Ísafold - 21.02.1894, Síða 1

Kemur út ýmist emu sinni
nöa tvisvar i viku. Verð krg.
(minnst 80 arka) 4 kr.. erlendis
B kr. eöa l1/* doli.; borgist
fyrirmiöjan júlímkn. (erlend-
is fyrir fram).
ÍSAFOLD
Uppsögn(skrifleg)bundin vil>
áramót, ógild nema komin
a j e til útgefanda fyrir 1. októ-
berm. Afgroiöslustofa blabs-
íns er i Austurstrœti b
XXI. árg.
Reykjavík, miðvikudaginn 21. febr. 1894.
10. blað.
Nýtt rit.
„Chicagó-för mín.
Eptir Matthías Jochumssonu.
Ferðasögu þessa hafði höf. boðað tviii
löngu, og hafa menn verið langeygir eptir
að fá að hevra sagt frá þeim afreksverk-
um, sem »Þjóðólfur« hafði prjedikað fynr
mönnum að skáldið mundi vinna þar fyr-
ir vestan hafið.
En bókin er talsvert öðruvísi en flestir
munu hafa gert sjer hugmynd um. Höf.
segir hreinskilnislega og vel) frá þvi
hugarástandi, sem hann var i. þegar ferð-
in kom til mála, og dregur ekki fjoð-
ur yfir neitt, heldur skýrir frá með hóg-
værð og þó einurð, og hlýtur þaö að
gera góð áhrif á hvern lesanda. En þar
sem hann tekur það fram á 5.- 6. b s., a
•engin dæmi sjeu til meðal íslenzkra manna,
að^gera svo mikil samskot sem Yestur-
heimsmenn gerðu til fararinnar, þá er þess
gætandi, að þeir þar fyrir vestan eru
margir eins og nýfæddir og í fjön, en vjer
/hjer erum að berjast við aö hrista af oss
.gamlan deyfðarvana og oss finnst allt ó-
mögulegt, þrátt fyrir allt framfaraþvaður,
þar sem allir vilja mjólka landssjóðmn,
almúgafólkið engu síður en hinir, en varla
nokkur fæst til að leggja neitt sem neinu
munar til neins, segjast ekkert hafa og
ekkert geta. Þetta gátum vjer sagt fvrir
tvö hundruð árum, og þetta segjum vjer
enn Á bls. 4 kvartar höf. um, að hann
hafi ekki getað látið myndir fylgja bók-
inni ■ vjer erum enn ekki komnir svo langt
A framfaraveginum, að vjer getum gefið ut
bækur með myndum, eins og aðrar þjóðn
Hvílíkar framfarir ! Alþingi veitir styrk ti
myndasmíðis, sem landið hefir ekkert gagn
af, en verður útlöndum til nautnar, eins og
Thorvaldsen (ef nokkuð verður úr þv í); —
en að veita einn eyri til þess að myndir
verði gerðar fyrir bók — þar er ekki nærri
komandi.
Það er ekki unnt að gefa sig við öllu
því einstaka, sem höf. segir frá; ímyndað
gætum vjer oss að rnarga muni fýsa til
Vesturheims, er þeir lesa upp alla þessa
dýrð, þessar stórkostlegu byggingar, öll
þessi furðuverk og margfalda prýði, sem
hin víðlenda heimsálfa hefir að geyma, og
um hina fögru skóga og dýrðlegu náttúru
— það er'eins og höf. og fleiri hafi a.ldrei
haft augun opin & íslandi, þeir sjá enga
náttúrufegurð fyr en í Ameríku. Einnig
hlýtur það að hafa áhrif á frásöguna. þeg-
ar manni er vel tekið og hann borinn á
höndum: en því má heldur eklti gleyma,
að ferðamaður, sem dvelur einungis or-
stuttan tíma, getur ekki skygnzt djúpt mn
í lífið, eða sjeð það eins og það er í raun
og veru; af þeim tíu þúsundum, sem nú
byggja Kanada-nýlendurnar, hefir hann
einungis sjeð fáeina, og yfir höfuð ekld
sjeð þá nema prúðbúna og í hátíðafötum.
Þegar gestur kemur, þá er allt hið bezta
tekið fram og ekki sparað, en þótt heim
ilið ekki sje sem byrgast. Engum dettur
í hug að neita því, að mörgum liður all
vel í Ameríku og ýmsir hafa kannske orð-
ið þar nokkkurn veginn efnaðir; en finna
mætti einnig dæmi þess á íslandi. enda er
ekki sagt, hvort efnin í Ameríku sjeu fram-
búðarbetri en annarsstaðar. Höf. hefir ekki
heldur sjeð veturinn í Ameríku; hann hefir
einungis sjeð hana meðan allt er i blóma
og meira að segja í sparifötunum.
Eitthvert hið merkilegasta, sem stendur
í bókinni, er ræða »Ameríkum'annsins« um
ísland (bls. 83-86). Þótt sumt í henni sje
ekki nema satt (t. a. m. bls. 84, þar sem
hann líkir íslandi við stjúpu. sem telur
eptir barni sínu hvern bita og sopa), þá
er öll ræðan full af gorgeir og hroka, sem
sýnir gjörsamlegan ókunnugleika ung-
mennis þessa á því sem það er að tala
um, og hið gífurlega álit sem Ameríku-
menn hafa á sjálfum sjer — eða rjettara
sagt á peningunum, því Ameríkulífið er
ekkert annað en peningar. Hann segir
meðal annars, að vjer sjeum ekki gjörðir
til að læra sögu annara, heldur til að skapa
sögu sjálfir —; það er nú ekki fjarskalega
merkileg saga, sem Ameríkumenn hafa
»skapað« enn. Hann nefnir skoðanir Dar-
wins og segir, að liún hafi kennt mönnum
að sigra náttúruna — af þessu má ráða,
hve vel ungmennið er að sjer. Þessi
ræða sýnir ljóslega, hvers vænta má af
hinni upprennandi kynslóð Vesturheims-
íslendinga og hvernig þeir muniverða:
náttúrlega »ameríkanskir« í húð og hár,
sem og er eðlilegt og sjálfsagt, fullir af
fyrirlitningu fyrir öllu nema sjálfum sjer.
