Ísafold - 28.07.1909, Page 1
Kemui út ýmist einu sinni eða tvisvar i
viku. Verö árg. (80 arkir minst) 4 kr., er-
lendis 5 kr. eT)a l1/* dollar; borgist fyrir
miöjan júli (erlendis fyrir fram).
ISAFOLD
OppnÖRn (skrifleg) hundin yiö kramót, or
ógild nema komin sé til útgefanda fyrir
1. okt. og naupandi skuldlans yió blaMB.
AfgreiSsla: Austurstrœti 8.
Reybjavík miðvikudaginn 28. júli 1909.
XXXVI. árg.
I. O. O. F. 90869.
Augnlækning ók. 1. og 8. þrd. kl. 2—8 í spital
Pomgripasafn opiö á v. d. 11—1.
íslandsbanki opinn 10—21/* og ö1/*—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 siöd. Alm. fundir fsd. og sd. 8 »/* siöd.
Landakotskirkja. öuösþj.ð1/* og 6 á helgidögum.
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 10 */*—21/*. B**s.kastjórn við 12—1.
Landsbókasafn 12—3 ogr 6 -d.
Landsskjalasafnið á þtu., fmd. og Id. 12—1.
Lækning ók. i læknask. þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasafn (i landsb.safnsh.) á sd. I1/*—21/*.
Tannlækning ók.i Pósthússtr. 14,l.ogS.md. 11— \
Pétur 1. Thorsteinsson
Lækjartorg
Reykjavík
kaupir gegn peningum íslenzkar vör-
ur, svo sem gotu, sundmaga og salt-
fisk nr. 1 af öllum tegundum, ýmist
fullverkaðan eða upp úr salti, einnig
dún, selskinn o. fi.
Iðnaðarmenn I
Muniö eftir aö ganga i Sjúkrasjóö iönaöarmanna
— Sveinn Jónsson gik. —
Heima kl. 6 e. m. — Bókhlööustlg 10.
Faiafliítiirim ÍNGBLFUR
fer til
Borgarness ág. 3., 11., 19., 29.
Garðs og Keflav. ág. 5., 8., 16., 23.
Sandgerðis ág. 8., 16., 25.
Trú og siðgæði.
í nefndaráliti prestastefnunnar á
Þingvelli um skilnað ríkis og kirkju
er því haldið fram, að trúin sé öflug-
asti þátturinn í að efla siðgæðið.
Maður, sem ritar í Þjóðviljann,
nefnir sig L. og er vitanlega gáfaður
mentamaður hér í bænum, furðar sig
á þessu. Hann segist hafa orðið al-
veg agndofa af undrun, þegar hann
las þetta — »að því skyldi á tuttug-
ustu öldinni vera haldið fram, að
siðgæðið væri ávöxtur trúarinnar, og
meira að segja ætlast til, að ríkið
hefði þá skoðun.*
Flest virðist oss muni nú geta farið
að verða undrunarefni, þegar gáfaður
maður verður »alveg agndofa af undr-
un« út af því að sjá, að prestarnir
skuli gera sér í hugarlund, að trúin
geti eflt siðgæðið. Sannast að segja
virðist oss hitt mundi vera meira
undrunarefnið, ef þeir hættu að trúa
því — og héldu samt áfram að vera
prestar.
Prestarnir gera sér í hugarlund, að
það hafi haft og geti haft enn einhver á-
hrif á siðgæði mannkynsins, að því
sé innrætt sú sannfæring, að það sé
ekki að eins efsti liðurinn í dýrarík-
inu, heldur líka »guðs ættar«. Þeir
hugsa sér, að það kunni að hafa haft
og geti haft enn einhver áhrif á sið-
gæðið, að mennirnir trúi því, að hér
í heimi hafi birzt æðsta fyrirmynd
siðgæðisins, og að það sé ekki að
eins ákvörðun allra að líkjast þeirri
fyrirmynd, heldur fái menn og stuðn-
ing til þess frá höfundi veraldarinnar,
ef þeir sjálfir vilja. Og það vakir
fyrir þeim, að það muni ekki hafa
verið og muni ekki verða með öllu
áhrifalaust á siðgæði mannkynsins, að
það trúi því, að siðgæðisástandið alt
hafi afleiðingar út yfir þetta líf.
