Ísafold - 21.07.1894, Síða 1

Kemur út ýmist einu sinni
-eða tvisvar í viku. Yerð árg
(minnst 80 arka) 4 kr.. erlendis
B kr. eöa 1V* doll.; borgist
fyrirmibjan júlímíin. (erlend-
is fyrir fram).
ISAFOLD.
Uppsögn(skrifleg)bundin vift
áramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir l.októ-
b erm. Afgreiöslustofa blabs-
ins er l Austurstrœti 8
XXI. árg.
Reykjavik, laugardaginn 21. júlí 1894.
45. blað.
Álit prófessors Konráðs Maurer’s
um
háskólamálið.
Herra ritstjóri!
Af því að jeg íminda mjer, að almenn-
ingi muni þikja það nokkru skifta, hverj-
um augum annar eins maður og prófessor
Konr. Maurer lítur á hina firirhuguðu há
skólastofnun, leifi jeg mjer að bjóða blaði
■iðar kafia úr tveimur brjefum hans til min,
sem jeg hef þítt á íslenska tungu. Enginn
getur efast um, að prótessor Maurer er
manna færastur um að dæma um þetta
mál. Hann hefur mestan hluta æfi sinnar
verið prófessor við einn hinn besta háskóla
■& Þjóðverjalandi og er manna fróðastur
um alt flrirkomulag háskóla eigi að eins
-á Þjóðverjalandi heldur og á Norðurlönd-
um og annars staðar. Þar að auki veit
hann betur enn nokkur annar útlendingur,
■og jafnvelbetur enn margir innlendir, hvern-
ig til hagar hjer á landi. Enn fremur er
það öllum mönnum kunnugt, hversu mik-
ið ástfóstur hann hefur lagt við land vort
■og þjóð, svo að enginn efi getur á leikið,
að hann leggur það eitt til þessa máls,
sem hann higgur landi voru firir bestu.
Þess skal getið, aðjeghafði als ekki minst
«inu orði á háskólamálið við hann að firra
foragði.
í brjefi til mín, dags. 30. maí þ. á., kemst
liann svo að orði:
»Að lokum leifi jcg mjer að leggja firir
iður enn þá eina spurningu. Það er ní-
lega orðið heirum kunnugt hjer hjá oss,.
að menn hafa í higgju að setja á stofn há-
skóla á íslandi, og það hefur jafnvel verið
send út áskorun um að safna samskotum
til þessa firirtækis. Hvernig lítst iður á
iþessa firirætlun? Þjer vitið, aðjegergam-
al! og triggur vinur lands iðar og fús til
að stiðja að hagsmunum þess eftir megni.
Enn jeg verð að játa, að mjer finst þessi
firirætlun vera nokkuð glæfraleg (»schwin-
•delhaft«). Háskóli er kostnaðarsöm stofn-
•un. Ársútgjöld háskólans hjer í Míinchen
•eru, sem stendur, 1227950 þísk mörk (eða
sem næst 1105150 krónur) og ársútgjöld
'háskólans í Rostok — sem er ininsti háskóli
á Þjóðverjalandi — eru þó ekki minni en
■332300 þísk mörk (hjer um bil 299070 krón-
ur). Til að halda uppi öðrum eins há-
skóla og þeim í Rostok mundi því þurfa
stofnfje, er svaraði 8—9 miljónum þískra
márka (7200000—8100000 kr.). Enn þar
við mundi enn fremur bætast hinn afskap-
legi kostnaður við hina firstu stolnun há-
skólans, t. d. útvegun á bókasafni og öðp-
um söfnum, húsabiggingar, áhaldakaup o.
s. frv. Slíkum kostnaði getur landið als
■ekki risið undir, og samskot einstakra
manna munu ekki nema miklu. Enn ef
menn vilja takmarka kostnaðinn að mun,
þá verður sú stofnun, sem á f'ót kemst,
alveg ónóg og hefur ekki annað af há
skóla enn nafnið tómt, enn gerir ekki neitt
gagn í samanburði við það, sem háskólinn
í Kaupmannahöfn gerir nú. Mjer firir mitt
leiti þætti að eins æskilegt, að lagaskóli
kæmist á; þó ætti sá skóli ekki að koma
í staðinn firir laganámið við háskólann í
Kaupmannahöfn, heldur að eins að bæta það
upp, sem kenslunni þar er ábótavant, það
er að segja: lagaskólinn íslenski ætti að
gefa þeim lögfræðingum, sem próf hafa
tekið í Ilöfn, færi á að kinna sjer betur
íslensk lög, enn unt er í Kaupmannahöfn.
Jeg erhræddur um, að hin firirhugaða há-
skólastofnun mundi ekki verða vísindalegri
mentun íslendinga til efiingar, heldur til
niðurdreps. Vænt þætti mjer um að heira
svar iðar«.
