Ísafold - 06.01.1894, Blaðsíða 2

2
hálfu«, á síðari öldum, og fyrir því stönd--
um vjer þeim svo langt að baki. Vjer
erum orðnir svo máttlitlir í baráttunni fyrir
líflnu, — í samkeppninni við aðrar þjóðir.
Oss vantar þann krapt, er mðttugastur er
og sigursælastur í stríðinu og baráttunni
fyrir hagsæld og velmegun. Því að eins
má oss verða verulegra framfara auðið,
að vjer leggjum alla stund á að afla oss
sem mestrar kunnáttu í atvinnu-greinum
vorum. Oss vantar kunnáttu í öllu. Vjer
þekkjum eigi jarðveginn, sem vjer ræktum ;
vjer vitum eigi, hvernig vjer eigum að
rækta hann. Vjer kunnum eigi að nota
hin aigengustu áhöld, er allar menntaðar
þjóðir nota við þau störf, er vjer vinnum
daglega. Nálega aliar vörur, er vjer höf-
um öðrum þjóðum að bjóða, eru í afar-
lágu verði, af því að oss vantar kunnáttu
til að gera þær svo úr garði, að þær
verði útgengilegar og boðlegar. Þjóðin
getur eigi tekið framförum nema því að
eins, að hún leggi miklu meiri stund á,
að afla sjer kunnáttu og þekkingar á at-
vinnuvegum sínum, en hún hefur gjört.
Hvort sem þessi kenning er kölluð »aptur-
haldskenning« eða eigi, þá er það víst, að
hún er sönn.
Það mun þó vera vegna þessarar kenn-
ingar, að það hefir verið sagt um mig í
blöðunum, að jeg hefði »megnustu vantrú
á öllum framfaratilraunum nútímans«.
Hvernig er þá þessum »framförum» varið,
sem »frarafaramenni/rnir« eru að tala um,
og hvernig er þeirra »framfaratrú«? Koma
framfarirnar af sjálfu sjer, ef nógu mikið
er um þær talað í blöðunum? Er »fram-
förunum« líkt varið og hvalreka? Það
ber opt við, að bvalinn rekur meöan bónd-
inn sefur. »Framfarat,rú« sumra manna
er full af hjátrú og hindurvitnum.
í ritgerð minni »wt landbúnaðinn ísl.
fyrrum og nú« talaði jeg, svo sem margir
aðrir hafa gert, um þjóðrækni og ættjarð-
arást í sambandi við framfarir landsmanna.
Þjóðin verður að þekkja það sem hún á
sjálf, hún verður að þekkja kosti og gæði
landsins, og kunna að nota það. En þó
er þetta eigi einhlítt; hún verður einnig
að elska og virða allt gott sem hún á.
Við þetta er hagur þjóðarinnar bundinn.
Þar liggur hennar þroskakraptur falinn
__ en hvergi nema þar. Sumum blaða-
mönnunum þykir þessi kenning hneyxlan-
leg. Það er skiijanlegt, að ritstjóri »Fjk.«
hneyxlist á þessu; en hitt er undarlegra,
hversu böfundi þeim farast orð, er ritar í
57. nr. Þjóðólfs f. á. um »tvær ólíkar stefn-
ur«, þar sem hann þó virðist leggja alian
hug á að segja það eitt, er hann hyggur
satt vera og rjett. Hann segir, að gamla
»apturhaldsstefnan«, sem jeg fylgi', eigi
fáa opinbera formælendur; »en í kyrþey
eru víst eigi allf'áir henni hlynntir«, segir
hann, »einkum eldri menn, og mennramm-
íslenzkir í anda«. Það lítur svo út sem
þessi kenning sje svo hneyxlanleg í aug-
um hinna ungu »framfaramanna«, að
margir þeir, sem henni fylgja, fari leynt
með það, til þess að verða eigi kallaðir
»apturhaldsmenn« og »apturfaramenn«.
