Ísafold - 17.12.1890, Qupperneq 1

Kemut út á míðvikudögum og.
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr
orgist fyrir tni ðjan júlímánuð
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin v ð
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir i.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVII 101 !
Reykjavík, miðvikudaginn 17. des.
___íí
1890
Sakir útreiknings vaxta af sparisjóðs-
innlögum o. fl. veröur landsbankinn lok-
aður frá 22. desbr. til 3. janúar næst-
komandi, að báðum dögum meðtöldum.
Komi eittbvað fyrir á pessu tímabili,
er bráðra aðgjörða parf við, og snertir
bankadeildina, geta menn sníiið sjer til
framkvæmdarstjóra, er mun sjá um af-
greiðslu á pvi, ef nauðsyn ber til.
Reykjavík )3. desbr. 1890.
L. E. Sveinbjörnsson.
Fáein orð
um
leysing vistarbandsins.
i.
pað gegnir nærri furðu, hve lítið er minnzt
ú leysing vistarbandsins ; hjer má þó segja
að sje um alþjóðarmál að ræða, og það
mikilsvert, og því er áríðandi að skoða það
frá sem flestum hliðum, bæði til að skýra
það fyrir þjóðinni sjálfri, og til að gjöra full-
trúum þjóðarinnar hægra fyrir, er það kemur
á dagskrá alþingis, sem sjálfsagt verður innan
skamms.
Eins og auðvitað er, tekur breyting sú,
sem hjer er um að ræða, fyrst og fremst til
hjúanna; verði vistarskyldubandið leyst, öðlast
þau rjettindi, sem þau höfðu ekki áður; þau
þurfa úr því ekki að vera í vist fremur en
þau sjálf kjósa, en mega vera laus, án þess
að kaupa leyfi til þess. En með því nú að
það verða hjúin, sem hjer græða rjettindi,
skyldi maður ætla, að uppástungan um
breytinguna væri frá þeim komin ; en svo er
ekki; má vera, að það sje sönnun þess, að
vistarbandið kreppi ekki neitt tilfinnanlega
að hjúunum. Og þó er hjer um hapt að ræða ;
á það reka hjúin sig þegar þau vilja vera
laus; þá verður annaðhvort að kaupa út-
göngudyr, eða eiga einhvern húsbónda að,
sem slítur bandið og brýtur lögin borgunar-
laust. En þótt vistarbandið kreppi ekki
almennt tilfinnanlega að hjúunum, þá er
samt fyllsta ástæða til að leysa það.
Uppástunga um þessa rjettarbót til handa
vinnuhjúunum er komin frá hinum frjáls-
lyndari, hngsandi mönnum þjóðarinnar. En
það verður tæplega sagt, að málið hafi fengið
byr hjá þjóðinni. Prá hjuastjettinni hefur
engin upphvatning komið opinberlega, enda
er þess tæpast að vænta, þegar á allt er litið;
en húsbændur margir að hinu leytinu munu
vera málinu lítt sinnandi, sumir jafnvel hafa
ýmugust á því að gjöra hjer nokkra breyt-
ingu frá því sem verið hefir.
Sem ástæðu gegn leysing vistarbandsins
hef jeg heyrt bændur bera það fyrir, að
efnaminni mönnum einkum mundi erfiðara
að fá hjú, með því að margir mundu, ef
vistarskyldan yrði af tékin, verða lausir, en
hinir vista sig hjá þeim, sem vel gjörðu við
þá, og gyldu vel kaupið.
þessi ástæða er ekki nema hugarburður
einn.
Hjá efnaminni bændum eru eins og stendur
víðast fá vinnuhjú, og sjaldnast kaupdýrt fólk,
en venjulega unglingar eða fullorðið (roskið)
fólk, sem lítið kaup tekur, og mundi slíkt
fólk fást eptir sem áður, þótt vistarbandið
yrði leyst. því að dæma eptir því, hvernig
ýmsurn lausamönnum hefir vegnað í lausa-
mennskunni, og það dugandi mönnum sumum
hverjum, og meðan þeir svo að segja voru
einir um hituna að því er atvinnu suerti —-
þá þarf tæplega að gjöra ráð fyrir, að ó-
reyndir unglingar, sem til fárra verka kunna,
mundu leggja á þá hættu, að fara að verða
lausir, og þótt þeir tækju það kannske fyrir,
mundi reynslan brátt sýna þeim, að hollara
væri fyrir slíkt fólk að vista sig til árs, enda
myndi ef til vill hyggilegra að binda þessi
rjettindi við víst aldursár, t. d. fullmyndugs-
aldurinn, og væri með því fyrirbyggt, að
óreyndir unglingar færu að hleypa sjer út í
lausamennsku.
Ymsir bera kvíðboga fyrir, ef vistarbandið
verður leyst, að af því muni leiða átroðning
°g þyngsli fyrir bændur af hendi lausamanna
á þeim tímum árs, sem lítið væri um atvinnu,
eða þegar fiskiveiðar brygðust, en þær mundu
verða aðal-atvinnuvegur allflestra lausa-
mannauDa. það er ekki óhugsandi, að þetta
gæti komið fyrir ; en það væri of mikið rænn-
leysi af bændum, að ala einhleypa menn
án þess að taka sanngjarna borgun fyrir,
enda mundu lausamenn ekki ætlast til slíks,
að minnsta kosti allur þorri þeirra. það er
einnig líklegt, að það lag kæmist á, að þeir,
sem að sjó færu, rjeðu sig sem mest upp á
umsamið kaup (gerðu sig ekki út sjálfir), og
hefðu þeir þá, um vertíðir, heimili að að
hverfa, eins þótt afli brygðist.