Og í einlægni talað virðist oss
ekki ástæða til að verða »alveg agn-
dofa af undrun«, þó að þess verði
vart, að þeir hugsi eitthvað á þessa
leið.
En gerum ráð fyrir, að þeim skjátl-
ist, þetta sé ekki annað en hugar-
burður. Oss virðist, að menn ættu
að vera samt vægir í dómum um þá
út af þeim hugarburði. Því að það
er alveg víst, að fleiri menn en þeir
líta eitthvað líkt á málið, og það
menn, sem eru þeim ‘ósammála um
margt og mikið.
Oss skilst svo, sem það, er þeir
nefna trú, sé hið sama, sem á út-
lendum tungum er neínt religion.
Insta kjarna hennar telur prófessor
Höffding vera trúna á það, að ekkert
glatist, sem sannarlegt gildi hefir
(»Værdiens Bestaaen«). Og því fer
svo fjarri, að hann verði »alveg agu-
dofa af undrun« út af því, að nokkur
skuli halda, að þetta standi i sambandi
við siðferðislífið, að hann telur þessa
trú ofna inn í það alt. Enginn bregð-
ur samt þeim manni um heimsku, né
heldur um blint fylgi við prestana.
Hér liggur fyrir framan oss á borð-
inu ræða, sem einn af allra-mestu
náttúrufræðingum Breta, Alfred Russel
Wallace, hélt nokkurum árum fyrir
síðustu aldamót. Hann er að tala um
trúna á annað líf. Vér trúum því
ekki, að lesendum Isafoldar sé nein
mótgjörð í því, að vér prentum hér
upphaf ræðunnar i þýðingu:
Lifir maðurinn eftir dauðatm? Þetta
er spurningin mikla, sem á öllum öld-
um hefir komið hugum mannanna í
hreyfiugu. Spámennirnir og vísinda-
menn fornaldarinnar voru í vafa um,
hvernig þeir ættu að svara henni.
Heimspekin hefir ávalt farið með hana
sem eina af hinum óráðnu gátum mann-
kynsins. Og í stað þess að skyra hana
og gefa oss n/jar vonir hrfa vísindi nú-
tímans annaðhvort virt hana vettugi
eða komið með mikilsverðar röksemdir
gegn því, að spurningunni yrði játað.
Og samt er það ekki að eins afar-
mikilvægt hverjum einstökum manni,
hvernig þeirri spurningu verður að lok-
um svarað, hvort sem svarið verður já
eða nei. Svarið mun líka — eftir því
sem eg lít á — kveða á um framtíðar-
forlög mannkynsins, ánægju þess eða
eymd.
Yrði úrslita-svarið n e i, yrðu allir
meun undantekningarlaust sannfærðir
um það, að eftir þetta líf væri ekkert
annað líf til, yrði börnunum innrætt
sú sannfæring, að eina gleðin, sem þau
gætu nokkuru sinni átt í vændum, só
hór á jörðunni — þá virðist mór sem
lífskjör mannanna yrðu alveg vonlaus,
af því að þá yrði ekki eftir nein full-
gild hvöt til þess að breyta róttvíslega,
ráðvandlega og óeigingjarnlega, og af
því að vondur maður eða fátækur mað-
ur hefði þá enga ástæðu til þess að
leggjast undir höfuð að leita sfns eigin
hagnaðar í hvívetna, þó að það riði bág
við velferð allra annara manna.