Síra Matthías svaraði þessari ræðu ekki
nema út í liött, sem og var von, þvi slíku
þvaöri er ekki svarandi; en síra M. gat
heldur ekki sem vel metinn og þiggjandi
gestur andæpt Ameríkuferðunum; og þar
sem hann á 111. bls. ritar »álit um vest-
urfarir« o. s. frv., þá skin í gegnum allt,
að hann heldur ekki með þeim, en hlýtur
eptir afstöðu sinni, að tala sem varlegast,
svo hann ekki styggi neinn; samt sem áð-
ur má skilja hvað hann meinar, þar sem
hann segir: »Hvað agentasögur snertir«
(hann á hjer við farand-agentana), »er nú
enn meiri vandi, að vita, hverju menn eigi
að trúa — ekki svo að allur fjöldi þeirra
vilji segja ósatt, heldur sakir þess, að þeir
eru menn, og — agentar«.
»Da licgt der Hund begraben« !
Ilvað sjálfa Chicago-sýninguna snertir, 1
þá er sjálf bókin minnst um hana, en stutt
lýsing á þessari stórkostlegu Babýlon Vest-
urheimsins (sem liklega hverfur einhvern
tíma aptur eins og Babýlon) og svo á því,
sem fyrir höfundinn hefir borið á ferðinni
,bæði á sjó og landi, og er það allskemmti
legt að .lesa og vel frá sagt. Sýningunni
sjálfri er lýst aptast í bókinni, og er hún
ekki alveg ókunn þeim, sem hafa getað
náð í útlend hlöð, en höfundinum virðist
hafa tekizt vel að koma orðum að öllum
þeim furðusjónum, sem honum hafa fyrir
augu borið. Það hefir staðið í mörgum
Evrópublöðum, að þessi sýning hafi verið
stórkostlegust allra sýninga, það stórkost-
legasta og dýrðlegasta liumbug, sem sól
hefir á skinið, ekkert frumlegt (originalt)
nema »Ferryhjólið« (sem hann kallar
Fereshjól«), eins konar stórkostleg róla
»fyrir fólkið«. Sýningin var ekkert nema
peningaverk, þótt hún útheimti mikið hug-
vit, sem allt var byggt á evrópeiskri reynslu,
og Ameríkumenn, sem hrósa sjer af öllu
og þykjast öllum meiri, hrósuðu sjer mest
fyrir það að þá munaði ekkert um þær
fimmtán miljónir, sem þeir töpuðu á sýn-
ingunni — frá Evrópu komu einungis
200,000 manna, en allt hitt var alls konar
fólk úr Ameríku sjálfri; og svo þegar sýn-
ingin var á enda, þá átti að selja allar
byggingarnar, sem höfðu kostað margar
miljónir, fyrir eina miljón, ef hún fengist
(þetta stóð í Review of Reviews). Og hvað
heyrir maður svo um þessa borg? »Him-
inskaíar«, »lyptarar«, eintómar furðuvjelar
og allt og allt — en ekki nefnd nokkur
vísindi, engin bók, engin andleg hreifing,
nema kannske trúarmas og peningaglam-
ur. Því sagði Kipling, mikið efnilegt
enskt skáld, að hann hefði dvalið hálfa
viku í Chicago, og óskaði að hann sæi
aldrei aptur þá borg. Engu að síður er
það náttúrlegt, þó höf. hafi orðið frá sjer
numinn af sýningunni; það má enginn lá
honum. En aptur á móti er það ekki rjett,
að ausa atyrðum yfir Evrópu (bls. 130);
hún er móðir Ameríku og- frá henni hefir
Ameríka fengið flest, sem hún hefir; það er
heldur ekki rjett að atyrða Napoleon III.,
því að Frakkland var aldrei dýrðlegra
nje álitlegra en þau tuttugu ár, sem hann
ríkti, og honum var það ekki að kenna,
hvernig fór milli þeirra og Þjóðverja, enda
mun engum lifandi manni detta í hug að
jafna Ameríkumönnum við Frakka að
neinu nema peningunum. Og þótt verið
sje aö glamra um »frelsið« í Ameriku, þá
fara misjafnar sögur af því frelsi; enginn
veit hvað framtíðin felur í sjer, og hver
veit nema Bandarikin verði einhverntíma
leið á lýðveldinu og þar verði eintóm
konungaríki ?
Það helzta, sem höf. tekur fram um
Chicago, er svínaslátranin, og hann endar
með þessum hnittilegu og merkilegu orð-
um, sem svo ljóslega sýna hver áhrif Ame-
ríkulífið hefir gert á hann:
»En hins óska jeg, að þetta sundlandi
svínadráp mætti verða líkamleg ímynd
niðurskurðar þessarar voldugu boi’gar á
öllu andlegu siðleysis »svínaríi« hins stór-
fengna nýja heims« (bls. 50).
Á bls. 58 minnist höf. á vatnið í Kan-
ada, og höfum vjer áður heyrt til þess