Ísafold - 01.11.1890, Blaðsíða 2

350
sýna þeim, sem þannig kunna að hugsa,
hversu álit þeirra byggist á röngum grund-
velli, því skilyrðið fyrir því, að framsóknar-
frelsið geti náð fullum vexti og viðgangi er
það, að allir, eða að minnsta kosti sem fíest-
ir, sem eiga að neyta þess, kunni að beita
því sem vopni gegn öllu röngu og ómann-
legu, en ekki gegn sinni eigin farsæld. En
til þess, að slíkt geti átt sjer stað, þarf al-
menningsálitið að vera byggt á grundvelli
skynsamlegrar íhugunar, sem kann að að-
greina rjett frá röngu, byggt á sem víðtæk-
astri þekkingu, athugunum og eptirtekt.
í sjálfu sjer er það eðlilegt, að maðurinn
vilji engum vera undirgefinn. En nú lifum
vjer innan um aðra menn með sömu sjálf-
ræðislöngun, sömu tilhneigingum og hvötum.
f>egar þeir vilja nú allir mega gjöra hvað
sem þá lystir í þann svipinn, þá rekur sig
hver á annan og hlýtur af því að leiða ann-
aðhvort, að hinir máttarminni lúti í Iægra
haldi, eða hver verður að vægja fyrir öðrum.
En ekki er við að búast, að slík tilhliðr-
unarsemi komi fram af sjálfsdáðum. þess
vegna þurfa einhverjir að vera til þess settir,
að vera gjörðarmenn í misklíðum þeim, sem
málsaðilarnir sjúlfir geta ekki sætzt á, og til
þess að refsa þeim, sem trufla allsherjar-ró
og frið, eða vilja svipta aðra eign sinni og
öðrum rjettinduin leynt eða ljóst. þessi er
uppruni dómara og lögreglustjóra. En dómar-
arnir mega ekki dæma í hvert skipti eptir
því sem tilfinningin býður þeim ; til þess
að tryggja rjettlæti dómaranna, hefir orðið
að setja reglur, er gætu átt sem víðast við.
f>annig hafa lögin smátt og smátt myndazt.
En auðsjáanlega er ekki hollt, að allir hefðu
jafnt vald til að framfylgja lögunum, og því
hefir rjetturinn ti! að beita þeim að eins
verið í hiiridum fárrn. manna. Fyrst hafa
yfirráð þessi og rjettargæzla myndazt á heim-
ilinu ■—þar er húsráðandinn valdsmaður — og
síðan hefir það smátt og smátt færzt út á
við, eptir því sem fjelagsskipunin varð full-
komnari. Upphaflega hefir ekkert sam'oand
verið nema milli allra nánustu ættingja, en
smámsaman hafa stærri ættir hafizt upp og
gengið 1 fjelag til sóknar og varnar gegn uá-
grönnum sínum, til þess að verða ekki sjálfar
ofurliði bornar. f>etta er sveitarfjelagið í ó-
fullkominni mynd.
f>egar frjáls vinna hófst og vinnufólks-
stjett tók að myndast, þurfti sjerstakar
reglur íyrir því, hvað ætti að gjöra við
vinnufólk það, sem armaðhvort vegna elli
eða heilsuleysis var ekki lengur fært um að
vinna fyrir sjer, og sömuleiðis hvernig hjálpa
ætti heimilum þeim, sem komust á vonarvöl.
f>annig hefir fátækrastjórnin myndazt. En
þegar þessi fjelög voru stofnuð, hlaut hinn
sameiginlegi viðskiptahringur að víkka og
lenda saman við takmörk annara fjelaga í
líkri mynd, og fjelög þessi hafa hlotið að
eiga viðskipti saman. Hafa þau þá lent opt
í ófriði hvert við annað ; því enginn var til
að útkljá þrætu meðal þeirra. Stuudum
hefir þá ófriðnum lokið þannig, að hinar
voldugri ættir hafa lagt hinar máttarminni
undir sig ; stundum þannig, að auðmennirnir
hafa gengið í bandalag, en stundum allt
staðið í líkum skorðum og áður var.
