Ísafold - 19.05.1894, Side 1

Kemur At ýmist emu siimi
'Oða tvisvar í viku. Verö árg
<minnst 80 arka) 4 kr.. erlendis
5 kr. eða l1/* doll.; borgist
fyrirmibjanjúlímán. (erlend-
is fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn(skrifleg) bnndin vifc
áramót, ógild nema komin
aje til útgefanda fyrir l.októ-
berm. Afgroiöslastofa blaös-
ins er i Austurstrœti 8
XXI. árg
Reykjavík, langardaginn 19. maí 1894.
28. blað.
GUFUBÁT. fer á morgun (sunnn-
dag) SKEMMTIFERÐ upp i Borgarnes, _ tyrir
niðursett verí); kemur við á Akranesi báo-
ar leiðir.
Hverju fleygjum vjer?
Hvers vegna erum vjer fátækir?
ii.
(Niöurlag).
Opt heyrist talað um fátæktina hjer A
’landi, og margir viröast hafa þá skoðun,
að landið geti ekki átt annað en eymd og
niðurlægingu fyrir höndum, svo ratnlega
sje urn hnútana búið af náttúrunnar hálfu.
En hvar í heiminum er það land, sem ekki
er hægt að fleygja svo miklu af »í sjóinn«,
að íbúarnir verði fátækir? »Hvergi«,
munu allir svara. En hvað gjörum vjer ?
Það er ekki til neins að draga blæju yflr
það, að vjer fleygjmn árlega mörgum þús-
nndum króna »í sjóinn«, af því fje, sem
•oss berst upp í hendurnar, og þar að auki
förum vjer sjálfsagt á mis við mörg hundr-
uð þúsund kr., af því yjer höfum ekki
•dugnað í oss til að rjetta hendurnar eptir
því. Þetta væri auðvelt að sanna, en til
þess þarf meira en stutta blaðagrein.
' Það blandast víst engum hugur um, að
-ekkert gefur landhændum að jafnaði,
meiri arð, en túnin, jafnvel þó þau sjeu
víða naumast hálf-ræktuð; en þrátt fyrir
þennan mikla arð, sem þau gefa, hafa þau
þó allt undir þennan tíma ekki verið hirt
svo, að þau hafi einu sinni staðið í stað,
heldur er víst óhætt að fullyrða, að þeim
heflr í margar aldir, smátt og smá'tt, farið
aptur, að minnsta kosti hvað girðingar
snertir. Eptir að landið var nokkurn veg-
inn orðið albyggt, hafa að líkindum ekki
liðið nema fáir áratugir, þar til túnræktin
var komin á líkt stig og hún er á, en svo
hefir liðið ein öldin eptir aðra, að ekkert
heflr verið gjört til að halda því verki
•áfram, sem hinir framgjörnu forfeður vorir
byrjuðu á, nfl.: að rœkta landið. Ahuginn
hefir legið i dái, og þarf ekki að spyrja
að framkvæmdunum. Þótt áhuginn hafl
nú á fáum árum dálítið rumskað aptur,
þá er hann þó ekki enn orðinn svo fjör-
ugur, sem hann var fyrir nærfelt 1000 ár-
um; eða hver hefir nú þann áhuga á jarða-
bótum, að hann kaupi dálitla lækjarsprænu
fyrir stórfje, til að veita henni á engi sín,
eins og Grímur kögur gerði, er bjó á
Hrekku á Ingjaldssandi, er hann keypti
lækinn Ósóma að Ljóti spaka, og þó verð-
ur alls ekki sjeð, að honum hafl oröið
hleypt á svo mikið land, að það þætti
miklu kostandi til annars eins nú á dögum.
Áhuginn er í sannleika lítill ennþá. Það
eru flestir allvel ánægðir, ef þeir fá eins
mikil hey, »eins og vant er«. Það er ekki
sjaldgæft að heyra bændur segja, þegar
fer að hausta: »Jeg fer nú að hætta, jeg
er búinn að fá fullar allar heystæðurnar«,
eða: »Jeg er búinn að fá eins marga hesta
og í fyrra«.
Þar eð túnin — að allra skynsamra
manna dómi — eru arðsamasti höfuðstóllinn,
sem landsbændur hafa til umráða, er það
mjög tilfinnanlegt, að hver einstakur bóndi
sknli ekki reyna að »kljúfa þrítugan ham-
arinn«, til að aukaþennan höfuðstól, bæði
með þvíj að bæta túnin og stækka þau.
Það virðist vera hugmynd margra, að
þessir blettir, sem nú eiga að heita tún,
hafi veriö og sjeu þeir einu, er hægt sje
að rækta, en slíkt er svo augljós fjarstæöa,
að það þarf ekki sönnunar við; það er
enginn efi á því, að margur úthagaskikinn
er ekki ver fallinn til ræktunar, en tún-
blettirnir voru, áður en farið var að rækta
þá. Það hagar víða svo til, að rjett fyr-
ir utan túnin er jörðin ekkert ver fallin
tii ræktnnar en túnin sjálf, og þar sem svo
stendur á, kostar túnaukinn ekkert annað
eu að hirða dálítið betur áburðinn — dá-
lítið meiri áhuga, framkvæmd og reglu-
semi.
