Ísafold - 31.12.1890, Side 1

Kemur át á miðvikudögum og.
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr
Borgist fyrir miðjan júlimánuð
ÍSAFOLD
Uppsögn (skrifleg) bundin v ð
áramót, ógild nema komin sj<
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. f Austurstrwti fi.
Reykjavík miðvikudaginn 31. des.
1890
XVII 104.
Hvernig stöndum vjer?
Vegagjörð er að vísu enn í bernsku á voru
landi, en þó verður ekki annað sagt en að
vjer sjeum teknir að vakna til meðvitundar
um nytsemi góðra samgangna. Svo má kalla,
að vjer sjeum nú fyrst á hinum síðustu ár-
um farnir að leggja vegi, sem nokkur mynd
sje á, síðan vjer fórum að fá leiðbeiningu
útlendra manna í þeim efnum. Aður ljetum
vjer hreppstjóra og sýslumenn skipa fyrir
um slíkt,—en það er annað að vera hrepp-
stjóri og sýslumaður en vegagjörðarmaður.
Brúin á Jökulsá á Dal hefir verið endurbætt
ekki alls fyrir löngu, ný brú gerð á Skjálf-
andafljót og þar að auki nokkrar smábrýr á
aðrar ár, og nú stendur til að fyrsta hengi-
brú yfir eina mestu stórá landsins verði lögð
á sumri komanda. En vegna stærðar lands-
ins í samanburði við fólksfjöldann hljóta
vegir vorir að verða dýrir að tiltölu, og naum-
ast mun hægt að koma þeim í nokkurn veg-
inn þolanlegt horf, nema töluvert meira fje
sje varið til þeirra en gjört hefir verið hing-
að til. Samgöngnrnar á sjó hafa tekið þeim
endurbótum, að gufuskip fer fram með strönd-
um landsins og kernur stundum inn á hinar
helztu liafnir þrisvar á ári.
Fyrsti málþráðurinn hefir verið lagður hjer
á landi milli Reykjavíkur og Hafnarfjarðar,
og er ótrúlegt annað en að fleiri muni á
eptir fara innan skamms.
1 stað þess að stunda fiskiveiðar eingöngu
á opnum skipum hafa nokkrir menn komið
sjer upp þiljubátum, og hefir það borið flest-
um þeirra jafnari arð en opnu skipin. En
sá er galli á, að flest öll skip vor smærri og
stærri eru óvátryggð og geta því skipskað-
arnir komið æði hart niður á þeim, sem verða
fyrir þeim. það er enginn efi á því, að al-
menningur gæti komið sjer upp þilskipum
með því að ganga í hlutafjelög, þar sem
kostnaðurinn er flestum einstaklingum ofvax-
inn. Opnu skipin hafa tekið töluverðum
endurbótum, og segl eru höfð á hverri fleytu,
sem ekki var títt fyrir mannsaldri í sumum
veióistöðum landsins. Til framfara sjávar-
útvegsins má telja notkun lýsis og seglfestu-
poka, sem líkíndi eru til að verði almenn
áður en langt um líður. Aptur á móti kunna
mjög fáir sund, og virðist engin von að það
komist í betra horf nema landsstjórnin taki
það mál að sjer, og ætti þá að gera hverjum
nýjum formanni að skyldu að hafa numið
sund. Sjómannafræði hefir verið lcennd hjer
í bænum um nokkur ár, og nú er stýrimanna-
skóli bráðum kominn á laggirnar.
Eram á 18. öld var eingöngu flutt mjöl
til landsins, en þá var fyrst farið að nota
handkvarnirnar, og stöndum vjer enn víðast
í sömu sporum og þá, og er furða, hvað vjer
erum framtakslitlir með að fjölga mylnunum,
slík þrælkunarvinna og tímatöf sem hand-
kvarnamölunin er.
Handiðnamönnum hefir fjölgað til muna
upp á síðkastið, og hefir þeim töluvert farið
fram í því, að gjöra smíðisgripi sína snotrari
en áður var. Hélztu iðnaðarframför má telja
þá, að vjer höfum fengið nokkra steinsmiði,
sem kunna að höggva grjót til húsagjörðar,
og getur það orðið mikilsvert í skóglausu
landi, þegar fram í sækir.
Prentun og bókband hefir tekið miklum
umbótum á fáum árum. Hraðpressur eru
komnar í helztu prentsmiðjurnar, og sumir
bókbindarar hafa fengið sjer vjelar til að
ljetta að nokkru fyrir vinnu sinni.
Land vort er ekki auðugt að þeim efnum
sem úr jörðu éru grafin. Helzt hefir verið
unnið að brennisteinsnámi, eingöngu af út-
lendum fjelögum, en slíkt er hætt nú sem
stendur, og sama er um kalknámuna í Esj-
unni,—hvort sem það er eingöngu að kenna
ókleyfum kostnaði eða að nokkru leyti ó-
hagkvæmu fyritkomulagi.
Laxveiðarnar hafa ekki enn þá skipað það
öndvegi, er þeim ber gagnvart selveiðunum.
Laxa- og silungsklaki því, er byrjað var á
nokkrum stöðum fyrir fáum árum, virðist ekki
hafa verið haldið áfram. Skyldi slíkt ekki
vera sprottið eins mikið af hviklyndi, eins og
fátækt, fyrir utan aðrar orsakir ?
Æðarræktarfjelagið við Breið afjörð má telja
með mikilverðustu framförum á síðustu árum,
og hefir þingið þar gripið í sama streng til
verndar þeim bjargræðisvegi.