Hvað sem öðrum líður, þá tel jeg mjerenga
óvirðingu að því, að fylgja þessari »apt-
urhaldsstefnu«. Jeg vil miklu heldur vera
kallaður »apturhaldsmaður«, og það sje
sagt um mig, að jegsje »islemkur í anda«,
heldur en hitt, að jeg sje kallaður »fram-
faramaður«, og það fylgi með, að jeg
fyrirliti allt sem islenzkt er, þjóðerni og
tungu, þjóðlegar bókmenntir og fræði,
kosti landsins og atvinnuvegi, en trúi því,
að framfarir landsins aukist og eflist, án
þess nokkur elski, virði eður rækti þá
krapta og þau gæði, er þjóðinni sjálfri
fylgja og landinu.
í einu atriði er það enn, er jeg hefl orð-
ið sumum »framfaramönnum« til hneyxl-
unar. Jeg hefi sagt, að efnahagur lands-
manna hafi staðið með meira blóma á
t'yrri öldum en nú á timum, og fært rök
til þess. Þetta atriði skiptir að vísu eigi
mjög miklu,"’ þá er talað er um framfarir
og framfarastefnu nútímans; hitt er mest
vert, hversu landsmenn standa að vígi í
samkeppninni fvið aðrar þjóðir, og hve
mjög þeir láta sjer annt um að fá jafnör-
ugg vopn i bendur í baráttu lifsins sem
aðrir menntaðir menn. Jeg hefi þó bæði
sjeð þess merki í blöðunuin, og orðið þess
var á annan hátt, að sumir eru mjög and-
stæðir þessum samanburði mínum á efna-
hag landsmanna fyrrum og nú. Það má
öllum vera kunnugt, að íslendingar stóðu
betur að vigi í samkeppninni við aðrar
þjóðir fyr á tímum en þeir nú gera, og
þetta eitt gerir það mjög líklegt, að efna-
hagurinn hafl verið betri áður. Þetta er
að vísu eigi full sönnun, en svo kemur
sagan, og bendir einmitt til hins sama.
Hún ber þess ljóst vitrii, a-ð sá tími hafl
verið, að efnahagur landsmanna hafl verið
miklum mun betri en nú. Þrátt i'yrir þetta
eru þó þeir menn til, er segjast hafa þá
»skoðun« eða þá »trú«, að efnabagur
landsmanna hafi aldrei staðið með meira
blóma en nú á þessum »framfaratím.a«.
Hvaðan kemur mönnunum þessi skoðun
og þessi trú? Það heflr engin áhrif á
söguleg sannindi, hvað menn trúa eða
vilja, en hins vegar er það undarleg »fram-
farastefna«, að vilja láta það vera satt,
að efnahagur þjóðarinnar hafi ávallt verið
verri en nú. Jeg fæ eigi sjeð, að slík
stefna beri vott um sanna framfaratrú,
heldur um vesalmennsku og aumingjaskap.
Þeir menn, er þessari stefnu fylgja, leita
við að flnna þá huggun í fátækt og vesal-
dómi þjóðarinnar nú, að henni hatt liðið
enn þá ver áður; þeir leita við að flnna
líka huggun sem karlinn, er sagði í ha.ll-
ærinu: »Guði sje lof; — það eru þó aðrir'
ver staddir en jeg«. Þaö lítur svo út sem
þessir menn þykist efla manndómsanda í
landinu með því að ala þennan hugsun-
arhátt.
Oss ætti að vera það ljóst, að miklir og
margbreyttir kraptar liggja enn faldir og
ónotaðir með þjóðinni, og margir kraptar
ganga í ranga stefnu, er að miklu gagni
mættu þverða. Yjer eigum svo margt, er
vjer annaðhvort alls eigi notum, eða þá
eigi nema til hálfs. Því segi jeg, að oss
sje nauðsynlegt að afla oss kunnáttu og
þekkingar til þess að geta fært oss þetta
í nyt, og vjer þurfum að fá ást og traust
á þessu öllu, tii þess að oss verði ljúft og
kært að leggja rækt við það. Þetta er
hinn eini grundvöllur sannra framfara, og
við þetta hvílir framfaravonin, og sú von
styrkist eigi lítið við það, að vjer vitum,
að sú var tíðin, að landsmenn áttu við all-
góðan hag að búa, því að þaðan styrkist
sú von, að svo megi enn verða.
