Ísafold - 08.10.1890, Blaðsíða 1

Kemui út á miðvikudögum og.
laugardögum. Verð árgangsins
104 arka) 4 kr.; erlendis 5 k'
Bocgist miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundm % ð
áramót, ógild nema komin s)e
til útgefanda fyrir t.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
xvn 8i.
Reykjavík miðvikudaginn 8. okt.
1890
Vatnajökull hlaupinn.
í vetur, er leið, þóttust menn vita, að ein-
tiver óvanaleg umbrot mundu vera í Vatna-
jökli inn af Jökuldals- og Fljótsdalsöræfum,
einkum á því sviði jökulsins, er Jökulsá í
Fljótsdal, Jökulsá á Dal og Kreppa hafa að-
drög sín úr ; því að undir eins snemma vetr-
arins, þegar annars lítill sem enginn jökullit-
ur er á ám þessum, fór að bera á miklum
jökulleir í þeim, sem fór svo vaxandi, að um
hátíðir var leirburðuriun orðinn svo rnikill,
að er sökkt var upp í skjólu og látið setjast,
Var nærfelt helmingur jökulleðja; auk þess
sú sauðamaður á Kóreksstöðum í Hjaltastaða-
þinghá um nýjársleytið úr fjallinu upp frá
bænum eitt kvöld eld mikinn hlaupa upp í
jöklinum inn til Snæfells að sjá, og um sama
leyti eða litlu síðar urðu menn varir við
nokkra jarðkippi; dnnur og dynkir heyrðust
líka, er á leið veturinn og vorið, og um helgi
í 14. viku Hinnars gjörði jakaferð mikla og
vatnsvöxt í Jökulsá á Dal, er hjelzt uokkra
daga.
Skömmu síðar fóru 2 menn, Elías bóndi á
Vaðbrekku og Jón þorsteinsson á Aðalbóli í
Hrafnkelsdal, í hreindýraslag inn á svonefnd
Vesturöræfi—það er á milli Jökulsár á Dal
og Snæfells,— og var þá jökullinn hlaupinn
út að Sauðá á Vesturöræfum, og er það á
g eta míla vegar frú fastajöklinum, sem
áður var; Sauðá þessi fellur úr Snæfelli til
suðvesturs í Jökulsá á Dal, en eigi úr Vatna-
jökli, eins og haft er í »Geologische Karte
der Insel Island, Berlin«.
Vestanmegin Jökulsár á Dal var skriðjök-
ullinn genginn út á svo nefnda Hraungarða
á Kringilsárrana; það eru gamlar jökulýtur
og jökull undir, en var nú allt vaxið töðu-
gresi og talið bezta haglendið á Bniaröræf-
um; hafði skriðjökulsbrúnin farið undir garð-
ana og flett þeim upp, svo þeir lágu nú of-
an á jökulröndiuni, sem var á að geta 30
faðma há; þessar jökulýtur voru um 80 ára
gamlar, og mundi Einar heitiun, er lengi
bjó á Brú og fæddist um aldamót, er jökull-
inu hljóp.
A þessu árabili hefir þá jökullinn þiðnað
og haglendi myndazt ofan á grjót- og malar-
laginu, sem eptir hefir orðið ofan á jöklinum,
er undir liggur.
|>egar jeg frjetti þetta, fór jeg inn á svo
nefnd Hvannstóðs-fjöll á Brúaröræfum, því
að þaðan var mjei*sagt bezt útsýni yfir jök-
ulinn og öræfin; innsti hnjúkurinn í fjöllum
þessum er í línunni milli Snæfells og Herðu-
hreiðar, vestan við innstu drög Laugarvalla-
dals (sjá Geologische Karte der Ins. Isl.
Berlin). Hnjúkur þessi er á að geta (eptir
loptmæli) 2700 feta hár frá sjó að telja; út-
sýni er þaðan ágætt yfir öll öræfin fyrir inn-
an, milli Kverkfjalla og Snæfells; jeg var
líka svo heppinn að veður var þann dag (24.