Yerzlunarvörur vorar hafa aukizt mjög á
8Íðasta mannsaldri. Einkum hefir hrossa-
og sauðaverzlun bætt að góðum mun úr pen-
ingaskorti landsins, landsbankinn verið stofn-
aður, söfnunarsjóðurinn og sparisjóðir að rísa
á legg hingað og þangað smátt og smátt.
9-
Bardenfleth,
stiptamtmaður og konungsfulltrúi.
II.
(Síðari kafli).
í stað þriggjamannastjórnarinnar, er Krieger
hafði stungið upp á, lagði Bardenfleth það til,
að stefnt væri saman helztu umboðslegum
embættismönnum landsins á fundi við og við,
þar sem ræða mætti í sameiningu framkomn-
ar uppástungur og komast þá að ákveðinni
niðurstöðu, er annars væri lítt vinnandi veg-
ur eða þá ekki öðru vísi en með seinlegum
brjefaskiptum. Á þann hátt gerði hann sjer
von um að fá mætti meiri einingu í stjórn
landsins, mismunandi skoðanir jafnast og
stjórninni veitast tök á að ráða eitthvað af
til fullnustu í mörgum mikilsvarðandi mál-
um, er lágu á döfinni—segir hann. #f>étta
ráð aðhylltist stjórnin fúslega, og sumarið
1839 koma helztu og skynbeztu embættismenn
landsins saman í fyrsta sinn undir minni
forustu; ætla jeg óhætt að fullyrða, að á
þeim fáu samkomum, sem þessi embættis-
mannasamkunda átti með sjer—því hún lagð-
ist auðvitað niður þegar alþingi var sett á
stofn—hafi mörg mikilsverð mál verið rædd
og ihuguð og allvel úr þeim ráðið, svo að
sum þeirra mátti leiða til lykta þegar í stað,
en sum fengu svo góðan undirbúning, að það
greiddi mikið fyrir, er þau komu til umræðu
á alþingi á eptir, er það kom saman í fyrsta
sinn 1845. Opt bar mikið á milli skoðana
manna á fundi þessum, og var, eins og gjörist,
barizt fyrir öfgunutn á báðar hliðar, en sann-
leikurinn venjulega mitt á rnilli, og bar stund-
um við, að þeir, sem börðust hver fyrir sinni
skoðun, voru ekki sem samvizkusamastir í
röksemdafærslunni#. Hann tjáir sig sjálfan
hafa verið jafnan miðlunarmann af náttúru-
fari, og bakað sjer stundum fyrir það ámæli
fyrir fylgisleysi, en aldrei getað horfið fyrir
það frá þeirri skoðun, að meðalhófið sje far-
sælast.
f>etta er það sem heitir í sögu landsins
»nefndarfundur íslenzkra embættismanna 1839
og 1841«. Stofnun þessi stóð sem sje ekki
lengur. Fundir stóðu 4 vikur hvort árið.
Voru í nefndinni auk stiptamtmanns amt-
mennirnir báðir (Bjarni Thorsteinsson og
Bjarni Thorareusen), biskup landsins (Steingr.
Jónsson), háyfirdómarinn (þ>. Sveinbjörnsson),
Arni Helgason stiptprófastur og nokkrir
sýslumenn : Páll Melsteð, er síðar varð amt-
maður, Björn Blöndal, Jón Jónsson frá Mel-
um og Stefán Gunnlögsson landfógeti. Bard-
enfleth var eigi fundarstjóri nema fyrra árið;
Hoppe hið síðara, hann var þá orðinn stipt-
amtmaður.
Snörpum deilum eða orðahnippingum sjer
eigi móta mikið fyrir i Nefndartiðindunum.
En þau eru sýnilega eigi nema örlítið, dauft
ágrip af umræðunum, og hnekkja þvi engan
veginn þeirri sögusögn hins virðulega fundar-
stjóra, að hinir hágöfugu embættisöldungar
hafi haft það til stundum að spretta dálitið
úr spori. Allt gerðist að luktum dyrum, og
hafði almenningur því sem ekkert af fundar-
mótum þessum að segja; þau voru ekki «fyrir
fólkið«. Kappræður mun mega hugsa sjer
helzt t. a. m. fyrra árið um flutning latínu-
skólaus til Reykjavikur, er allir nefndarmenn
voru mótfallnir nema stiptamtmaður, háyfir-
dómari og sýslumennirnir tveir (P. Melsted
og St. Gunníögsen), og síðara árið um al-
þingisstaðinn, er þeir Bjarni amtm. Thorar-
ensen og Jón sýslum. Jónsson vildu hafa á
þingvöllum, en Blöndal sýslumaður á Bessa-
stöðum ; hinir allir í Reykjavík.
Yera Bardenfleths hjer varð endasleppari
en hann eða aðrir munu hafa ímyndað sjer.
Vorið 1840, er hann var búinn að vera hjer
stiptamtmaður í tæp 3 ár, fekk hann eigin-
handarbrjef frá Kristjáni konungi áttunda,
þar sem konungur tjáir honum lát fyrirrenn-
ara síns, Friðriks sjötta, er að bar 6. des.
árið áður, og kvaddi hann jafnframt til þess
embættis, að vera hirðstjóri hjá syni sínurn,
Friðriki konungsefni, erþá var verið að koma
í hjúskap aptur, við þýzka prinzessu, Maríu
frá Mecklenburg-Strelitz, er var miðkona hans
|>að varð þá að sitja í fyrirrúmi fyrir land-
stjórnarembættinu hjer; sá var vilji konungs,
er Bardenfleth ljet sjer eigi til hugar koma
annað en hlýða viðstöðulaust, þótt honum
þætti miður fýsilegt, með því hann þekkti
hjóllyndi konungsefnis, enda fór svo, að hann