Ísafold - 24.09.1890, Síða 1

K.emin át á tmóvikndö-um 0£.
laugardögum. Verö árgangsrirw
(l04arka) 4 kr.; erlendás 5 k«
Borgist fy'rir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin v ð
áramót, ógild nema komin sje
til ótgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. i Austurstrœti 8.
XVII 77
Reykjavík, mióvikudaginn 24. sept.
1890.
Um niðurjöfnun á sveitarútsvörum.
Eptir
porkel Bjarnason.
Samkvæmt eldri og yngri lögum um sveit-
arstjórn á að leggja sveitarútsvör á éptir
efnum og ástæðum sjerhvers gjaldþegns.
Löggjafinn hefir viljað, að þessa þungu byrði,
sveitargjöldin, bæru menn sameiginlega að
jöfnuði, hver í hlutfalli við efni sín og á-
stæður, svo eigi kæmi að tiltölu þyngra á
einn en annan, og enginn gæti með söntiu
eagt : nþessi byrðin er mjer þyngri en
sveitungum mínumn.
Öllum, sem jeg hefi heyrt um það efni
tala, hefir komið saman um, að eitt hið
mesta vandaverk væri að jafna á meun út-
svörum, svo að rjett væri, og að það mundi
jafnvel aldrei takast til hlítar. f>að þyrfti
við það svo margt að muna, margs að gæta,
margt að hugleiða. J>að þyrfti eigi að eins að
sjá, hvað hver tekjugrein væri há hjá hverjum
einum, heldur meta gæði teknanua innbyrðis
hjá hinum ýmsu gjaldendum. |>að þyrfti að
skyggnast inn í heimilishagina, sjá, hve vinnu-
krapturinn væri mikill, ómagarnir margir og
þungir, fólkið margt, hvað jarðirnar væru
góðar, hægar og hentugar, eða þá rýrar og
ónotalegar. I einu orði að segja þyrftu þeir,
sem jöfnuðu á, að þekkja allar tekjur gjald-
þegnsius, og öll hans útgjöld, allt sem bætti
hag hans og allt sem rýrði hann.
En hvernig leyea nú sveitarstjórnirnar
þetta vandasama verk af hendi ?
Eptir því, sem jeg hefi haft spurnir af og
þekki til, munu þær koma saman í síðari
hluta októbermánaðar, einhvern tiltekinn
■dag, til að nsetja uiður«, sem kallað er, það
er: leggja sveitarúrsvörin á gjaldþegnana, og
þessu starfi ljúka þær af að minnsta kosti
sumar opt á hálfum degi, án þess að hafa
nokkrar skýrslur í höndum um efnahag þeirra
og ástæður, sem gjöldin eiga að bera, aðrar
en tíundarupphæðina. Niðurjöfnunin er því
að öllu byggð á áliti þeirra einu og þekk-
ingu á hag hinna einstöku gjaldenda. Fyrra
árs útsvar er vanalega lagt til grundvallar,—
eins og það hafi verið svo rjett, að betur
verði ekki á kosið; sjeu sveitarþarfirnar líkar
og árið áður, þá er útsvarið hækkað eða
lækkað, eptir því sem hagurinu er álitinn
hafa batnað eða rýrnað frá seinustu niður-
jöfnun; annars látið standa í stað. Ný-
komnum gjaldendum er skotið inn í útsvars-
lestina, framarlega eða aptarlega, eptir því
áliti, sem sveitarstjórarnir hafa fengið um
þenna nýja gjaldþegn, sem þeir ef til vill hafa
sjeð rjett í svip. Á tíundarlistann er sjálf-
sagt litið við og við, og einhver gjörir ef til
vill ýmsar athugasemdir um hag gjaldend-
anna, en sem annar stundum óðara andmælir
og þykist hafa jafn-góða og gilaa þekkingu
sem hinn; en hinir hreppsnefndarmenniruir
vita eigi hvað segja skal ; þeir þekkja ekki
til, og engar skýrslur fyrir hendi, sem farið
verði eptir.
Jeg held jeg taki naumast of djúpt í ár-
inni, þó jeg segi, að margur hreppsnefndar-
maður viti alls eigi, þó hann sje búinn að
fást við þetta starf svo árum skipti, hvað t.
d. sá og sá gjaldþegn hefir í árlegar eignar-
tekjur, í árlegan arð af hlunnindum, eða
arð af fiskiveiðum o. s. frv.
Sje nú þessi lýsing í aðal-efni ekki fjarri
sönnu, og það er hún alls eigi, að svo miklu
leyti sem mjer er kunnugt, þá má geta nærri,
hvernig sú niðurjöfnun verður, sem að eins
er byggð á ímyndun fárra manna, sem gefa
sjer að eins fárra klukkustunda tóm til að
íhuga og leiða til lykta svo margbrotið og
umfangsmikið vandamál, eins og niðurjöfn-
unin er.
4>ótt þessir menn hefðu allir 12 kónga
vit, þá væri það sannarlega ofætlun fyrir
þá, að þekkja, muna, og hafa á reiðum
höndum á svipstundu allt það sem taka
verður tillit til, þegar elcki er byggt á
neinum skýrslum ; enda hygg jeg það mála
sannast, að útsvörin, þó þau auðvitað opt
sjeu nærri sanni, sje líka stundum laugt
frá því.
Jeg hefi bæði þekkt þau dæmi sjálfur,
og opt heyrt um þau getið, að menn hafa
sloppið við að gjalda útsvör tiltölulega við
aðra, og það einatt svo stóru hefir munað.