Þeir sem ekki hafa — eða látast ekki
hafa — trú á glæsilegri framtíð þessa lands
eru ósparir á, að útmála fátæktina. Þeir
leita að orsökunum til hennar, og þykjast
svo náttúrlega optast flnna þær að mestu
hjá náttúrunni, og þá kenna þeir auðvitað,
að eina ráðið sje að »segja skilið við kóng
og prest«, og leita hamingjunnar annars-
staðar. Hitt ber sjaldnar við, að orsak-
irnar sjeu fundnar þar sem þær einmitt
að mestu leyti eru, hjá landsmönnum sjálf-
um. Það sem oss einkum vantar til að
geta lifað finnst mjer alls ekki vera betra
land, heldur miklu fremur meiri ættjarð-
arást, meiri framfaralöngun, dugnaður og
sparsemi. Þetta var það sem mest hjálp-
aði gömlu íslendingunum; þeir höfðu góða
trú á framtíð landsins, og óbilandi hvöt
til að hlynna, að hinum nýja bústað sín-
um; en nú virðist hvötin vera að miklu
leyti horfln, og þó kernur hún allt af við
og við fram, hjá einstökum mönnum.
Þannig þeklijum vjer t. d. marga bænd-
ur, sem í mörg ár hafa allt af búið að lík ■
um efnum, þar til einhver óvanaleg fjár-
útlát hafa komið fyrir þá, t. d. mikill skaði
á heyjum eða búpeningi; áður langt hefir
liðið, hafa þeir vanalega reist efni sín við
aptur, ef eklci heflr þá »hvert ólánið rek-
ið annað«, og svo hafa þeir aptur haldið
áfram sínu gamla búskaparstriti, án þess
teljandi að græða eður tapa. Það er nú
,svo sem auðvitað, að bóndanum veitir
ekki ljettara að auka efni sín, þegar höf-
uðstóll hans heflr minnkað, en á rneðan
hann var óskertur. En hvað heflr þá hjálp-
að honum til þess? Einmitt hvötin til að
auka aptur efni sín, og vera ekki fátæk-
ari en hann var; en þegar hann aptur heflr
komizt í gamla horflð, þá missir hann hvöt-
ina, og þá hættir hann að græða. Það er
því augljóst, að búskapurinn gœti verið
blómlegri en hann er, til þess liggja marg-
ir vegir, og svo framarlega sem vjer hag-
nýtum oss þessa vegi, er það sannfæring
mín, að hagur landsins muni smámsaman
blómgast.
Kr. G.
Þingmál í sumar.
v.
(SiDasta grein).
7. Urskurðarvald sáttanefnda. Það
var nýmæli á siðasta, þingi, tekið eptir
því sem í lögum hefir verið í Norvegi i
meira en 20 ár og þar hefir þótt mikið
vel gefast, og með hliðsjón af löggjöf
nokknrra annara landa. Sáttanefndum veitt
úrskurðarvald í minni háttar skuldamálum,
allt að 100 kr., með ýmsum skilyrðum,
því helztu, að skuldunautur viðurkenni
skuldina. Má segja líkt um þá rjettarbót
og hið fyrirhugaða varnarþing í skulda-
málum, að þó að hún virðist í fyrst og
fremst gerð í þágu skuldheimtumanna, til
stórmikils flýtis fvrir málalokum, kostnað-
arsparnaðar og fyrirhafnar, þá koma þau
blunnindi einnig niður á skuldunautum,
með því að á þeim lendir þó að lokum
hinn mikli kostnaður af langvinnum og
fyrirhafnarmiklum málarekstri, og gjalda
verða þeir yfirleitt viðskipta-erfiðleika
þeirra, er stafa af hinni gömlu, flóknu,
tafsömu og kostnaðarmiklu aðferð til að
ná rjetti sínum á þeim, um livað lítið sem
er að tefla.
Frumvarp þetta á síðasta þingi veitti
einnig sáttanefndum vald til að kveða upp
gerð í smáskuldamálum, ef málsaðilar æskja
þess. Þar eru og fyrirmæli um hraðan
gang slíkra mála, er þau koma fyrir rjett
á eptir, og um aukið fógetavald hrepp-
stjóra í þeim.
Það var samþykkt í einu hljóði við 3.
umr. í efri deild, en dagaði uppi í nefnd
í neðri, eptir að landshöfðingi hafði sýnt
m.jög glögglega fram á ýmsa stórgalia á
frumvarpinu, er auðsjáanlega gera það
hjer um bil gagnslaust, eins og frá því var
gengið af efri deild, en virtist þó vera til-
gangi þess fyllilega hlynntur, og er þá
von um að málið hafi góðan byr næst, að
löguðum þessum göllum.
Aðalgallinn á frumvarpinu var sá, að
fara má samkvæmt því með málið fyrir
dómstólana — alla rjetti — eptir sem áð-
ur, þó að sáttanefnd hafi upp kveðið úr-
skurð í því. Það þarf endilega að vera
fullnaðarúrskurður, sem nefndin kveður
upp, jafngildur sátt eða hæstarjettardómi;
að öðrum kosti virðist lítil eða engin rjett-
arbót í þessu nýmæli, eða að það sje raunar
öllu heldur til að auka vafninga og tlma-
töf. Enda virðist ætti að geta verið alveg
áhættulaust, að veita sáttanefndum fullnað-
arúrskurðarvald í skýlausum smáskulda-
málum, þar sem skuldunautur viðurkennir