Ísafold - 20.06.1894, Blaðsíða 1

Kemur út ýmist einu síddí
®ða tTÍsrar í viku. Yerð árp
(minnst 80 arka) 4 kr.. erlendís
5 kr. eða l1/* doll.; borgisl
fyrirmibjan júlimán. (erlend
is fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Upp9ftgn(8krifieg)bundin yift
Aramðt, ógild nema komin
8 je til útgefandu fyrir l.októ-
berm. Afgroiðslustofa blabí-
ins er i Austurttrœti S
Reykjavík, miðvikudaginn 20. júni 1894.
XXI. árg.
Dauðamók og rænuleysl.
Svefnmók og ræimleysi einkermir að
mörgu ieyti kynslóð þá, sem nú liflr; verð-
ur þó að játa, ef satt skal segja, að miklu
lausara er soflð og að fremursjást lífsmörk
'með mönnum en áður var. í mörgu erum
vjer orðnir úrkynja og ólíkir forfeðrum vor-
um; þessi löstur varð þeim ekki á brýn
borinn. Líf og fjör, kapp og áhugi, metn-
aður og frægðargirni voru einkenni þeirra.
Sá þótti að engu nýtur, sem ekki vildi
sjer eitthvað til frægðar vinna; kom það
löngum fyrir, að feður gengust ekki við
sonum sínum fyrr en þeir höfðu unnið
■einhver frægðar- og afreksverk. Þeim þótti
»heimskt heima-alið barn« og ekki frama-
vænlegt að leggjast í öskustó, halda sig á
palli hjá konum eða vilja ekki semja sig
-að háttum frækinna og góðra drengja. Þá
voru mannfundir tíðir, bæði nauðsynleg
j)ing, alþing, leiðarþing, vorþing, haustþing;
og enn fremur skemmtifundir, sem bæði
miðuðu til að skemmta mönnum, efla og
viðhalda fjöri, hreysti og þreki, vekja og
-glæða metnaðar- og frægðargirnina hjá
'ungu mönnunum og sýna, að gömlu menn-
Irnir væru ekki af baki dottnir, þótt þeim
gránuðu hár í kolli. Þannig hjeldu þeir
sumarfagnað, vetrarfagnað, sundfarir, knatt-
’ieiki og hestaþing (hestaat). Alla þessa
mannfundi sóttu karlar og konúr, ungir
og gamlir. Gömlu mennirnir til þess að
starfa að þjóðmálum, gæta friðar og alls-
Trerjarreglu; ungu mennirnir til þess að
fylgja feðrum sínum, nema af höfðingjun-
'um prúða og drengilega háttsemi, venjast
'hluttöku í almennum málum og kynnast
'ungum og gömlum. Og konurnar til að
sýna vænleik sinn, skemmta sjer við að
hlýða á sókn og vörn snillinganna í stór-
málum þjóðarinnar og hlýða á frásögur
ur þeirra, sem að utan komu, er þeir sögðu
frá frægðarverkum sínum og höfðingja
þeirra, er þeir höfðu þjónað. Þá voru
konurnar á ísiandi ekki áhugalitlar am-
báttir. — Karlmennirnir riðu í litklæðum,
girtir búnum sverðum, með, fagran skjöld
á hlið og skygndan hjálm á höfði. Mátti
sjá langar leiðir, er sólin skein á fægð
vopnin og iitklæðin; má geta nærri, að
'konur hafa ekki að klæðnaði staðið að
baki manna sinna. Já! það er satt, sem
■ skáldið kvað, að
Þá riðu hetjur um hjeruð
og skrautbúin skip fyrir laudi
flutu með fegursta lið
færandi varninginn heim.
Erx — þvi miður er þessu nú fyrir
.löngu snúið á annan og vei’ra veg. Vjer
hálí-sváfum um mörg hundruð ár í öskustó
eymdar og ómennsku; fjörið þvarr, áhug-
inn rjenaði, dáð og dugur dvínaði og dauða-
mók og rænulevsi lagðist sem þung mar-
tröð yflr allt sálarlíf manna hjer á landi.
Fyrir því ernúkomið sem komið er fyrir
oss.
Þetta. mók og rænulevsi birtist enn meira
eða minna á öllum stigum þjóðfjelagsins;
það bryddir á því í kirkjulífl, í stjórnmál-
um, í flestu því, sem miðar þjóðlífinu til
viðreisnar og þjóðinni til framfara, bæði í
andlegum og líkamlegum efnum. En mjög
er þetta mismunandi. á einum staðnum
meira, öðrum minna. Mönnum er svo
hræðilega gjarnt til að láta staðar numið
við umhugsunina urn munninn og magann
á sjálfum sjer, en telja annað sjer óvið-
komandi; þó er í þessu efni stór munur á
mönnum.
Menn eru ekki almennt nógsamiega
vaknaðir til meðvitundar um nauðsyn þjóð-
fjelagslegrar samvinnu; hvei’jum einstökum
manni hættir of mjög við að vilja sofa í
rúmi sínu, breiða feld yflr höfuð sjer og
snúa sjer til veggjar.
Þegar herhvöt til frelsis og framfara
hljömar yfir höfðum manna, þá ljúka menn
upp augunum og rumska, en að eins fáum
af öllum fjöldanum verður það að vegi, að
rísa upp, setjast framan á og verða við
áskoruninni um líf, fjör og framkvæmdir.