Hið síðara brjef prófessors Maurer’s til
mín er dags. 2. þ. m. Þar segist hann
hafa fengið boðsbrjef og áskorun frá Leip-
zig um samskot til hinnar firirhuguðu há-
skólastofnunar og sldrir nákvæmar frá
skoðunum sínum á þessa leið:
»Þegar menn fóru árið 1863 að hugsa
alvarlega um stofnun lagaskóla á íslandi,
þótti mjer vænt um það, og lísti einnig
ifir þeirri skoðun minni í niðurlagi ritdóms
míns um Kirkjurjett Jóns Pjeturssonar (Kri-
tische Yierteljahrschrift ffir Gesetzgebung
und Rechtswissenschaft VII. b. 558. bls. og
þar á eftir; 1865). Enn í dag þikir mjer
slík stofnun æskileg. Þó væri mjer kær-
ara, að tilgangur skólans væri ekki, eins
og þá var farið fram á, að gera lcensl-
una við Kaupmannahafnarháskóla óþarfa
firir þá, sem sættu um hin óæðri embætti
landsins, heldur ætti skólinn að filla í skörð-
in, þar sem háskólakenslan væri ónóg, og
ætti að heimta af öllum lögfræðingum, sem
próf hefðu tekið í Höfn, að leisa af hendi
próf við iagaskólann sem skilirði firir því,
að þeir gætu fengið nokkurt lögfræðislegt
embætti á íslandi. Það sem hjer er farið
fram á, er því ekki annað enn það að bæta
upp háskólakennsluna, að því er snertir
þau lög, sem sjerstök eru firir ísland, því
að þar er henni mjög svo ábótavant, að
svo miklu leiti sem mjer er kunnugt að
fornu fari, og væri hægðarleikur að koma
þessu í verk án mikils kostnaðar, ef með-
limum ifirdómsins, sem ekki hafa sjerlega
miklar annir, væri falin kenslan sem auka-
verk. Islenskur lagaskóli gæti að minni
higgju aldrei orðið fullkomið ígildi há-
skólans, enn hitt virðist ekki ráðlegt, að
setja á stofn hálft ígildi hans með því að
búa til sjerstaka tegund af dönskum júr-
istum«.
Ef' menn vilja gera eitthvað meira, enn
hingað til hefur verið gert til að efla vís-
indanám ungra íslendinga, þá væri að
minni higgju rjettast að sjá um, að mann-
vænlegir ungir námsmenn gætu f'engið
ríflegan ferðastirk til að halda áfram námi
sinu við útlenda háskóla, t. d. í Noregi
eða Svíþjóð eða á Þjóðverjalandi, Englandi
eða Frakklandi, svo að þeir kæmust vel
inn í straum vísinda-iðkananna.
Enn ifir höfuð að tala held jeg, að það
sje als ekki holt firir ísland að laða efni-
lega unga menn of einstrengingslega að
vísindaiðkunum. Hitt ætti að sitja í firir-
rúmi firir öllu öðru, að koma efnahag
landsins í gott horf með þvi að efla sem
mest landbúnað og sjávarútveg, verslun og
atvinnuvegi. Jafnvel þó að nóg efni væru
flrir höndum, svo að ekki þirfti að taka
neitt tillit til kostnaðarins, mundi iðnskóli
(»technische lehranstalt«) nú sem stendur
vera miklu nauðsinlegri firir ísiand enn
háskóli, að minni ætlun. Sjálfum mjer
stendur háskóli miklu nær enn iðnskóli,
og mjer ætti að þikja vænst um, að sem
flest góð mannsefni hneigðust eingöngu
að námi íslenskrar tungu, íslenskra bók-
menta, sögu íslands og lögfræði, enn
þessar þjóðlegu vísindagreinir mundu vafa-
laust sitja í firirrúmi firir öðrum við þjóð-
legan íslenskan háskóla. Enn firir landið
sjálft er nú annað þarfara. Mjer þikir
lcitt að verða að ganga á móti mínum
kæru vinum, er jeg kintist á árunum 1857
—1858. Enu jeg get ekki betur sjeð, enn
að stofnun sannarlegs háskóla á íslandi
sje óframkvæmanleg, enn stofnun háskóla,
sem ekki væri meira enn nafnið tómt,
mundi beinlínis verða landinu til óhamingju,
— eigi að eins af því, að slíkt kák
(»stiimperei«) mundi verða haft að athlægi
í útlöndum, heldur og miklu framar af því
að háskólanafnið mundi villa sjónir firir
hinum ungu námsmönnum, svo að þeir
tækju ekki eftir, hversu ónógt firirkomulag
skólans væri, og mundi það verða til þess,
að þeir síður leituðu til annara menta-
stofnana, sem gætu haft hollari áhrif á þá,
af því að þær eru betur efnum búnar og
Hggja betur við straumi visindanna.
Það vildi svo til í gær, að til mín kom
maður, sem einnig er kunnugur iður, herra
Willard Fiske frá Florenz. Hann er hinn
mesti íslandsvinur, eins og þjer vitið, og
auðvitað bárust viðræður okkar brátt að
háskólamálinu. Hann lísti einnig þegar i
stað hiklaust ifir þeirri skoöun sinni, að
ógjörningur væri að stofna háskóla á ís-
landi. Jeg held varla, að nokkur útlend-
ingur, sem þekkir nokkurn veginn til á
Islandi, muni fara öðrum orðum um þetta
mál«.
Reykjavík 20. júli 1894.
Björn M. Ólsen.