Ísafold - 06.01.1912, Qupperneq 1
Kemut út tvÍBTar l vikn. Verft Arg. (80
arkir minst'j 4 kr. erienáis 5 ki. efca 11 /s
dollar; borgirt fyrir miS.jan júli (erlendis
fyrir tram).
ISAFOLD
Uppiðgn (skriiieg) bundin vift kramót, er
ógllá nema komin eé til útgefanda ^fyrlr
1. okt. eg vaapandi iknldlans vift blaftift
Afgreiftala: Anstnrstrati 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 6. jan. 1912
1. tölublað
I. O. O. F. 931219
Bókasafn Alþ. lestrartél. Póstkússtr. 14 5—8.
Þjóðmenjasainið opiTl á sd., þrd. og fmd. i*2~a
íalandsbanki opinn 10—Jí1/* og 64/b—7.
K. F. tJ. M. Lestrar-op: skrifatofa trá 8 árd. til
10 aöd. Alm. fundir fii. og sd. 8 x/> siödegis.
Landakotskirkja. Guösþj. 9 og 6 á helgnm
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10*/«—liá og 4—B
Landsbankinn 11-21/8’ öVí-81/*. Bankastj. viö 12-if
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafniö A þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 siöd.
belga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i Þingboltsstræti 23 þriöjd. og
föstd. 12-1
Náttúrngripasafn opiö l1/*—21/* á saimudögam
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 A fimtud. 2—8.
Ókeypis augnlækning í Lækjargötu 2 miöviku-
daga 2—8.
8tjórnarráösskrifstofurnar opnar 10 —4 daglega.
Sýning gripft Jóns Sigurössonar í Safnabúsiun
opin kl. 12—2 hvern dag.
Tannlækuing ók. Pósth.atr. 14 B mánud. 11—32
VifilsstaÖahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Faxaflóagufabáturinn ,Ingólfur‘
fer til
Borgarness og Akraness
n., 17., 27. janúar.
Garðs 6., 9. —
Keflavíkur 6., 9., 14., 20., 24. janúar.
Nýárskveðja konungs.
Svofelt símskeyti scndi konungur
vor íslandsráðherra á nýársdag, og
var svar við hamingjuósk, sem ráð-
herra hafði sírnað konungi nýárs-
morgun í þjóðarinnar nafni:
I Ankdnintr af Aarskiýtet beder jet>
Detn brinqe islandsk Befolkning tnin
hjíerteligste Hilscn, og jeg udtaler de
varmeste Önsker om at det tnaa for-
undes mig at si en sund og rolig Ud-
vikling for Island frem til stedse lykke-
ligere Kaar.
Frederik R.
(Á íslenzku: Nú við áramótin bið
eg yður flytja íslendingum innilegustu
kveðju frá mér og ber eg fram hlýj-
ustu óskir um, að fyrir mér eigi að
liggja að sjá heilbrigða og gætna fram-
sókn af íslands hálfu, svo að kjör
landsins fari æ batnandi).
Konung’kjörið.
[Mikilsvirtnr stjórnmálamaður úr sjálf-
stæðiiflokknum hefir sent ísafold hugleiÚ-
ingar þær, er hér fara á eftir]:
•
Sennilega fer að líða að því, að
eitthvað fréttist um það, hverja ráð-
herra Kristján Jónsson ætlar að gera
konungkjörna í þetta sinn. Ólíklegt
að sú stjórnarathöfn verði látin drag-
ast lengi úr þessu. Að minsta kosti
á þjóðin heimtingu á því að fá að
vita það sem allra fyrst, hverir eigi
að verða fyrir kjörinu. Með tilnefn-
ingu konungkjörnu þingmannanna
sýnir ráðherrann þjóðinni stefnu sína,
eða gefur henni í öllu falli mjög mik-
ilsverða nendingu um hana. Þjóðin
getur ætlast til að fá þá bendingu
sem allra fyrst.
Hvort sem svo verður eða ekki þá
er það víst, að það er réttur þjóðar-
innar og skylda að íhuga þá stjórnar-
ráðstöfun sem allra-vandlegast, íhuga
hana frá sem flestum hliðum, og þær
afleiðingar, sem hún kann að hafa í
för með sér.
Með tilnefningu konungkjörnu þing-
maunanna fer ráðherrann, í umboði
konungsins, með afarmikið vald yfir
málefnum þjóðarinnar, sem getur,
mjög oft, orðið úrslitavald yfir hinum
mikilvægustu máium hennar. Hann
rœður fyrir vali 6 þingmanna af 40.