Fráleitt mundi þá mestur hluti mann-
anna taka velferð komaudi kynslóða til
greina, hvað mikið sem heimspekingarn-
ir bentu á hana, einkum þar sem vís-
indin kenna oss það, að bæði muni
mannkynið óumfl/janlega farast fyr eða
síðar og líka jörðin, sem vór byggjum.
Hin fagra hugsjón heimspekinganna:
»sem mest gæði handa sem flestum
mönnum«, verður aldrei viðurkend megin-
regla þeirra mörgu manna, sem að eins
Ieita síns eigin hagnaðar.
Fyrirlitningar-spurningin: »Hvað hafa
komandi kynslóðir gert fyrir okkur?«
hefir á vorum tímum áhrif á marga;
og hún mundi þá s/nast róttlæta það,
að menn sæktust alment eftir hagnaði,
án nokkurrar hliðsjónar á því, hvernig
síðar færi.
Jafnvel nú, þegar vér erum undir á-
hrifum trúarbragða og kristilegs upp-
eldis, kveður alt of mikið að eigingirn-
iuni. En hyrfu þau áhrif að fullu,
yrði mannkynið algerlega vantrúað og
engin hvöt yrði lengur til þess að kepp-
ast eftir stöðugri hamingju með æðri
þroskun, þá mundi afleiðingin óumflyj-
anlega verða sú, að v a 1 d i ð yrði að
r é 11 i, að hinn veikari yrði ávalt að
lúta í lægra haldi, og að taumlausar á-
stríður hinna öflugustu og eigingjöru-
ustu manna mundu ná yfirráðum yfir
veröldinni.
Allir, sem þekkja nokkuð til rita
Wallace, vita, að yfirleitt er hugsun-
ferill hans annar en flestra presta.
En ekki mundi hann verða »alveg agn-
dofa af undrun«, þó að hann læsi
það, að prestarnir á Þingvelli hefðu
talið trúna eiga nokkurn þátt í því að
efla siðgæðið.
Eina ástæðan, sem greinarhöf. í
Þjóðviljanum færir fyrir undrun sinni,
er sú, að trúlausir menn lifi alveg
eins vel og trúaðir menn, eða eins
og hann orðar það, að guðhrædda
fólkið lifi ekki lifandi vitund betur en
guðleysingjarnir.
í því sambandi mætti sjálfsagt með
réttu benda á þau tvö atriði:
að mjög örðugt er að fullyrða um
nokkurn mann, að hann sé »guðleys-
ingi«, af ástæðum, sem liggja í aug-
um uppi, en of langt mál yrði að
rekja hér; og
að sjáifsagt má færa að því mjög
sterkar líkur, ef ekki algerðar sannan-
ir, að þar sem heilagleikinn, sjálfs-
fórnarhugurinn, kærleikurinn hefir
komið fram i ríkustum mæli með
mönnunum, þar hefir þetta verið í
nánasta sambandi við og beint ávöxt-
ur af trúarlifi þeirra.
Annars skal ekkert um þetta þrætt.
Vér höfum enga tilhneiging til þess
að gera lítið úr siðferðislífi þeirra
manna, sem eru trúarbrögðunum and-
vígir. Vér viljum aðeins benda á
það, að um þetta efni hefir mikið
verið ritað af sumum mestu vitmönn-
um landanna, og greinarhöfundi Þjóð-
viljans væri vafalaust fróðleiksauki að
því að lesa eitthvað af þvi.
Svo vill til, að vér höfum við hönd-
ina eitt ritið, sem víkur að þessu
efni nokkuð rækilega, Grundvoll trú-
arinnar (The Foundations of Belief)
eftir Arthur James Balfour, fyrv. for-
sætisráðherra Breta, nú aðalleiðtoga
stjórnarandstæðinga á Bretlandi. Bók-
in er, eins og þeir vita, sem hana
hafa lesið, ekki guðfræðirit, heldur
heimspekirit eingöngu.