ágúst) bjart og skírt og hvergi þoka á fjöll-
um.
Helj arlegri og þó fegurri sjón hefi jeg aldr-
ei sjeð; jökullinn brotinn og bramlaður nið-
ur í gegn á 6 rnílna sviði, frá Kverkfjöllum
að vestan og austur á móts við mið Vesturör-
æfi, og svo langt inn á fastajökulinn, sem jeg
sá, og er það líklega eigi skémmra en 3 til
4 mílur; verður þannig skriðjökull þessi að
yfirmáli frá 25—30 mílur.
Jökullinn er líkastur yfir að líta og hamra-
fjöll, sem hausthrím, hálftekið upp, liggur
yfir, svo víða sjer í svart bergið og gljúfrin—,
! eða öllu heldur eins og menn gætu ímyndað
sjer frosið haf í brimróti. Ofan á hverjum
jaka liggur grjót og möl, en á milli glittir í
bláar og grænar jakahliðarnar og kolniða-
dimm jökulgljúfrin. Jökullinn hefir brotnað
í kólfmyndaða jaka, eigi mikla um sig, en
ákaflega háa, sumir líklega 100 faðmar eða
þar yfir, einkum er inn í jökulinn dregur.
Sjálft jökulbergið til brúnanna muu vera um
20—40 faðma hátt, og á einum stað, austan
við Kverkárrana á Brúaröræfum, mun það
hafa verið framt í 100 faðma hátt.
Hreifing var enn í jöklinum, því að jakar
voru að hrapa úr berginu hjer og þar, og
gnýr nokkur til jökulsins að heyra.
Austan við skriðjökul þennan, suðvestur af
Snæfelli, sá jeg með sjónpípu í gjáarbarm
inn á jöklinum, er lá langs eptir jöklinum,
frá austri til vesturs, og mun þar hafa sprung-
ið fyrir á fjallsröðlinum, er undir jöklinum
liggur frá austri til vesturs, og sigið lítið eitt
undan brekkunni norður á við.
þegar kemur austur á móts við Snæfell
eða þjófahnjúka,—þeir eru milli Snæfells og
jökulsins, — tekur skriðjökull aptur við og
nær austur í hamra þá, er taka upp úr jökl-
inum inn af Múlaöræfum í Fljótsdal, en þar
hefi jeg eigi komið, en að eins sjeð hann
langt að; menn þeir, er sjeð hafa jökulinn,
segja hann enn i gangi, og nú síðustu dag-
ana hefir enda heyrzt jökulgnýr alla leið út
í Fljótsdal, og er það þó langur vegur.
þessi skriðjökull er litill um sig, 1 míla
eða svo á breidd, en genginn álíka langt út
á öræfin sem vestari jökullinn; veruleg land-
spjöll munu þeir hafa gjört lítil, nema helzt
á Vesturöræfum: tekiðþaraf hálft Fitjahraun
svo kallað, sem í voru nokkrir hagar. Vest-
ari skriðjökullinn nær skemmra út á öræfin
vestan til, að Kverkárrana, en austan til að
meðaltali líklega 1 mílu, eða alls báðir yfir
7 rnílna svæði. Hvorug Jökulsáin, í Fljóts-
dal eða á Jökuldal, hefir enn náð forna far-
vegi sínum úr jöklmum; fellur Jökulsá á Dal
undan austurjaðri vestara skriðjökulsins, en
Jökulsá í Fljótsdal undan vesturjaðri eystra
jökulsins.
Ormarsstöðum 27. sept. 1890.
p. Kjerúlf.
Sjávarafli sveitamanna.
—«»—
það hefir verið siður og er enn, að
minnsta kosti víða hjer á landi, að karl-
menn úr sveitum fara út til fiskiveranna til
að róa þar um vertíðina á þeim tímum árs-
ins, þegar helzt er fiskjar von.
