Ísafold - 30.08.1890, Síða 1
K.emur át á auðTÍkudöjum og
laugardögum. Verð árgangsins
(I04arka) 4 kr.; erlendis S kr.
Borgist fyrir miðjan júlimánuð.
ÍSAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin \ ö
áramót, ógild nema komin sy
til útgefanda fyrir i.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVII 70.
Reykjavík, laugardaginn 30. ágúst.
1890
Fólkstalið i haust.
I»að er nýlega til komið til þess að
gjöra, að farið er að gjöra sjer það ó-
mak, að telja reglulega og vandlega allt
mannfólkið í flestum siðuðum löndum og
ríkjum. f»að var ekki siður fyr á tímum.
Menn höfðu jafnvel ótrú á því, þá hjátrú,
að einhver óblessun fylgdi eða ólán, ef
það væri gjört. Mun reglubundið fólkstal
á tilteknum timamótum ekki hafa orðið
alsiða um hin menntaða Vieim fyr en á
þessari öld.
Hjer á landi höfum vjer sögur af því
frá fyrri öldum, að höfð háfi verið tala
á einni tiltekninni stjett af landsfólkinu
nokkrum sinnum,—i fyrsta sinn árið 1096,
er Gizur biskup Ijet telja bændur á ís-
landi, þá er þingfararkaupi áttu að gegna;
í annað sinn 1311, þá voru taldir skatt-
bændur á landinu; og í þriðja sinn 1366,
þá var gerð skýrslu um skattatal á land-
inu (sjá Arnlj. Ol.: Landshsk. I. 320)
Eptir þeim skýrslum hefir svo verið reynt
að fara nærri um mannfjölda á landinu
þessi ár, eptir nokkurs konar líkinda-
reikningi ; en sá reikningur er mjög
hæpinn.
Á öllu landsfólkinu í einu lagi mun
ekki hafa verið reynt að hafa tölu fyr
en á ofanverðri 17. öid, milli 1670 og
1680, er f>orleifur lögmaður Kortsson
kvað hafa látið gjöra það, og reyndist
talan 50,000. En ekki munu vera til
skýrslur um, hvernig þeirri fólkstölu hefir
verið hagað, og jafnvel eigi hv.ort hún
hefir fram farið jafnsnemma um land allt.
Má því telja hana fremur sem fyrstu
tilraun til almennrar fólkstölu.
Á 18. öld var tvivegis talið fólk allt
hjer á landi. í fyrra skipti 1703, fyrir
forgöngu þeirra Árna Magnússonar og
Páls lögmanns Vidalíns. Fólkstal var
eitt atriði í landshagsskýrslum þeim, er
þeir áttu að safna. í síðara skiptið var
það gjört 1769, 15- ágúst (sama daginn
og Napóleon mikli fæddist !), að yfirvald-
anna tilhlutun samkvæmt konungs boði.
Næsta skipti var manntal haldið 1801.
pá liðu aptur meira en 30 ár áður talið
væri. J>að var árið 1835. En upp frá
þvi var talið á 5 ára fresti, allt þangað
til 1860. f>á var hætt að telja nenia á
10 ára fresti, og hefir því verið haldið
áfram til þessa tíma.
Fólkstal það, er fram á að fara i haust,
er þvi hið 9. á þessari öld, — alveg eins
og talið hefði verið jafnan á 10 ára fresti
alia öldina.
Manntalið á að fara fram 1. nóvbr. um
land allt, eptir sóknum, og skulu þá taldir
allir þeir, er þann dag eða aðfaranótt
hans eru á sjerhverju heimili f hverri
sókn. Prestar gangast fyrir því hver f
sinni sókn, en hreppstjórar og hrepps-
nefndarmenn og aðrir sóknarbændur, er
presturinn kveður til þess, eru skyldir til
að taka manntalið og semja skýrslur um
það eptir tilteknum fyrirmyndum, svo
nákvæmlega, er frekast er auðið, fyrir
hverja kirkjusókn, eptir nánari leiðbein-
ingu prestsins. Siðan gjörir prestur sam-
drátt úr manntalsskrám þessum, og sendir
svo ailt saman prófasti áleiðis til lands-
höfðingja. í Reykjavík eiga lögreglu-
þjónarnir að semja manntalsskrárnar, og
segir bæjarstjórnin fyrir um það, er þar
að lýtur. Sjá landshöfðingjabrjef i7.júní
þ. á., og meðfylgjandi ýtarlegar reglur
frá ráðgjafanum um tilhögun á mann-
talinu.
Á manntalsskránum á að tilgreina fullt
nafn og aldur hvers mannsbarns á land-
inu, stöðu og atvinnu, heimili, og margt
og margt fleira, eptir þvi sem til er tekið
í skýrslufyrirmyndunum. Er það þvi
meira en litið verk, og engan veginn
vandalaust.
þ>að er mannfæðinni hjer að þakka,
að tiltækilegt þykir að leggja þá vinnu
eins og skyldukvöð á presta og sveitar-
stjórnir. þ>að er öðru máli að skipta, þar
sem mannfjöldinn skiptir tugum miljóna
á jafnstóru svæði og landsbyggðin er hjer
á landi. par verður að kosta stórfje til
fólkstals i hvert sinni. Á Englandi kost-
aði til dæmis að taka síðasta fólkstal,
1881, ekki minna en 172,000 pd. sterl.,
sama sem rúmar 3 milj. kr., og það bara
á Englandi sjálfu ; þar var fólkstalan þá
26 milj. pað verða 12 a. á mann eða
120 kr. á 1000 manns. Eptir sama mæli-
kvarða mundi fólkstal hjer kosta 8—9
þús. kr. Teljendur voru þar síðast 35,000.
