg líðan sje undir iðjusemi og erfiði
komin eigi síður þar en hjer, eða ef til vill
þar en hjer öllu fremur.
Með sinni vanalegu freistni til öfga og of-
sjóna gjörir Gröndal úr þessu eiutómt lof um
Ameríkulífið, — »til að þóknast Ameríkublöð-
unum og vinunum« !
Honum og öðrum mun efiaust gefast kost-
ur á að sjá, hvað mikið það lof muni verða
metið vestra, sem sagt er í ísaf. 19. þ. m.
um hag landa þar. Fyrst hann langaði til
að ritstj. ísafoldar fengi skammir fyrir það,
þá var honum alveg óhætt að bíða eptir
vestanblöðunum í því skyni, og þurfti ekki
að ómaka sig og leggja lag sitt við »Fj.kon-
una« til þess. Hann, sem sýnist vera svo þefvís
á það, sem vitum þess málgagns er þægi-
legt, — óþokkabrigzl og -getsakir um þá, sem
því er illa við —, mun fara nærri um það,
að Ameríkublöðunum muni þykja nokkuð
htið lofdýrðarbragð að áminnztum ummælum
Isafoldar. Eða þá, ef hann heldur að greiain
sú, frá 19. þ. m., beri ekki þanu eptiræskta
ávöxt, þá er ekki örvænt um, að hin ræki-
lega skýrsla ísafoldar um fyrirlestur Gísla,
sem ekki var neitt mótmælt eða dregið úr í
þvi sama blaði, sem hún kom út í, kunni
að innvinna ísafold drjúgan skammt af
skömmum vestra ; vestanmenn fá hana mán-
uð á undan hinni — póstferðum hagaði þann-
> og bafa þvi góðan tima til að umbuna
hana.
Afskipti blaða af útflutningsmálum eiga
að fara í sömu átt og afskipti löggjafarvalds-
ins: að reyna að vernda menn eða kenna
þeim að vernda sig sjálfir fyrir ýmsum
háskasemdum, er þeim eru búnar, en Iáta
þá að öðru leyti alveg hlutlausa og sjálfráða
um sína hagi og ráðabreyCni. Eitt hið
helzta, sem þarf að kenna þeim að varast,
eru gyllingar og veiðibrellur þeirra, sem ein-
hverra hluta vegna er áhugamál að fá menn
út í þennan vistferlastraum í aðrar heimsálf-
ur, hvort sem þeim er það fyrir góðu eða
ekki. það hefir ísafold gert rækilegar en
nokkurt annað blað hjer á landi; það gjörir
hún enn og mun gjöra eptirleiðis, allt eptir
beztu vitund, en aldrei móti betri vitund.
Blaðið hefir gert það ineð því, að láta þá,
sem reynt hafa lífið í Ameríku, lýsa því fyrir
almenningi hjer, bæði í brjefum þaðan og
öðru vísi. það hefir verið og er enn vantrú-
að bæði á glæsilegar lýsingar vesturfarapost-
ula hjer og yfirlætismál blaðanna vestra, sem
hafa löngum borið mjög keim af kappsfullu
meðhaldimeð lífinu ogvistinni þar, ásamtmegn-
um hnjóð og lastmælum um sína fornu fóst-
urjörð. Lýsingar þær, er ísafold hafa borizt,
hafa nær eingöngu farið í gagnstæða átt og
vegið kappsamlega upp á móti gyllingunum
og guminu, — af því almenningur hefir vitað,
að það var ómeingaður vitnisburður manna,
sem vissu eða áttu að vita, hvað þeir fóru
með, og skiptu sjer ekki af, hvert nokkrum
líkaði betur eða ver. Mest hefir eðlilega
þótt að marka vitnisburði þeirra vesturfara,
er horfið hafa hingað aptur vestan að,
eptir lengri eða skemmri reynslutíma þar.
f>á má kryfja vandlega um allt, sem mann
fýsir að vita og þeir geta úr leyst. f>eim
hefir fjölgað mikið nú upp á síðkastið,
og hefir því gefizt kostur á, að vega þeirra
vitnisburð hvern á móti öðrum, þar sem þeim
ber ekki saman. Eitstjóri ísafoldar álítur