Hefir þetta auðvitað komið af ónógri þekk-
ingu, og ónógri athugun þeirra, sem gjaldið
hafa lagt á, enda er niðurjöfnunaraðferðin
alls eigi löguð til þess, eins og jeg hefi
áður minnzt á, að ná svo nákvæmri þekk-
ingu á efnum og ástæðum rnanna, sem
nauðsynleg er, til þess að niðurjöfnunin
verði sem rjettust.
Aðferð þessi er sprottin frá anda ein-
veldisins; hún á rót sína í þeim tíma,
þegar rjett þótti að prestar og hreppstjórar
væru eins konar smá-einvaldar, sem ekki
hefðu öðrum að standa reikning ráðsmennsku
sinnar, en guði og konunginum. Að leggja
útsvör á, án þess að nauðsynlegar skýrslur
sjeu fyrir höndum, verður jafnvel með bezta
vilja sífellt fálm milli hins rjetta og hins
ranga.
Að minni ætlun verður því hver sveitar-
stjórn að afla sjer allra þeirra skýrslna um
efni og ástæður gjaldendanna, sem nokkur
tök eru á að fá, áður en hún leggur útsvör-
in á.
þegar skýrslurnar eru fengnar, þá er þekk-
ing sveitarstjóranna nauðsynleg og góð, til
að meta hag manna, þar sem skýrslurnar ná
ekki til, og verður það ólíkt hægra en ef
engin skýrsla er lögð til grundvallar.
Mjer virðist að skýrslur þær, er nú skal
greina, sje nauðsynlegur grundvöllur fyrir
hverri niðurjöfnun;
1., um kvikfjenað gjaldenda (tíundir);
2., um eignartekjur;
3., um atvinnutekjur;
4., um hlunnindi, að svo miklu leyti sem þau
koma eigi fram undir eignartekjunum ;
5., um arð af sjávarútveg;
6., um vinnukrapt;
7., um fólksfjölda hjá hverjum gjaldanda ;
8., um ómaga.
Mjer hefir og dottið í hug, að nauðsynlegt
væri fyrir hverja sveitarstjórn, að hafa fyrir
sjer einsjkonar leiðarvísi, þegar þær leggja
útsvörin á, ekki til þess að fara eptir hon-
um sem fastri reglu beinlínis, sem ails ekki
er unnt, heldur til að láta hann minna sig
á tekjur manna og það sem rýrir og bætir
hag þeirra, svo að sem minnst gleymist af
því, og einnig til þess, að miuna menn á
gjaldþol teknanna. Vil jeg því hjer setja
sýnishorn af sllkum leiðarvísi :
1. gr.
Eitt hndr. í lausafje skal vera mæhkvarði
sá, er miðað er við, og skal leggja til útsvars-
niðurjöfnunar 25 kr. af tekjum af eign gagn-
vart lausafjárhndr. hverju, og 200 kr. af tekj-
um af atvinnu upp að 2000 kr. til móts við
eitt lausafjárhundr., en það sem tekjurnar
fara fram úr 2000 kr., skulu 100 kr. mæta
lausafjárhundr. hverju.
2. gr.
I öðrum tekjum, svo sem tekjurn af æðar-
varpi, laxveiði, slægjum, sem ljeðar eru, upp-
rekstri, fiskiveiðum, beitutekju, o. s. frv. skal
leggja 35 kr. gagnvart lausafjárhndr. hverju,
þá er kostnaðurinn við tekjur þessar er dreg-
inn frá.
3. gr.
Allan sjerstakan kostnað, svo og kostnað við
húsabyggingar, að svo miklu leyti sem það
er ekki hús yfir pening eða eign þess sem
byggir o. s. frv., skal draga frá áður eu út-
svarinu er jafnað á. Svo skal og telja skuld-
ir allir, og skal draga frá vöxtu þá, er goldn-
ir eru af skuldum; en af þeim skuldum, sem
engir vextir eru greiddir af, skal draga frá 2
af hndr., og skulu hverjar 25 kr., sem þann-
ig eru dregnar frá, mæta einu lausafjárhndr.
og rýra útsvarið sem því svarar.
4. gr.
Hafa skal tillit til þess, hversu marga ó-
maga hver gjaldþegn hefir, hvérsu margt fólk
hann hefir í heimili, sömuleiðis ef ábýli hans
hefir gallazt, eða atvinna hans beðið einhvern
sjerstakan hnekki, svo sem af veikindum eða
einhverju öðru; þá skal og taka tillit til þess,
ef ábýlið er einhverjum þeim kostum búið
fram yfir aðrar jarðir, er ekki koma fram í
tekjum þeim, er taldar hafa verið. Svo skal
og hafa tillit til þess, ef býlið er rýrt eða gall-
að öðrum ábýlum fremur.
5. gr.
Gjaldþegn hver skal telja fram fyrir hrepps-
nefnd tekjur sínar og skuldir, áður en hún
jafnar niður útsvarinu, og yfir höfuð skýra
henni frá ástæðum sínum sem bezt má verða
og skulu tekjur og ástæður hvers eins sann-
aðar, að svo miklu leyti sem unnt er, t. d.
skuldir taldar eptir vottorðum lánardrottua.
J>á er tíundarframtalið er undauskilið, skal
hreppsnefndin, hafi einhver ekki skýrt frá
tekjum sínum og ástæðum, eða henni þyki
skýrsla einhvers um það efni tortryggileg,
gjöra áætlun um efnin og ástæðurnar eptir
beztu vitund.
Jeg geng nú að því vísu, að leiðarvísi í
þessa átt mætti búa til miklu betri, enda get-
ru hver sveitarstjórn búið sjer til slíkan leið-