Ísafold - 27.08.1890, Qupperneq 1

Kemur út ú miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsin*
(l04arka) 4 kr.; erlendis 5 k'.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
XVII 69
ÍSAFOLD.
Reykjavík, miðvikudayinn 27. ágúst.
Uppsögn (skrifleg) bundin \ ð
áramót, ógild nema komin sjt
til útgefanda fyrir t.okt. Af-
greiðslnst. í Austarstrceti 8.
1890
Nýmæli um sveitarútsvars-skyldu,
I haust má beita í fyrsta sinn nýmælum
frá síðasta alþingi, er hlutu iagastaðfesting
9. ágúst f. á., um aukna útsvarsskyldu í
sveitum. þau eru kölluð lög um viðauka við
lög 9. jan. 1880 um breyting á sveitarstjórn-
artilskipuninni frá 1872. þó að lög þessi sje
lítil fyrirferðar, þá eru þau samt ekki svo
þýðingarlítil, og mikils vert, að þau verði
rjett skiiin frá upphafi og að þeim verði
■ekki misbeitt á neinn hátt. Eaunar hafa
samkynja fyrirmæli verið lengi nokkuð í lög-
um í hinum örfáu kaupstöðum landsins :
Eeykjavík, ísafirði og Akureyri; en allir
aðrir verzlunarstaðir landsins hafa verið fyrir
utan þá löggjöf, með því að þeir eru að eius
þartur af einhverjum hrepp, og auk þess eru
þessi lög nokkuð vlðtækari en kaupstaða-
lögin.
það er raunar fremur orðabreyting heldur
■en efnisbreyting frá því sem áður var, sem
segir í hinum nýju lögum, að niðurjöfnun
(sveitarútsvara) eptir efnum og ástæðum nái
til »allra þeirra, er hafa fast aðsetur í hreppn-
um«. I næstu lögum á undan er þetta orð
að svo, að jafna skuli á »alla þá, er eiga
lögheimili í hreppnum«, og mun það vera
hjer um bil hið sama. þó getur verið, að
ákvæði nýju lagauna sje fullt eins skýr, þótt
þau sjeu lakari íslenzka. |>ess munu vera dæmi
t. a. m., að lausamenn hafi reynt að smeygja
sjer undan sveitarútsvari, með því að látast
eiga lögheimili annarsstaðar en þeir höfðu
rauuar fast aðsetur mestan hluta árs, væru
þar þyngri sveitarútsvör: ljetu hreppsnefud-
ina í lögheimilishreppnum, sem þeir vildu
vera láta, gefa sjer vottorð um, að þar ættu
þeir lögheimili og þar gyldu þeir til sveitar,
til þess að hafa sig þar með undan útsvari
í dvalarhreppnum. Nú er naumast hægt að
koma við slíkum lögkrókum.
En í sambandi við þetta atriði er ástæða
til að minnast þess, að hin nýrri löggjöf,
bæði lögin frá 1880 og þau frá 1889, veitir
skýlausa heimild til að leggja sveitarútsvar
á hvert maunsbarn í hreppnum eða verzlun-
arstaðnum (innanhrepps), ef það hefir efni
og ástæður til, að dómi hréppsnefndarinnar
og yfirdómi sýslunefndar, ef málinu er þang-
að skotið. Gildir einu, hverrar stjettar mað-
urinn er, hvort heldur búandi eða búlaus,
sjálfs sín eða vinnuhjú, ungur eða gamall;
þeir eru allir útsvarsskyldir, ef efni leyfa.
Eaunar stóð í sveitarstjórnarlögunum frá 1872,
að leggja mætti á »alla hreppsbúa#, og gat
það vel þýtt sama um »alla hrepp3menn«, þ.
e. hvert mannsbarn í hreppnum. En laga-
menn og yfirvöld skyldu það orðatiltæki svo,
sum að minnsta kosti, að þar með væri átt
við hið sama sem segir í fátækrareglugjörð-
inni frá 1834 : »hreppsins iunbyggjara ....
sem löglega eru sjálfs sín«. Hefðu þá t. d.
vinnuhjú átt að vera undanþegin útsvars-
skyldu, enda mun þeirri reglu hafa verið fylgt
víða í framkvæmdinni. Nú er því skorið úr
þeim vafa afdráttarlaust. Er því engum manni
til nokkurs hlutar að bera sig upp undan sveit-
arútsvari fyrir þá sök eina, að hanu er
vinnuhjú éða á ekki með sig sjálfur. Hitt
er annað mál, að sveitarstjórnir munu varla
svo ósanngjarnar, að fara að leggja útsvar á
vinnufólk, sem ekkert hefir af að gjalda nema
afskammtað kaup sitt, eins og það er al-
gengast. f>að er því að eins, að vinnufólk
eigi eitthvað til, meira en fötin sem það
stendur í, eða hafi einhver óvenjuleg vildar-
kjör, — það er því að eins ástæða til að
leggja á það ; því að eins getur það álitizt
hafa »efni og ástæður« til að gjalda eitthvað
til sveitar, og hefir það líka opt allt eins
vel og margur fátækur bóndi og fjölskyldu-
maður, sem ber sína byrði af sveitarþyngsl-
unum.
