Ísafold - 15.09.1894, Blaðsíða 1
Kemur út ýmist emu siuni
eða tvisvar í viku. Verb árg
minnst 80 arka) 4 kr.. erlendis
5 kr. eða l1/* doll.; borgist
í'vrirmibjan júlimán. (erlend-
is fyrir fram).
ÍSAFOLD.
Uppsögn(skrifleg) bundin yib
Aramót, ógild nema komin
sje til útgefanda fyrir l.oktð-
berm. Afgreiöslastofa biabs-
ins er i Auitumtrœti 8
Reykjavik, laugardaginn 15. september 1894.
XXI. árg.
Fjárverzlunin í haust.
Heldur er von um, að yflr henni lifni nú
•aptur, fjársölunni á fæti til Skotlands og
Englands. Er það harla mikilsverður þátt-
ur i verzlun landbænda, var áður að kalla
’bin eina peningalind þeirra og er enn,
þannig, að þegar fyrir hana tók að mestu
fyrir nokkrum missirum, hófst mikið pen-
dngavandræðakvein, og eigi um skör fram.
Þó að fundið hafl það verið að þeirri
'verzlun, að hún drægi um of frá bændum,
■hollar búsnytjar og nauðsynlegar, þá er
iþað ekki verzluninni að kenna í sjálfri
sjer, heldur vanbrúkun hennar. Rjett og
skynsamlega liagnýtt er hún bændum mik-
ið hagstæð. Rjett notuð gæti hún meðal
annars orðið til þess, að útrýma einu al-
u-æmdu þjóðmeini voru, sem sje heimsku-
Ilegri ásetning og þar af leiðandi kvaln-
ing á skepnum og horfelli. Því það get-
ur engum duiizt, að það er ólík fyrir-
'hygg.ja í því, að verja skepnum sínum í
peninga að haustinu og leggja í sparisjóð,
■ef kringumstæður leyfa, heldur én að setja
'þær á vetur á tvær hættur, ef heyföng eru
■tæp. Það er ólíku saman að jafna, að
geta gripið í sparisjóðinn aptur að vorinu
til þess að auka aptur fjárstofninn, ef það
þykir ráð, eða hitt, að eiga þá svo og
svo margar beinagrindur hingað og þang-
að út um hagann af horföllnum skepnum,
eða að eiga þær nær gagnslausar fyrir
illa meðferð, þótt tórandi sjeu. En sauð-
fjenaði harla fljótgert að koma upp aptur
-og fljóttekinn arður af.
Varla verður nú fjártakan 1 haust nema
lítilræði í samanburði við það, sem gerð-
ist þegar þeir Slimon ráku þá verzlun hjer
með mestum blóma. En það er minna
undir því komið, að lmn sjp svo mikil ár
■og ár í bili, heldur en hinu, að það gæti
orðið stöðugt framhald á henni.
Nú er nýtt ijárkaupafjelag enskt að
"bera hjer niður, þetta sem Mr. Franz er
erindreki fyrir, og það^að sögn með miklu
meira bein í hendi en dæmi eru til um
þá er hjer hafa rekið slíka verzlun áður.
Fari nú þau viðskipti vel af stað,er mikii von
uim, að í þeím verði mikill veigur í og veru-
leg frambúð. Þau eru þannig stofnuð, að
■hönd selji hendi og engin eptirkaup höfð;
gjaldið eintómir peningar. En það verða
vandaminnstu viðskiptin og liollustu til
frambúðar. Er nú líklegt, að almenning-
ur sjái það, og hagi sjer þar eptir, að
hyggilegast er að hæna þessa nýju við-
skiptamenn að sjer með sanngirni og á-
reiðanleik í viðskiptum, heldur en að iáta
stjórnast af fyrirhyggjulausri græðgi í stund-
arhagnað, sem oss er annars svo gjarnt til og
mörg dæmi mætti til nefna að vjer höfum gert
oss mikinn skaða með, og þau ijót sum. Til
dæmis að nota sjer það, að maður er hjer
fckominn með stórt skip eptir loforði um vöru,
hvort heldur það eru þessi eða önnur, og
kúga hann þá til að gefa miklu meira
fyrir hana en til stóð og vit er 1 fyrir
hann, með því að hóta að láta hann fara
með skipið tómt aptur að öðrum kosti. Sam-
keppni er að vísu góð að jafnaði og opt
nauðsynleg. En hún getur stundum ver-
ið svikamylna, sett upp rjett í svip til
þess að bola aðra frá ábatavænlegum
markaði. Heppnist það og almenn-
ingur gangi í gildruna, þá er það hann,
sem »borgar gildið«, sem kallað er, með
verstu einokunarkjörum eptir á af þess
hálfu, er svikamylnuna heflr tilbúið.
Hjer er auðvitað átt við samkeppni með
jöfnum kostum, peningaborgun út í hönd.