Hann velur sjálfur meira en 7. hluta
þingsins. Kjósendur landsins munu
vera eitthvað yfir 13 þúsund. Sé sú
tala lögð til grundvallar, má segja, að
1300 kjósendur kjósi 34 alþingismenn,
en ráðherrann fari með umboð 2294
ósýnilegra kjósenda. Hvernig ætlar
ráðherrann að fara með þetta mikil-
væga umboð sitt?
Þessari spurningu verður ekki
full svarað að svo stöddu. Ráðherra
hefir ekkert látið uppi opinberlega um
það, hvað fyrir honum vaki í því efni.
Svarsins verður að leita á þann hátt,
að gera sér grein fyrir hvað ráðherr-
ann hefir sjálfur sagt um skoðun sína
á málefnum þeim, sem skifta mönn-
um í flokka. Engum ráðherra er ætl-
andi að hann sé sú dula, að hann
reki erindi þeirra manna, sem eru
honum andstæðir i skoðunum um þau
málin, sem mestu skifta. Sá ráðherra,
sem ekki treystir sér til þess að fram-
kvæma svo mikilsverða stjórnarat-
höfn sem þá, að skipa 6 konung-
kjörna menn til 6 ára, eftir sínu höfði,
hann á ekki heldur rétt á því að
vera ráðherra. Þegar Hannes Hafstein
skipaði 2 konungkjörna menn, ákveðn-
ustu fylgismenn uppkastsins, árið 1908,
eftir þvi sem honum kom bezt i þann
svipinn, þá var yfirsjón hans ekki
fólgin i því, að hann skipaði menn-
ina eftir sínu höfði, heldur þvi, að
hann tókst á hendur að framkvæma
stjórnarráðstöfun, sem hann brast til
allan stðferðislegan rétt. Hér ber al-
veg að sama brunni um núverandi
ráðherra. Sé hann ekki fær um það,
að skipa konungkjörnu þingmennina
til stuðnings þeim skoðunum, sem
hann hefir sjálfur haldið á lofti og
veitt sitt mikilvæga fylgi, þá á
hann ekki heldur rétt á því að fram-
kvæma þá stjórnarráðstöfun. Ráð-
herrann ætlar að sitja að völdum, fyrst
um sinn fram til þingsins. Með því
hefir hann lýst yfir því fyrir þjóð-
inni, að hann telji sig hafa rétt til
þess að skipa meira en 7. hluta þings-
ins. Þeirri ráðstöfun hlýtur að vera
samfara skyldan til þess að tryggja
það svo sem auðið er, að hann verði
þess ekki valdandi með þessari ráð-
stöfun, að þeim þingflokki aukist afl,
sem sérstaklega heldur fram þeirri
skoðun, sem hann sjálfur telur hættu-
lega og hefir veitt hina ákveðnustu
mótspyrnu.
En er þá nokkuð verulega kunn-
ugt um stjórn'málastefnu ráðherrans ?
Er hægt að byggja á henni ályktanir
um það, hvað ráðherrann hljóti að
gera, ef hann ætlar að framkvæma
þessa stjórnarráðstöfun i samræmi við
sjálfan sig og þá virðingu, sem fylgir
ráðherraembættinu ?
Enginn vafi virðist leika á því að
svo sé. Þau málin, sem nú skiftir
mestu máli um, eru stjómarskrármál-
ið og sambandsmálið.
Om stjórnarskrármálið er það að
segja, að ráðherra hefir haldið því
fram, sem sinni skoðun, að þingið
hafi farið of langt í veitingu kosningar-
réttarins, og verið getur að hann hefði
fremur kosið, að einhver önnur á-
kvæði frumvarpsins hefðu verið öðru-
vísi orðuð. En af því leiðir alls ekki,
að ráðherrann sé stjórnarskránni mót-
fallinn, eins og hún er, að hann vegna
þess vilji • koma fram breytingu á
frumvarpí þingsins 1911 Enginn ein-
stakur þingmaður getur búist við því,
að öll ákvæði stjórnarskrárinnar verði
orðuð nákvæmlega að hans vilja. —
Enda hefir ráðherrann lýst yfir því
skýrt og greinilega, að hann vilji ljá
frumvarpinu fylgi sitt óbreyttu, ef
meiri hluti þingmanna verði því fylgj-
andi. í stjórnarskrármálinu er ráð-
herra því á báðum áttum. Hann
gæti stutt heimastjórnarmenn til þess
að breyta frumvarpinu og hann gæti
lika stutt sjálfstæðismenn til þess að
fá það samþykt.
Alt öðru máli er að gegna úm sam-
bandsmálið. í því máli var ráðherr-
ann einn af foringjunum árið 1908.