þessarar reglu er þannig hjer minnzt ekki
vegna þess, að hún sje ný-tilkomin, heldur af
því, að margir almúgamenn lifa enn í hinni
gömlu trú, að þeir, sem ekki eiga með sig
sjálfir, sjeu að lögum undanþegnir útsvars-
skyldu. Koma þrásækilega fyrirspurnir um
það atriði, og er þess vegua engin vanþörf á
að skýra það hjer um leið.
það sem nýtt er í lögunum frá í fyrra, það
er hin skýlausa heimild til að leggja sveit-
arútsvar á »á jörðu eða jarðarhluta og d fast-
ar verzlanir og aðrar arðsamar stofnanir og
fyrirtœki í hreppnum, er sjeu rekin að minnsta
kosti 4 mánuði af gjaldárinu, þótt eigendur
þeirra eigi hafi þar fast aðsetura.
Á verzlanir í kauptúnum, utan kaupstað-
anna 3, var raunar alsiða áður að leggja sveit-
arútsvar, þótt eigendur ættu heima utan
hrepps. En vafasamt þótti jafnan, hvert full
lagaheimild væri til þess, og loks kom þar
fyrir tveimur árum, að laudsyfirrjettur kvað
upp dóm, er taldi einn útlendan verzlunar-
eiganda lausan við útsvarsskyldu, sem stóð
raunar nokkuð sjerstaklega á með. En dóm-
ur þessi varð samt tilefni til þess, að áminnzt
lög voru samin og samþykkt. Yar í frum-
varpinu, frá stjórninni, ekki ætlazt til, að út-
svarsskyldan næði nema til »fastra verzlana
og annara arðsamra stofnana og fyrirtækja,
er væru rekin að miunsta kosti 4 mánuði á
gjaldárinu, þótt eigendur þeirra eigi hafi þar
fast aðsetur#. En þingið skaut inn í þeirri
viðbót, að einnig mætti leggja á »ábúð á jörðu
eða jarðarhluta«, þótt eigendur sjeu utan-
hrepps.
f>að munu vera þó nokkur dæmi þess, að
menn hafi með jarðir eða jarðarparta 1 öðr-
um hreppi, ekki sízt íbúar kaupstaðanna, og
munu hlutaðeigandi hreppsfjelög verða því
harla fegin, að geta náð í slíka menn til að
leggja á þá sveitarútsvar. þeim hefir sárnað
það, að ntanhreppsmenn gátu lagt þar jarðir
í eyði, þ. e. rakað heim til sin öllum arði
af þeim sjálfir, án þess að halda þar uppi öllum
lögskilum. Hreppsmönnum hefir blöskrað, að
sveitarfjelagið skyldi litlar sem engar tekjur
geta haft af ef til vill beztu jörðinni eða beztu
afjörðunum í hreppnum, þar sem utanhrepps-
eigandiun annaðhvort hafði hana beinlínis
með sjálfur að öllu leyti, eða hafði þar þvögu
af kotungum við sveit, á rúðu laudinu, þar
sem hann hafði sjálfur undir öll hektu hlunn-
indi og gæði jarðarinnar. Nú fá þeir rjettan
hlut sinn í þessu atriði, og væri ef til vill
ekki vanþörf á, að minna þá á, að gæta alls
hófs f hagnýting þeirrar rjettarbótar.
Lögin Bjálf binda og álögurjettinn þeirri
sjálfsögðu takmörkun, að gjaldið á tekjustofna
utanhreppsmanna eigi að »samsvara útsvar-
inu eptir efnum og ástandi, eptir því er hæfa
þykir eptir árlegri veltu og arði, án þess að
tillit sjs haft til annara tekja eða eigna þess,
sem í hlut á«. þar næst ber þess að gæta,
að ekki er heimild til að leggja á nema »á-
búð« jarða eða jarðarparta. það er ekki
hægt að leggja á ítök, sem menn eiga ájörð-
um, eða önnur hlunnindi. Orðið »afnot« var
fyrst haft í frumvarpinu; en af því að það
þótti of víðtækt og hætt við að þar kynnu
menn að vilja fela í hlunnindi og þess háttar,
sem ekki var tilætlunin, þá var því orði
breytt í »ábúð«, til þess að taka af allau vafa.
Annað nýmæli í löguuum frá í fyrra er
það, að hafi maður haft fast aðsetur á árinu
víðar en á einum stað, sitt á hverjum tfma
og sitt í hverju sveitarfjelagi, þá má ekki
leggja hærra gjald á hann á hverjum stað,
en samsvari þeim tíma, er hann hefur haft
þar fast aðsetur. þó má ekki dvalartíminn
á hverjum stað vera mjög stuttur, ef hanu á
að hafa sveitarútsvarsskyldu í för með sjer :
»fast aðsetur í hreppuum skemmri tíma en 4
mánuði kemur ekki til greina«. |>að kemur ekki
til greina, þótt þeir, sem eiga heima í sjópláss-
um, fari í kaupavinnu á sumrum og sjeu í
henni fulla 4 mánuði 1 sömu sveit, nje þótt
sveitamenn sjeu við útróðra á einhverjum
stað 4 mánuði af árinu. Slíkt er ekki ann-
að en bráðabirgðardvöl, til að leita sjer at-