Eptir því sem fjelög þessi stækkuðu, eptir
því hafa fleiri getað gefið sig við friðsain-
legum störfum; menning og auður hafa auk-
izt og menn hafa tekið að skipta verkum
með sjer eptir því, sem hver var hæfastur til,
því þegar fjelagsskipunin tók að standa á
traustari fótum, gátu menn miklu framar
farið að verða óhultir um líf sitt og limu
en áður. Friðsamleg störf, t. d. akuryrkja
og iðnaður, hafa aukizt, og því sem hver
hafði afgangs þörfum sínum af einni vöru-
tegund,, gat hann skipt við aðra fyrir aðra
vöru, sem hann þarfnaðist sjálfur.
Húsbóndi fjelaga þessara, hvort sem þau
hafa verið smærri eða stærri, hefir auðvitað
opt stýrt þeim með harðstjórnarvaldi, sem
undir hann voru gefnir; hann hefir verið
foringi í styrjöldum og löggjafi og dótnari
friðartímum. þó hefir snemma tekið að
brydda á því, að þegnarnir hafa viljað taka
þátt í löggjafarvaldinu, en ætlað konutigin-
um einkum framkvæ.mdarvaldið og dórnsvald
að meiru eða minna leyti. Stjórnarfyrir-
komulagið hefir breytzt á ýmsa vegu, ríki
hafa myndazt, blómgazt og horfið aptur, og
önnur ný komið í þeirra stað, og eptir því,
sem samgöngur hafa aukizt, virðist sem menn
hafa hneigzt að því að hafa ríkin stærri ;
enda er slíkt eðlilegt, því viðskipti manna
eru nú margfalt víðáttumeiri og fjölbreyttari
en þau hafa áður verið, og af því leiðir, að
stærri landflæmi þurfa nú að vera bundin
sömu lögum en áður var, eins og t. d. þegar
Grikklandi var skipt í fjöldamörg smáríki.
Slík ríkjaskipun gæti naumast staðizt nú á
dögum, nema með því móti að ríkin væri
öll í föstum bandalögum.
En hvaða hagur er þá að því að lifa í lög-
skipuðu þjóðfjelagi ? Og er tilvinnandi að kosta
jafnmiklu fje til þess eins og gert er ?
þessum spurningum þarf ekki að svara
öðru en því, að líta á, hvernig ástand vort
mundi vera án þess, eða ef því væri koll-
varpað. J>áf er vonandi, að enginn þurfi
lengi að velta því í huga sjer. Öll lög yrðu
þá að engu og hver mætti gera það setn
hann fýsti. Alls konar glæpir mundu ganga
fjöllunum hærra. Óll viðskipti og verzlun
hyrfu, því enginn nmndi lengur þora að trúa
neinum fyrir neinu. Eignarrjetturinn yrði
að engu. Hnefarjetturinn yrði hið eina alls-
herjarvald. Vegir legðust niður. Póstgöngur
hættu. Kristni og kennidómur legðist niður.
Börn, gamalmenni og heilsulaust fólk mættu
leggjast fyrir og deyja. Og Iíf sitt og limu
yrðí enginn framar óhultur um.
Mörgum kann að þykja þungt að gjalda
hin lögboðnu gjöld, og má vera, að þau gætu
verið minni í sumum stöðum ; en að afnema
þau væri sama sem að gangast undir að láta
allar eigur sínar og meira að segja líf og
limu af hendi við hvern er hafa vildi.
Mun nokkur vilja greiða slíkt þinggjald og
sveitarútsvar ?
Jeg hef heyrt jafnvel allvel greinda menn
segja, að vjer ættum að afnema alþingi og
láta sýslunefndirnar rjetta lögin. Eru þá
mikil líkindi til, að sýslunefndirnar sje auð-
ugri að þekkingu, gáfum, glöggsæi, vand-
virkni og öðrum lagasmiða-hæfilegleikutn ?
I sameiginlegum landsmálum má og til, hvað
sem öðru líður, að hafa yfirþing fyrir allt
landið. Að öðrum kosti mundu rætast orð
þorgeirs Ljósvetningagoða forðum, að ef
sundur skipt væri lö’gunum, þá mundi og sund-
ur skipt friðinum.