Höf. er fjarri skapi að gera lítið
úr þeirri manndygð, sem ekki hefir
neinn sýnilegan stuðning af trúar-
brögðum. En hann bendir á, að líf-
fræðingar segi oss af dýrum, sem
ekki geti lifað annarstaðar en innan í
líkömum æðri dýra. Æðri dýrin
verða að ná í fæðuna, melta hana og
breyta henni í næringu, sem snikju-
dýrin lifa svo á fyrirhafnarlaust.
Skapnaður þessara sníkjudýra er ein-
staklega einfaldur. Æðri dýrin sjá
fyrir þau, svo að þau þurfa engin
augu; æðri dýrin heyra fyrir þau, svo
að þau þurfa engin eyru; æðri dýrin
vinna fyrir þau og fá öllu framgengt
fyrir þau, svo að þau komast af með
veika vöðva og ófullkomið taugakerfi.
En af því leiðir ekki, að augum og
eyrum, sterkum limum og margföld-
um taugum sé ofauldð í dýraríkinu.
Þeim er ofaukið hjá sníkjudýrunum
fyrir þá sök eina, að þau hafa verið
æðri dýrunum óumflýjanleg nauðsyn.
Og þegar æðra dýrið deyr, er líklegt,
að sníkjudýrið deyi líka, þar sem það
vantar þessi áhöld.
Eins álítur höf. siðgæðishugsjónun-
um farið, þegar þær standa ekki i sam-
bandi við neitt trúarlif. Andlegt líf
mannanna er þá sníkjudýralíf; það er
verndað af sannfæring, sem ekki heyrir
þeim til, heldur þvi mannfélagi, sem
þeir eru einn hlutinn af; það nærist af
andlegum meltingar-athöfnum, sem
þeir eiga engan þátt í. Og þegar
sú sannfæring verður að engu, og
þær athafnir líða undir lok, er naum-
ast við því að búast, að þetta annar-
lega lif geti haldið sér.
Ekki mundi höf., sem þessa bók
hefir ritað, verða »alveg agndofa af
undrun«, þó að hann læsi þetta, sem
prestarnir hafa sagt um trúna og sið-
gæðið.
Nú kann einhver, sem ekki þekkir
Balfour að öðru en þvi, að hann er
með mestu stjórnmálamönnum Breta,
að halda, að i trúarefnum sé hann
einhver afturhalds-steingjörfingur. Hann
er í andlegum efnum einn af hinum
frjálslyndustu og víðsýnustu kristnum
mönnum, sem til eru í nokkuru landi.
Til þess að gera mönnum það ljóst,
hyggjutn vér að ekki þurfi annað en
benda á ummæli í ræðu, sem hann
hélt fyrir fáum árum í Lundúnum.
[afnframt því sem þau sýna víðsýni
mannsins, koma þau nokkuð við að-
alefni þessarar greinar. Þau voru á
þessa leið:
Vór gerura oss allir von um, að menn-
ing alls heimsins verði einhvern tíma á
ókomnum öldum kristin menning. En
þó að svo fari, megum vór ekki búast
við því, að sá kristindómur verði allur
steyptur í sama mótinu. Þegar, til dæm-
is að taka, Japan veitir kristninni við-
töku, þá verður það í japanskri mynd,
en ekki í mynd ensku kirkjunnar nó
hinnar vestrænu kristni yfirleitt. Vér
verðum að venja oss við að sjá trú okk
ar færða f n/ föt, anda hennar íklædd-
an n/ju holdi, og í okkar augum verð-
ur það með heiðinglegum blæ. Vór
verðum að gera oss grein þess, að
kristindómurinn er ekki sama sem kenn-
ingarnar um hann. Þegar litið er á
hann audlega, er hann fagnaðarboðskap-
urinn um hið guðdómlega í manninum,
um Orðið, sem varð hold; þegar litið
er á hann siðferðilega, er hann fagnað-
arboðskapurinn um kærleik og bræðra-
lag mannanna; þegar litið er á hann
fólagslega, er hann fagnaðarboðskapur-
inu um guðríki svo á jörðu sem á himni.