Fáir töluðu þá ikveðnara um það en
hann, hve sambandslagauppkastið væri
loðið, hve litlar réttarbætur það byði,
og hve hættulegt mætti teljast að
samþykkja það. Eflaust hefir þeirri
skoðun vaxið fylgi í landinu til veru-
legra muna fyrir það, hve ákveðið
æðsti dómari landsins og einn af
skörpustu lögfræðingum þess tók í
málið. Á þessari skoðun núverandi
ráðherra hefir, að því er kunnugt er,
engin breyting orðið. Miklu fremur
hefir hann tjáð sig um það hvað eftir
annað, að hann væri sömu skoðunar
um það mál sem áður. Hann tók
það fram á þinginu oftar en einu
sinni, eftir er hann hafði tekið við
ráðherraembættinu, að hann teldi sig
sjálfstæðismann, eindreginn sjálfstæðis-
mann, engu minni eða lakari fyrir
það, að hann á þinginu varð viðskila
við flokk sinn. Loks lýsti ráðherra
enn hinu sama yfir á þingmalafund-
um sínum, skömmu fyrir kosningar
í sumar, að því viðbættu þó, að hann
þar afneitaði heimastjórnarmönnum
algjörlega. Hvernig ætti slíkur ráð-
herra að vera fáanlegur til þess, að
efla flokk heimastjórnarmanna eða
annarra uppkastsmanna, á næsta þingi,
og ekki einungis á næsta þingi, held-
ur á næstu 6 árum? Því öllum má
vera það ljóst, að ef heimastjórnar-
flokkurinn eflist á þitiginu fram úr
því sem orðið er við kosningarnar,
þá er hann einfær um að afstýra þvi,
að nokkurt stjórnarskrárfrumvarp verði
samþykt af aukaþinginu, og má þá
búast við þvi, að séð verði fyrir því,
að konungkjörnu heimastjórnarmenn-
irnir fái að sitja í næði næstu 6 ár-
in. —
Af því sem hér hefir verið lýst,
virðist það auðsætt, að þótt ráðherr-
ann láti sér ekki mjög ant um það,
að koma stjórnarskrárbreytingunnifram
á næsta þingi, þá gæti hann þó ekki,
bæði vegna gamalla og nýrra yfirlýs-
inga sinna og virðingar embættis síns,
gert heimastjórnarmenn eða aðra upp-
kastsmenn, konungkjörna, að þessu
sinni. Sumum þætti það ef til vill
broslegt, ef slíkt kæmi fyrir, ekki sizt
heimastjórnarmönnum sjálfum. En
það væri ekki broslegt. Það væri og
yrði ótvíræður vottur um siðferðislega
stjórnmálahnignun i landinu, og fyrst
og fremst hjá sjálfum ráðherranum.
Hvert mark mætti þá taka á yfir-
lýsingum hans, sömu yfirlýsingunni
hvað eftir annað, ef hér yrði önnur
reyndin á, en ráð er fyrir gert?
En nú kynni einhver að benda á
það, að ráðherrann komst til valdanna
með aðstoð heimastjórnarmanna, hugsa
sem svo, að þá sé það heldur ekki
nema maklegt, að ráðherrann geri
einhverja þeirra konungkjörna. Þeir
menn sem svo hugsa gæta þess ekki,
að þakklætisskuld sína til heimastjórnar-
manna hefir ráðherra greitt fyrir löngu
á margan hátt, og enn er það svo,
að stjórnmálin eru ekki, eða eiga ekki
að vera tilfinningamál. Eflaust ber
ráðherrann ákveðinn persónulegan vel-
vildarhug til margra heimastjórnar-
inanna og uppkastsmanna. Slíkt dett-
ur engum i hug að lasta. Hitt væri
fremur lastvert, ef ráðherra léti slikan
velvildarhug ráða meiru en sannfær-
ingu sina í mikilvægustu landsmál-
um. En auk þess er þess að gæta,
að það var alt annað en af tómum
velvildarhug til Kristjáns Jónssonar
að heimastjórnarflokkurinu efldi hann
til valdanna á síðasta þingi. Margt
ónotaorðið hafði hann fengið áður úr
þeirri átt. Heimastjórnarflokkurinn
efldi hann til valda af því hann sá
sjálfum sér óhag í þvi að taka við
völdutium, en til þess i annan stað
að lýsa sem áþreifanlegast sigri sín-
um yfir Birni Jónssyni. Sjálfsagt veit
Kristján Jónsson þetta, engu síður en
hver annar, sem kynti sér það, sem
fram fór á þinginu. Og enn má benda
á það, að líklegt er að heimastjórnar-
menn yndu því sæmilega, að ráðherr-
ann skipaði nú tóma sjáifstæðismenn
:: konungkjörnu sætin. Við kosning-
arnar 1908 hreptu þeir að eins 9
úngsæti þjóðkjörinna manna, en þeim
taldist svo til, að eftir réttum hlut-
j'allstölum ættu þeir að hafa fengið
15 þingsæti. Þvi sögðu þeir þá, að
þótt þeir hefðu alla konungkjörnu
þingmennina á sínu bandi, þá hefðu
þeir ekki fleiri fulltrúa á þinginu en
þeir ættu með öllum rétti. Nú vill
einmitt svo til, að við þessar siðustu
kosningar fekk sjálfstæðisflokkurinn
6 þingmönnum færra en hann átíi
hlutfallslega rétt á, eftir atkvæðatölu,
og eru þó ótalin atkvæði þeirra kjós-
enda, er kusu þá sjálfstæðismenn, er
voru i bandalagi við heimastjórnar-
menn við kosningarnar eða fóru al-
gerlega sinna ferða. Samkvæmninnar
vegna má því búast við því, að heima-
stjórnarmenn gerðu sér það að góðu
að sjálfstæðismenn yrðu fyrir valinu
í konungkjörnu sætin í þetta sinn.