En þó ýmsum þyki sitt hvað að þinginu,
þá ættu menn almennt að eigna nokkuð af
því sjálfum sjer, þjóðinni í heild sinni, er
kosið hefir þingmennina, sem kunna að hafa
brugðizt vonum manna. Og þeir, sem aldrei
sækja kjörfund og ekki skipta sjer neitt af
neinu í almennum málum, nema kvarta og
mögla eptir á, meira að segja : hver einasti
einstaklingur getur verið valdur að því, sem
þeim þykir í ólagi fara; því eitt einasta at-
kvæði getur valdið því, að þessi þingmaður
verði fyrir kjöri, en ekki hinn, og eitt einasta
atkvœði þess sama þingmanns getur líka valdið
því, að það og það lagafrumvarp sje annað-
hvort fellt eða samþykkt.
Ofullkomleikar þingsins eru því í raun
rjettri ófullkomleikar þjóðarinnar eða kjós-
endanna. það eru þeir, það erum vjer allir,
sem þurfurn að taka oss fram.
Y-
Fiskiveiðar Fasreyinga- í síðasta
bl. af »F0ringatíðindi«, október, segir svo :
»Fiskiskipini eru nú afturkomin úr íslandi
og hafa fiska jafnliga væl. Flest allir För-
oyskir útróðramenn eru nú aftur komnir úr
Islandi. Fángur teirra hevur verið ójavnir,
summir ’nava fleiri hundra 'krónur og summir
nærum einki til bestam.
Enskur ferðapistill. Einn af Englend-
ingum þeim, er var í Thordals-ferðatnauna-
hópnum í sutnar, J. Beynolds, hefir ritað
grein um ferð þeirra í tímarit, er út kemur
í Lundúnum og heitir »Photografic Quarterly«,
með mörgum myndum, góðum Ijósmyndum :
af Austnrstræti í Beykjavík, af hrossaútskip-
un við bæjarbryggjuna, af Krísuvíkurnámum,
Eyrarbakka, Heklu, hverunum í Haukadal,
Gullfossi, þingvöllura, Almannagjá, o. fl.
þeir gengu upp á Heklu 11. júlí, 3 Englend-
ingar og þorgrímur Gudmundsen hinn 4.,
voru 6 stundir upp en 4 niður, ljetu taka af
sjer ljósmynd niðri í gíg einum f Heklu, og
þykir frægðarverk. Beynolds lætur vel yfir
ferðinni, enda fengu þeir bezta veður alla
leið á landi. Segir svo að niðurlagi greinar
sinnar : »Ef einhver er heilsubilaður og þarfn-
ast algjörlegrar breytingar á lopti og láði og
svalandi lopt3 með Ijómandi hreinviðri og að
vera algjörlega laus við embættisáhyggjur eða
viðskiptalífs stapp. kann jeg eigi annað betra
heilrceði honum til handa en að fara
skemmtiferð til íslands; höf. getur vottað það
persónulega, að það meðal hrífur mikið vel
og að kostnaðurinn er senmlegur«. Hann
segir, að heldra fólk hjer á landi sje eins
þrifið og hreinlátt og annarsstaðar, en almúgi
óþrifinn. »þeir gláptu á okkur eins og tröll
á heiðríkju«, segir hann, nþegar þeir sáu okk-
ur vera að lauga okkur á morgnana upp úr
einhverri krystal-tærri ánni eða vatninu.
Mátti sjá á svip þeirra, að þeir hugsuðu
með sjálfum sjer, að við hlytum að vera
vitlausir«.
Bókagjafir til landsbókasafnsins
frá Noregi hafa komið töluverðar þetta ár
og í fyrra frá einum helzta bóksalanum í
Kristjaníu, 400 bindi, og frá prívatmanni þar,
Th. 0. Boeck, sem kvað vera mesti bóka-
vinur, um 1000 bindi, fyrir góða milligöngu
forseta Bókmenntafjelagsin3 í Khöfn, hr.
skrifstofustjóra Ólafs Halldórssonar.
Hvalaveiðar. Um 200 hvali hafa þeir
veitt í sumar Norðmennirnir þrennir, er hafa
hvalaveiða-uppsátur á Yestfjörðum, og eru
það engin smáræðis-gróða-uppgrip.
Ekki er ófróðlegt að heyra það í þessu
sambandi, að eptir því sem segir í norsku