Samtök og fjelagsskapur er víða hjer á
landi meira í orði en á borði, áhugi á al-
mennum málum og öllu því, sem snertir
sameiginlega heill, daufur og fjörlítill, og
mannfundir til hvers, sem þeir miða, eru
flestir sumstaðar sóttir bæði seint og illa.
Störf þau, sem snerta almenningsheill og
engin laun fylgja, vilja fáir óneyddir hafa
á hendi; kemur það af þeim tveim orsök-
um, að þeir eru of fáir, sem í raun og
sannleika skilst, að mönnum ber að leggja
eitthvað í sölurnar fyrir velfarnan þess
fjelags, sem menn lifa í, ogafþví, að þeim
mönnum er opt búin vanþökk og aðkast
óviturra inanna. Allur almenningur játar,
að nauðsynlegt sje, að þing vort sje skip-
að góðum og nýtum mönnum; en á kjör-
þingin, er fulltrúana skal kjósa, kemur opt
ekki nema x/6 hluti kjósenda. Menn hirða
ekki að nota þessi dýrustu og helgustu
rjettindi hverrar þjóðar, heldur hýrast
heima og láta sem það mál korni þeim
ekki við. A hreppaskilaþingum eiga menn
að telja fram fjenað sinn, en þar eiga
menn lika að ræða nauðsynjamál sveitar-
innar, ræða um það og ráðgjöra það, sem
þörf er á að framkvæma hverri sveit til
gagns og hagsældar. Þar er sveitabænd-
um kostur á fremur en annarstaðar að
kynnast hver öðrum, heyra skoðanir hvers
annars, ráðgjöra og ráðast í samtök og fje-
lagsskap sveitarfjelaginu til eflingar og við-
reisnar.
En hvernig er þetta mögulegt, þar sem
37. blað.
ekki sækir þessa fundi nema ’/4, l/a eða
helmingur allra sveitarbænda ? Hinir sitja
heima, og dæmi til að þeir hlæja að þeim,
er fundinn sækja. Á þessum þingum eru
líka kosnir hreppsnefndarmennirnir, þeir
menn, sem fjárhagur og velfarnan hverrar
sveitar er mest undir kornin. En er kjósa
á þessa menn, koma sumstaðar ekki nema
fáar hræður, optast sömu mennirnir. Hinir
sitja heima í gamla islenzka rænuleysinu
og gjöra sjer alls enga hugsun um rjett-
indi sín eða skyldur. En mókið og rænu-
leysið fer seinna af' þessum mönnum ; þvi
þegar gjörðir hreppsnefndarmannanna fara
að verða mönnum kunnar, þá eru þessir
menn allra manna tannhvassastir og tungu-
lengstir til að níða hreppsnefndarmennina--
fyrir framkvæmdir þeirra, kalla þá rang-
láta harðstjóra og meira að segja leggja
stundum á bakið á þeim ærumeiðandi
sakargiptir; en niðui’lagsorð dómsins eru
æ liin sömu: »Já! ekki kaus jeg hann«.
Nei! Þessir menn kjósa ekki einn nje
neinn; þeir kjósa einungis þann kost, að
vera og sýna sig áhugalausa og skeyt-
ingarlausa um hag og heill þess fjelags,
sem þeir lifa í.
En svo er líka annað atiúði þessu ná-
tengt eða skylt; og það er, hve menn eru
ósjálfstæðir í hugsunum og beinlínis kunna
ekki að nota kosningari’jettinn, þótt þeir
vilji. Kjörstjóri spyr : »Jón í Koti! Hverja
kýs þú«? »0! þá sömu, sem hinir«. »Já!
hverjir eru það ?« »Ja ! bara þeir sömu,
sem hann Pjetur kaus; jeg er ekkert að
breyta til með það; nei, ekki er jeg að
því, það situr ekki á mjer«. »En þú verð-
ur að nefna þá með nafni*. »Jæja! verð
jeg að gjöra það. Ja, hverjir voru það
nú Pjetur minn, sem þú kaust; jeg er nú
búinn að gleyma því aptur; svona er nú
minnið mitt orðið«. Þessa leiðinlegu
kosningaraðferð: að kjósa þá, »sem hinn
kaus«, eða þá, »sem voru áður«, rekur
maðui' sig stundum á; en sjaldgæfara er
það að verða, sem betur f'er.
Mókið og rænuleysið kemur fram í fleiru
en hluttekningu eða rjettara sagt hlut-
tekningarleysi almennings í opinberum og
almennum málum; það kemur líka fram
í mörgum samtaka- og fjelagsskapartil-
raunum. Um það eru ásamt mörgu öðru
kaupf'jelögin talandi vottur nú á síðustu
tímum. Allir kvarta yflr ólagi vei’zlunar-
innar og segja, að lífsnauðsynlegt sje, að
ráða bót á því ; en hvað gjöra þeir svo?
Margir eru vitanlega með í þeim samtök-
um; en jeg hef líka talað við menn, sem"
segja: »Kaupfjelagið er gott, það gjörir
mikið gagn; en ekki get jeg verið að
ganga í það; þeir gjöra það hinir«. En
hvernig gæti nokkur fjelagsskapur til orðið,