Með þvi sem hér hefir verið sagt
virðist því líka vera fullsvarað, sem
sumir hafa haldið fram, að ráðherra
mundi ætla að skila af sér völdunum
á næsta þingi til heimastjórnarmanna,
en skipa konungkjörna þingmenn af
þeirra flokki til þess að styðja þá á
eftir til valdanna. Það sýnist með
öllu ótrúlegt, að ráðherra vilji vinna
það til að halda völdunum í nokkra
mánuði að bera ábyrgð á stjórnarráð-
stöfun, sem yrði honum sjálfum til
svo lítillar virðingar.
Enn er þvi haldið fram af nokkrum,
að ráðherra muni lita svo á stöðu
sína að hann sé nokkurskonar milli-
bils ráðherra, og til þess að sýna hlut-
leysi sitt eigi hann að gera 3 sjálf-
stæðismenn og 3 heimastjórnarmenn
konungkjörna. Því að eins virðist
hann geta gjört þetta að annaðhvort sé
vissa fyrir því,að stjórnarskrárfrumvarp-
ið verði samþykt óbreytt á næsta
þingi, eða hann þá hafi tryggingu fyrir
að konungkjörnu heimastjórnarmenn-
irnir verði því andvígir, að uppkastið
nái fram að ganga á næsta kjörtíma-
bih. Fremur sýnist það ósennilegt,
að hann geti fengið sæmilega heima-
stjórnarmenn til þess að ganga að
þeim kostum.
En hve lengi getur þetta millibils-
ástand ráðherrans varað?
Kosningarnar voru til þess ætlaðar
að skera úr milli flokkanna á siðasta
þingi. Þær hafa skorið svo úr, að
heimastjórnarmenn voru færir um að
mynda stjórn, ef þeir hefðu fengið að
skipa konungkjörnu sætin. En sjálf-
Forn og fdgur
mannaheiti.
Hvernig væri að koma á legg fé-
lagi, sem tæki að sér að reyna að
vekja upp aftur forn og fögur manna-
heiti, karla og kvenna, þau er lagst
hafa niður með öllu eða gerst hafa
svo fátið, að kalla má þau horfin úr
sögunni?
Það ætti að vera máivarnarfélag eða,
réttara sagt deild úr málvarnarfélagi
þvi, er þjóðin öll ætti helzt í að vera,
með því hlutverki, að varðveita tungu
vora svo fagra og óspjallaða, sem
tök eru á, öllum að meinalausu.
Félagið ætti að reyna að venja for-
eldra af að láta skira börn sín ónefn-
um, er þeir hafa heyrt eða lesið í
einhverri skáldsöguómynd eða ein-
hverju rímnarugli, eða pótt svo aldr-
ei nema væri, að þau hefði vilst
inn í ætt þeirra fyrir fákænsku eða
ósmekkvísi einhverra forfeðra þeirra.
Félagið ætti að reyna að koma .
þess stað þeirri hugsun inn hjá for-
eldrunum, að sæmra væri og ánægju-
legra að velja börnum þeirra forn og
fögur heiti, helzt alislenzk.