Og hafi Balfour rétt að mæla, sé
kristindómurinn þess eðlis, sem hann
staðhæfir — og um önnur trúarbrögð
er ekki að tefla hér á landi — þá
getur það naumast verið fjarri öllum
sanni, né réttmætt undrunarefni nein-
um mentuðum manni, sem prestarn-
ir sögðu í nefndaráliti sínu á Þing-
velli, að trúin sé öflugasti þátturinn í
að efla siðgæði borgaranna.
Landsjóðslán
það, sem veitt var heimild til að
taka, með lögum á síðasta þingi, er
fengið þessa dagana, i1/* miljón króna.
Fénu á að verja til þess að kaupa
hin nýju veðdeildarbréf Landsbankans
og bætir það væntanlega að mun
úr peningvandræðunum.
Frk. Hulda Hanscn.
Hún kom með Hólum úr hring-
ferð með ströndum fram. Fyrirlestra
hafði hún flutt á Isafirði (1), á Akur-
eyrie (3) og á Seyðisfirði (1). Og
upp að Mývatni hafði hún kömist.
Hún lætur hið bezta af ferð sinni.
Þessa dagana er hún á ferð austur til
Geysis. En í næstu viku ætlar hún
að flytja hér fyrirlestra um Georg
Brandes.
Thóroddsensjökull.
I greininni Hringýerð um Island i
síðasta blaði á að vera Thóroddsensjðkul
í stað Thorvaldsensjökul.
Veðrátta
vikuna fr& 18. til 24. júli 1900.
Rv. if. Bl. Ak. Gr. Sf. Þh.
Sunnd. 8,9 10,2 11,0 10,6 11,0 6,0 10,0
Mánud. 10,ö 10,0 9,8 11,6 9,6 9,8 8,1
I»riójd. 11.2 10,5 11,B 10,6 7,5 0.9 10,6
MiÓvd. 10,0 7,0 7,1 8,1 7.0 7,1 10,5
Fimtd. 9.8 8,2 103 9,8 7.0 0,5 10,4
Föstd. 10,0 6,5 8,5 7,7 3.5 8,0 9,0
Laugd. 8,0 7,0 6,0 4,6 2.4 6,9 10,4
Rv. = Reykjavik; íf. = ísafjörður;
Bl. 33 Blönduós; Ak. * Akureyri;!
Gt. *= Grimsstaðir; Sf. ** Seyðisfjöröur ;
I»h. «b Þórshöfn 1 Færeyjum.
Gleraugu eru komin frá Indlandi.
Þeirra er fyrst getið í
kínverskum bókum á 13. öld. I
Norðurálfuna koma þau um líkt leyti;
er þess getið í fornum fræðum frá
þeim tímum, að þau séu komin frá
Malakka á Indlandi. Þar ætla menn
því að þau haFi verið til frá þvf á
ofanverðri 12. öld. Hirschberg getur
gleraugna fyrstur Evrópumanna árið
1270, en til Kína fluttust ekki gler-
augu frá Norðurálfunni fyr en á 18.
öld. I Kína eru þau búin til úr gleri
og bergkristalli, einkum í Suchon og
Kanton. Glerin eru höfð kringlótt
í laginu, en spengur og umgjörð
úr látúni eða kopar.
48. tölublaO
Erlend tíðindi.
Berlín, 16. júlí -1909.
Ranzlaraskiftln á Þýzkalandl,
v. Biilow — v. Bethmann Hollweg.
Eins og getið var áður sótti Bern-
hard v. Biilow, ríkiskanzlari Þjóðverja,
um lausn frá embætti, þegar hann
gat ekki komið á skattalöggjöf þeirri,
er hann vildi. Keisari neitaði að verða
við lausnarbeiðninni þangað til skatta-
löggjöfin næði fram að ganga í ein-
hverri mynd. Nú er það orðið. Ríkis-
dagurinn hefir samþykt ný skattalög
og keisari hefir sent þingið heim.