Nú að ári, er telja á þar næst, er búizt
við að ekki muni veita af 40,000 launuð-
um teljendum.
Póstflutningar á vetrum.
Samkvæmt breyting þeirri á póstlögunum,
er alþingi gerði 1 fyrra og gekk í gildi í vor,
verður póstflutningur á lokuðum böggulsend-
ingum á vetrum meira en helmingi dýrari
en áður hefir verið.
Prá næstu veturnóttum til sumarmála, —
og eins eptirleiðis á vetrum, meðan lög þessi
standa —, er burðareyrir undir lokaðar bögg-
ulsendingar með póstum 25 a. undir hver 25
kvint eða þaðan af minna, sama sem 1 kr.
undir pundið.
Heimildin til að neita að taka til flutn-
ings á þeim tíma árs þyngri sendingar en 1
pd. er jafnframt úr lögum numin. Er gjört
ráð fyrir, að hið geysiháa burðargjald muni
aptra mönnum nægilega frá að heimta stór-
ar sendingar fluttar með pósti, en liggi þeim
mjög mikið á því og vilji þeir vinna til, að
gjalda svo mikið undir þær, þá skuli það
ekki fyrirmunað.
Prentað mál í krossbandi (blöð og bæk-
ur o. s. frv.) verður þar á móti ekki dýrara
að senda með pósti heldur en áður hefir ver-
ið: 3 a. fyrir hver 10 kvint eða minni þunga,
og mega sííkar sendingar vega eins og áður
allt að 5 pundurn.
Tilgangurinn með að auka þannig burðar-
gjaldið fyrir lokaðar sendingar er auðvitað
sá, að aptra almenningi frá að íþyngja póst-
um með þeim á vetrum, eða að minnsta kosti
að ofhlaða þá ekki með óþarfa sendingum.
það er ætlazt til, að menn noti sumarið sem
bezt til að draga að sjer og útvega sjer það
sem þeir þarfnast, hvort heldur er með póst-
um eða öðru vísi, en sjeu ekki að hlaða því
á pósta á vetrum nema brýna nauðsyn beri
til. þar á móti er tilgangurinn ekki sá, að
gjöra póstflutninga á vetrum að gróðaveg fyr-
ir landssjóð. það er síður en svo, að hann
græði á vetrarpóstflutningum, þó að tekin
sje 1 kr. fyrir pundið. Eptir því sem yfir-
skoðunarmönnum landsreikninganna hafði tal-
izt til í hitt eð fyrra og fram kom í umræð-
unum á siðasta þingi, þá verður landssjóður
að gjalda hjer um bil 2 kr. að meðaltali í
kostnað á pund hvert af póstsendingum, er
landpóstar flytja í hinar fjarlægari sýslur.
Sá sem sendir, greiðir því ekki nema helm-
ing kostnaðarins, þótt hann láti 1 kr. undir
pundið. Hina krónuna lætur landssjóður frá
sjálfum sjer, en það er sama sem úr vasa
almennings, og þá eins þeirra, sem ekki nota
póstana, eins og hinna. — það er meðalkostn-
aðurinn á pundið svona langan veg, þessar 2
kr. Hann er opt miklu meiri. Til dæmis ef
sendur er kassi eða öskjur með einhverju
mjög ljettu í, sem fyllir hálft koffort, en veg-
ur ekki nema 2—3 pd. Fylla þá 4 slíkar
sendingar ein koffort, á heilan hest, en hann
kostar marga tugi króna hverja ferð.
Vandræði er það frá annari hlið skoðað,
að þurfa að takmarka póstsendingar á þenn-
an hátt, í stað þess að auka þær heldur og
halda þar með í framfaraáttina í þeirri grein
sem öðru, er að samgöngum lýtur. Er og
eigi ólíklegt, að takast mætti með góðri
stjórn og fyrirhyggju að gjöra vetrarflutninga
landveg nokkuð kostnaðarminni, auk þess sem
vonandi er að sjóflutningar á vetrum komist á
áður langt um líður þar sem vel hagar til
með ströndum fram, og ljetti þar undir land-
ferðunum. En meðan það er ófengið, er
fu.ll vorkunn, þó að fjárhaldsmenn lands-
sjóðs leitist við að hlífa honum á skynsam-
legan hátt, en það er ekkert óskynsamlegt,
að reyna að laða almenning tii að hlífa póst-
unum á vetrum eins og hægt er. Allur þorri
manna getur það bagalaust. jpeir sem kynnu
að hafa helzt baga eða kostnaðarauka af
burðargjaldshækkuninni, eru læknar, sem
verða opt að panta sjer meðul á vetrum með
póstum, og eru skyldir að taka þau í hinmri
íslenzku lyfjabúðum og eigi annarsstaðar; en
þeir eru síður en eigi öfundsverðir af sinni
lyfjaverzlun hvort sem er, þótt sá kostnaðar-