Að meira sje boðið gegn vörum — og það
talsvert meira — heldur en peningum, það
getur engin samkeppni kallazt, með því
verði, sem algengast er á útlendum varn-
ingi hjer, nefnilega svo framfærðu, að borið
geti hinn stórkostlega kaupmannsverzlun-
arkostnað og margsinnis of hátt verð á
innlendri vöru. Hitt getur auðvitað einnig
átt sjer st.að, að vörugjaldið sje fullt eins
gott og peningar. Svo mun hafa verið
t,. d. með vörufarm þann, er Björn kaup-
maður Kristjánsson útvegaði í sumar og
ljet mikið af fyrir loforð urn fjárfarm í
haust frá bændum, sem sízt ættu að
bregðast.
Almenningur ætti nú sem endrarnær að
hafa það hugfast, að bezt er kapp með
forsjá. Það eru betri staðgóð viðskipti en
stopul, þótt ábatameiri virðist i svip.
Bændur fundu, hvað átt höfðu, þegar misst
höföu, er fjárkaupaviðskiptin við Slimon
hættu, og einkum er enska markaðinum
var allt í einu lokað fyrir skepnum hjeð-
an. Þeir ættu því að gera nýja viðskipta-
tilraun með líku sniði sem aðgengilegasta
og girnilega til frambúðar.
Aðsóknin að latínuskólanum.
»Hóf er bozt A liverjum hlut«.
*Sá tími er að vísu liöinn, að bókleg
menntun sje talin ósamrímanleg við hæfi-
leika til að vinna hvers konar dagleg störf.
Fáum mun nú orðið blandast hugur um,
að tó, er notið heflr andlegrar fræðslu, í
sambandi við líkamlega menningu, standi
betur að vígi í lífsbaráttunni heldur en
hinn, er eingöngu styðst við afl handa
sinna.
En þrátt fyrir það, þótt svo kunni að
vera, væri rangt að segja á hinn bóginn,
að andleg menntun ein og ekkert annað
væri nægileg fyrir almenning til þess aö
komast í góða stöðu síðarmeir, þegar náms-
árunum lýkur. Með þvi að ekki er rúm
nema fyrir tiltekinn fjölda manna að em-
bættum landsins, getur svo farið, að í
lærða skólann gangi fieiri en likindi eru
til að nokkru sinni muni geta komizt í
61. blað.
nokkurt embætti. Nú virðist og einmitt
sú orðin raunin á.
En hver verða svo afdrif þeirra manna,
sem einhverra orsaka vegna verða aptur
úr að komast í embætti?
Því er ver og miður, að ekki er útlit
fyrir, að glæsileg kjör biði þeirra.
Að vísu hafa þeir hina andlegu mennt-
un, er þeir hafa hlotið, og væri rangt að
gera ekkert úr henni. En fái þeir enga
atvinnu til þess að geta beitt kunnáttu
sinni og hæfileikum við, er hætt við, að
þekking þeirra og lærdómur verði þeim
að minna liði en foreldrar þeirra gerðu
sjer í hugarlund, er þeir settu þá til náms.
Væri k.jörum manna lijer á landi svo
háttað, að þeir hefðu nægilegt fje til að
taka fyrir hverja þá atvinnu, er þeim lik-
aði bezt, þegar námsárin væru á enda, þá
væri ekki ástæða til að kvarta, heldur
miklu fremur að fagna því, þótt nokkuð
yrði ásett í lærða skólanum.
En — segja verður hverja sögu eins og
hún gengur, og í þessu máli verður sagan
á þá leið, að góðra gjalda vert mætti
Þýkja, ef tuttugasti hver námsmaður hefði
nokkuð fje aflögum, þegar embættisprófinu
sleppir.
Þeir hafa ekki að eins eytt ærnu fje til
námsins, heldur einnig afarlöngum tima,
9—11 árum að minnsta kosti, ef þeir læra
undir embættispróf hjer á landi, en annars
jafnvel 12—15 árum eða meiru, fyrir þá
óvissu von,að verða á endanum embættis-
menn.
Sje um gáfaðan pilt að ræða, heyrast
raddir úr öllum áttum, að sjálfsagt sje að
láta hann í skóla, án þess að gætt sje að
því, hvort það svari kostnaði að venja
hann frá öllum daglegum störfum, og eiga
svo á hæt.tu, hvort hann muni komast á
endanum svo langt, að verða sjálfbjarga
maður. Sje nákvæmlega aðgætt, eru þau
embætti ekki afarmörg hjer á landi, sem
ómaksvert er, að leggja mjög mikinn tíma
og fje í sölurnar fyrir, hvað þá heldur ef
aldrei næst í neitt þeirra, og foreldrar ættu
að hugsa sig vandlega um áður en þeir
senda syni sína í latínuskólann, og gæta
að þvi, hvort þeir kippi ekki fótunum
undan framtíð þeirra, í stað þess að leggja
grundvöll til gæfu þeirra.
Því er ver og rniður, að staða sæmilega
efnaðs bónda er vanalega skoðuð miklu
arðminni en hún er í raun og veru. Hugs-
um oss, að fje það, er nú fer til náms-
kostnaðar, væri sett á vöxtu árlega og
fengið syninum i hendur, er hann væri 25
ára að aldri; þá væri það sannarlega all-
lagleg fjárupphæð og góður styrkur til að
byrja með búskap. Þar að auki hefir
sonurinn lært alls konar vinnubrögð og er
þá búinn að vinna fyrir töluverðu kaupi;