Jeg ætla að ýmsir menn gjöri sjer hug-
mynd um, að leysing vistarbandsins hljóti
að hafa stórkostlega byltingu í för með sjer,
og að þetta gjöri þá mótfallna breytingunni;
en það er ekki, þegar betur er aðgætt, nein
ástæða til að hugsa að svo fari, og sízt að
tilbreytingar þær, sem verða kunna, eptir að
vistarbandið er leyst, verði til tjóns fyrir
þjóðina.
Ymsir hínir gætnari og hyggnari menn í
hjúastjettinni munu hafa þá skoðun, að
þegar þeir eru í góðum vistum og hafa í
kaup frá 70—100 kr., auk fata og allrar að-
hlynningar, þá jafni þetta sig svo upp og
verði að öllu samanlögðu, þegar litið er á
um lengri tíma, drýgra en að vera lausa-
menn, þótt þeir sem slíkir ár og ár í bili
ynnu sjer töluvert meira inn ; því fiskiveið-
arnar, sem verða mundu aðal-atvinnuvegur
margra, eru stopular, og önnur atvinna þá
jafnan lítil og enda engin á sumum tímum
árs. það munu því ávallt verða töluverður
hluti vinnuhjúa, sem gengur í ársvistir sem
áður, og það líka dugandi menn.
En setjum nú svo, að margir af vinnu-
mönnum færu að eiga með sig sjálfir; án efa
yrði sjórinn sú uppspretta, sem þeir drægj-
ust að á þeim tímum árs, sem þar er afla
von. það væri ekkert nýtt, heldur endurtekn-
ÍDg hins sama, sem um langan tíma hefur
átt sjer stað; því allar vetrarvertíðir fer að
sjó meiri hluti vinnumanna úr sveitum, svo
að á snmum bæjum er enginn karlmaður
eptir, og yíir höfuð er á þeim tíma árs svo
fátt dugandi fólk í sveitum, að tæpast verð-
ur sagt, að fjenaður verði hirtur svo vel, sem
æskilegt væri. Yor og haust eru og margir
úr sveitum við sjó, þótt mikið færri sjeu en um
vetrarvertíðina. þessi tilhögun hefur verið til
ómetanlegs tjóns fyrir landbúnaðinn; það mun
ókomni tíminn áþreifanlega færa mönnum
heim sannínn um.
Munurinn yrði nú eptirleiðis einkum fólg-
inn í því, að landsmenn stunduðu útróðra
sem sínir eigin menn, þar sem þeir áður
stunduðu þá sem annara hjú. A sumrum
muudu lausamenn leita sjer atvinnu í sveit-
um við heyskap, svo varla er að óttast, að
þar muudi fremur en til þessa verða ekla 4
vinnukrapti á þeim tíma árs, sem hans þarf
helzt; og með því að haustafli er tíðum rýr
framan af hausti, mundi varla þurfa að kvíða
því, að bændur í sveitum, sem fátt ársfólk
hefðu, og þess þyrftu, gætu eigi fengið þessa
sömu menn til að vinna hjá sjerýms haustverk,
t. d. fram yfir rjettir; þá mundu lausamenn
hverfa aptur að sjónum, og þá hefst líka sá
tími,—með því veðrátta er þá opt stirð orðin—-
sem húsbændur víða hvar hafa eigi beinlínis
neitt að gera með aðra karlmenn en þá, sem
þarf til að hirða skepnurnar.
A þeim árum, er sæmilega aflast um ver-
tíðir og ekkert sjerstakt tjón ber að hendi,
inun enginn efi á því, að duglegir og reglu-
samir menn á tímabilinu frá vetrarvertíðar-
byrjun til haustvertíðarloka vinna sjer meira
inn en venjulegu vinnumannskaupi nemur,—
þótt nú komi auðvitað til greina margvísleg
útgjöld, sem margir ef til vill ekki hugsa út í
eða hafa hugmynd um, af því að allt var
svo sem lagt þeim í hendur, meðan þeir voru
annara hjú. En með haustvertíðarlokum
hefst líka sá tími, sem fram á þessa daga
mundi eigi hafa verið um mikla atvinnu að
gjöra, hefði hún átt að skiptast margra á
milli; það er því hætt við, að lausamenn á
þessu tímabili hafi litla atvinnu, að undan-
teknum fáum mönnum, sem kunna til sjer-
stakra verka, t. d. smíða, vefnaðar og því
um líks. Eru því líkur til, að margir hverjir
verði á þessu tímabili að setjast að því, sem
áður var aflað, eyða en afla ekki, og er þá
ekki lengi að fara hver krónan.
En vera má og, að atvinnuleysið á þessum
tíma árs knýi ötula og hugsandi menn til
að finna sjer upp eitthvað til að hafa fyrir
stafni, til að búa sjer til veg þar, sem enginn
vegur var áður, og það er sannfæring mín,
að leysing vistarbandsins geti á þennan hátt
leitt til þess, að auka iðnað í landinu, og
það er ætlun mín, sem jeg vona að reynsl-
an staðfesti, að lausamennirnar læri að
nota tímann betur, þegar hann er orðinn
þeirra eign, heldur eu þeir gjöra, sumir