Þetta var í fyrra dag. Jafnframt beidd-
ist Biilow lausnar enn á ný og var
hún honum veitt. Var þegar skipað-
ur kanzlari í hans stað Theobald v.
Bcthmann Hollweg, sem áður var inn-
anríkisráðgjafi og varaforseti ráðuneyt-
isins. — Annars er ráðuneytið skipað
sömu mönnum og áður, nema hvað
nokkrir ráðgjafar hafa skift um sæti.
V. Biilow hefir verið kanslari Þýzka-
lands nú í mörg ár og þótt laginn
stjórnmálamaður og fylginn sér, þó
að ekki geti hann komist í samjöfnuð
við Bismarck gamla. Hann var íhalds-
maður að eðlisfari, en þó gat hann
brætt saman hægrimenn og vinstri-
menn og gert úr því allsherjarflokk,
blökkina svonefndu. Hefir sú sam-
steypa stutt Bulow -í völdum alt til
þessa. En þegar skattalagafrumvarpið
kom fyrir þingið, skárust íhaldsmenn
úr leik og feldu fyrir Biilow nokkur
höfuðatriði úr frumvarpinu. Þá þótt-
ist Biilow verða að fara. Nýi kansl-
arinn er mjög svipaður Biilow að
stjórnmálaskoðunum. Biilow þótti
vera mestur stjórnmálamaður út á við,
en v. Bethmann Hollweg hefir gefið
sig nær eingöngu við innanríkismál-
um. Hann er talinn gáfaður maður
og óvenjulega f jölmentaður. Eitt
blaðið hér líkir honum við Goethe að
andríki. Segir blaðið að mentun hans
leggist djúpt, hann hafi lesið alla beztu
höfunda heimsins og skilið þá til fulln-
ustu. Um Biilow er öðru máli að
gegna, segir blaðið, hann hefir að visu
margt lesið og numið — en alt i
þeim tilgangi, að geta kryddað ræður
sínar með tilvitnunum.
Alt hefir gengið sinn vanagang hér
í bænum þrátt fyrir þessa nýstárlegu
atburði. Aukablöð og fregnmiðar hafa
komið frá flestum stórblöðunum, en
annars er eins og ekkert sé um að
vera.
Kanzlaraskiftin gerðust í hallargarði
keisarans. Girðingin er óþétt fyrir
garðinum og vegfarendur, sem gengu
þar um götuna í fyrra morgun, gátu
séð þá keisara og Biilow, hvar þeir
leiddust um hallargarðinn og töluðust
við í ákafa. Sagt er að svo sjái keis-
ari eftir Biilow, að hann hafi faðmað
hann að sér að skilnaði og bréf sendi
hann um hæl á eftir honum, þar sem
hann segir að sig taki það sárt að
þurfa að sjá af kanzlaranum. Jafn-
framt var Búlow sæmdur arnarorðunni
svörtu með demöntum, en það er hið
fágætasta heiðursmerki þýzka ríkisins.
V. Bethmann Hollweg, nýi kanzlar-
inn, er 53 ára að aldri. Hann er af
gamalli höfðingjaætt. Afi hans var
ráðgjafi hjá Vilhjálmi I. Bethmann
Hollweg gerðist snemma stjórnmála-
maður. En í ráðuneytið komst hann
árið 1905. Þá varð hann innanríkis-
ráðgjafi. 1907 varð hann innanrikis-
ritari og jafnframt varaforseti ráða-
neytisins. Nú, 2 árum síðar, er hann
orðinn ríkiskanzlari og yfirráðgjafi.
Frá Danmðrku.
Hervirkjafrumvarpið — 40 milj. kr. ríkislán.
Eftir siðustu íregnum að dæma er
ekkert útlit til að samningar takist
milli flokkanna um víggirðingarnar.
Christensen íætur engan bilbug á séf