Sje það satt, að hagur þjóðarinnar hafl
aldrei verið betri en nú, og framfaravið'
leitnin gangi í rjetta stefnu, og þjóðin noti
vel og hyggilega sína eigin krapta og sín
eigin gæði, þá getur framfaratrúin eigi
átt heima í hugum landsmanna og hjört-
um, heldur að eins á vörum »framfara-
mannanna«.
Bæjarstjórnarkosning. Kosinn var
3. þ. m. af hinum almenna gjaldendaflokki
í bæjarstjórn Ólafur Ólafsson fátækrafull-
trúi, með 105 atkvæðum af 131, er greidd
voru alls. Hann hefði líklega fengið helm-
ingi fleiri atkvæði, ef bærilegt hefði verið
veður; en það var mesta hrakviðri, er
kyrrsetti menn heima. Hin 26 atkv. dreif'ð-
ust á 4. Þar á meðal marði W. 0. Br. kaupm..
því upp í — 16 atkv.!
A mánudaginn 8. þ. mán. kjósa hinir
hærri gjaldendur 4 menn í bæjarstjórn.
Munu þeir almennt hafa í huga aðendurkjósa
þá 3, er kost gefa á sjer, og bæta við
sem 4. manni Eiríki Briem prestaskólakenn-
ara. En lítið stoðar samt að hafa það í
huga eða æskja þessara manna í bæjar-
stjórn, ef' rnenn nenna ekki á kjörfund
nema í bezta og blíðasta veðri, og jafnvel
ekki þá. Þar með væri og aumleg fyrir-
mynd gefln hinum lægri gjaldendum,
sem sóttu að tiltölu margfalt betur
fundinn 3. þ. m. Eða hvað lengi geta hinir
búizt við að hafa vel nýta menn og mennt-
aða í bæjarstjórn, ef þeir kynoka sjer við
að leggja á sig ekki þyngri kvöð en það,.
að bregða sjer upp í þinghús rjett sem,
snöggvast einusinni 3. eða 6. hvert ár til
þess að nefna nöfn þeirra, er þeir vilja
trúa fyrir stjórn og umsjón bæjarmála og
ætlast til að verji miklum tíma og kröpt-
um til slíkra hluta án nokkurs endurgjalds?
Kjósendur þessir ættu því ekki að láta ann-
að um sig spyrjast en að þeir sæki almenni-
lega fundinn á mánudaginn og verði sam-
taka að kjósa þessa 4:
Eirík Briem,
H. Kr. Friðriksson,
Dr. J. Jónassen,
Síra Þórhall Bjarnarson.
Dýrmaet er heilsan.
Engum heilvita manni dettur í hug að
bera á móti því, að heilsan sje dýrmæt,
og aö án hennar sje iífið ekki einungis
gleðisnautt, heldur jaf'nvel óbærileg byrði.
Heilsan er í einu orði svo dýrmæt, að þeir
sem hana hafa misst, af hverri helzt orsök
sem það er, vilja gef'a f'yrir hana aleigu
sína, hversu mikil sem vera kann. Og þó
að mörgum verði hjálpað, er það samt
æði-opt, að það er ekki á neins manns
valdi, að hjálpa hinum sjúka til að fá
heilsuna aptur. Honum getur ekkert hjálp-
að, nema óvinur lífsins, dauðinn, eptir
hryllilegar og langvinnar þjáningar opt
og tíðum.
Af þessu, sem öllurn er kunnugt, mætti
ætla, að almenningur væri fljótur og fús.
að grípa, þegar gef'st, hvort það ráð eða
bendingu, sem vísindamenn hafa fundið
upp og gert almenningi kunnugt, til þess
að viðhalda heilsunni, eða koma í veg-
fyrir sjúkdóma. En því miður heflr sorg-
leg reynsla sýnt, að almenningur er yfir-
leitt frámunalega skeytingar- og hirðulaus
í þessu efni.
Svo sem áþreifanlegt dæmi þessa held
jeg mjer sje óhætt, að nef'na það, hve erfitt
og seint heflr gengið að sannfæra almenn-
ing um orsakir til hins voðalegu sjúkdóms,,
sem nefnist sullaveiki, og að fá menn til
að beita þeim varúðarreglum, sem til þessa.