Jafnvel þó þetta muni vera orðin æfagöm-
ul venja, er ekkert fjarri sanni, þó litið sje í
kringum sig og gætt að, hvort þetta sje svo
hagfeld venja, að ekki megi út af bregða.
Komist maður að þeirri niðurstöðu, að fiskiafli
sveitamanna beri þeim meiri arð en þeir gæti
haft af vinnu sinni við landbúnað, er eðlilegt,
að haldið sje áfram sama sið; en verði nið-
urstaðan nú gagnstæða, er auðvitað sjálfsagt,
að hætta fornum óvana og snúa sjer heldur
að þeim störfum, sem gefa stöðugri og meiri
arð.
Engum, sem lítur á mál þetta hlutdrægn-
islaust, mun geta blandast hugur um, að
viðsjárvert sje, að meiri hluti allra verk-
færra karlmanna yfirgefi heimili síu og
skepuuhiróingu á harðasta tíma ársins, og það
eins þó fjenaðurinn sje í rýrum noldum og
heybirgðir tæpar, og slengi því öllu á kvenn-
fólkið, sem opt og einatt hefir svo mörgum
störfum að gegna innaubæjar, að það getur
ekki hugsað um fjenaðinn eins og skyldi.
Sje þess ennfremur gætt, að þefcta er vana-
lega á hörðustu mánuóum ársins, nefmlega
í febrúar og marz, þá verður varla borið á
móti því, að nokkur ósatnkvæmni sje í því
fólgin, að þykjast vilja ljetta hag kvennfólks-
ins, en láta það þó vinna hin verstu verk,
sem hægt er að hugsa sjer, fjenaðarhirð-
ingu í illviðrum. Mun ekki hægt að bera á
móti því, að horfellir á fjenaði hefir næst
hey- og húsnæðisleysi verið því að kenna,
að ónógir vinnukraptar hafa verið til að bjarga
skepnunum í illviðrum.
En þetta, að sem flestir karlmenn fari til
sjávar, styðst við svo fasta venju og rótgró-
inn hugsunarhátt, að örðugt mun að fá því
breytt til batnaðar.
Margir húsbændur álíta það ekki fullgilda
vinnumenn, sem geta ekki róið út t. d. af
sjósjótt, og flestir drengir skoða æskuárin
eins og mark og mið að því, að «geta komizt
í verið«, og ekki mun það bera svo sjaldan
við, að fengið sje sjerstakt leyfi til að ferma
drengi áður en þeir eru búnir að ná fullum
aldri, að eins til þess, að geta komið þeim
til sjávar, þó þeir auðvitað verði þar ekki
matvinnungar, að minnsta kosti fyrst í sfcað,
en gæti gert miklu meira gagn með því að
vera heima.
Á hinn bóginn vilja karlmennirnir marg-
falt heldur komast til sjávarins; þar er frjáls-
ræðið meira og þeir hafa yfir höfuð miklu
hægra fyrir heldur en heima, þó allharðar
skorpur kunni að koma fyrir öðru hvoru.
þ>egar vetrarkuldanum ljettir og vel viðrar
á vorin, mætti auðvitað byrja suemma á ýms-
um jarðabótum, hlaða vörzlu- og stíflugarða,
sljetta tún, byggja hús o. s. frv.; en hve
mikil uauðsyn sem kann að vera að fá unn-
ið að þess konar, er þó víða ekki snert við
því fyr en kornið er fram í júnímánuð, því
tíminn fram yfir fardagana gengur í að kom-
ast heim frá sjónum og sækja aflann, þ. e.
þorskhausana, því mest af bolnum er saltað
og lagt inn í búðirnar. ||>að er nógu opt,
sem vorharka bannar aðv taka snemma til
útistarfa, þó tíminn sje notaður þegar er