Félagið ætti í því skyni að fá þeim
í hendur ofurlítinn leiðarvísi, þar sem
skráð væri vel valin mannaheiti fyrir
stæðismenn voru líka færir um það,
eða Kristján Jónsson með stuðningi
>eirra, með þvi að skipa konungkjörna
menn úr því lfði. Sjálfstæðisráðherrann
íefir setið að völdum hátt upp i ár,
án þess mun sjái á stjórn hans og
iví, sem heimastjórnarmenn helzt
vildu vera láta. Getur það ástand
staðið árum saman? Hefir ráðherr-
ann ekki enn borið nógu lengi ábyrgð-
ina á því, sem heimastjórnin lagði
:’yrir? Getur ærlegur sjálfstæðismað-
ur unnið að þvi árum saman að þoka
valdinu yfir landinu í hendur þeirra
manna, sem berjast fyrir þeirri stefnu,
er hann sjálfur telur hættulega? Það
er ekki nóg til þess að vera sjálf-
stæðismaður að þjóna heimastjórnar-
mönnum, en hafa sjálfstæðisgrímu
fyrir andlitinu. Sé ráðherrann orðinn
heimastjórnarmaður, sem varla er, þá
ætti hann að segja til þess. Séhann
það ekki, þá virðist liggja beint við
að hann og sjálfstæðisflokkurinn tæki
höndum saman til þess að afgreiða
stjórnarskrána sem lög frá næsta
þingi. Með því eru trygðar nýjar
kosningar, umboð hinna nýju kon-
ungkjörnu þingmanna fellur niður af
sjálfu sér, stórfeldar réttarbætur fást
þjóðinni til handa og kosningar með
nýju skipulagi skapa tryggari grund-
völl undir sjálfstjórn þjóðarinnar.
Hér hefir verið gert ráð fyrir því
einu, sem Kristjáni Jónssyni má til
sæmdar verða, að hann muni ekki
taka að sér ábyrgð á annari stjórnar-
ráðstöfun en þeirri, sem samrýman-
leg er þeirri grundvallarskoðun, er
hann hefir haldið að þjóðinni á alvar-
legum tímamótum. Hér er gert ráð
fyrir því, að hann hafi vilja og þrek
til þess að vera sjálfum sér samkvæm-
ur. Hér er gert ráð fyrir því, að þær
yfirlýsingar, sem hann gaf á þingirm
1911, um að hann væri enn eindreg-
inn sjálfstæðismaður, hafi verið talað-
ar af einlægni. Hér er við því bú-
ist, að hann hafi farið með sannleika, er
hann endurtók þessa yfirlýsingu i
sumar á þingmálafundum, er hann
var að afla sér kosningafylgis.
Það er nú i fyrsta skifti i ráðherra-
tíð Kristjáns Jónssonar, að honum
gefst færi á að leggja það lóð, sem
um munar, í vogaskál þjóðlifsins. Hér
er gert ráð fyrir því, að hann geri
það á þann hátt að samboðið sé orð-
um hans og yfirlýsingum.
Takist ráðherra að skipa konung-
kjörnu sætin 6 eindregnum en gætn-
um sjálfstæðismönnum, er enn vern-
leg sigurvon fyrir sjálfstæðishugsjón-
ina í landinu. Verði það ekki, bregð-
ur enn svörtu skýi fyrir þessa von,
en þá býr líka ráðherrann sjálfur i
því skýi.
fegurðar sakir og tunguhreinlætis, og
þar með viðbæti, er i væri upp talin
ljót nöfn og óhafandi, regluleg ónefni,
er slæðst hafa inn í tungu vora henni
til ósóma og þeim mönnum til skap-
raunar, er óvitrir foreldrar eða aðrir
aðstandendur hafa á þá klínt sak-
lausa i vöggu.
Félagið ætti að reyna að konia því
á, að þjóðin tæki sig'til og bæri sig
að komast af með ofurlítið færri Jóna
en þau nær 5000, er hún varð að
burðast tneð síðast, er prentaðar skýrsl-
ur herma, og eru líklegast orðnir 7000
nú. Og þá liklega ofurlítið færri Jóna
Jónssyni. — Það mr haft eftir gaman-
sömum og meinyrtum, en smekkvís-
um manni á margt: Þorsteini heitn-
um kanselíráði, að sarna væri að heita
Jón Jónsson eins og að vera kallaður
hundur hundsson. — Eða þá færri Guð-
rúnar en 6000 og 3 joo Sigríðar. Og
rainna en 3000 Bjarna, 2oooIngibjargir
og viðlíka margar Kristínar og Margrétir.
Láta eitthvað af þeim heita eitthvað
af þeim nokkrum tugum alóslitinna
nafna, er völ eigum vér á í sögu
vorri, íslendingar.
Mér heyrist einhver svara svo þessu
um félagsstofnunina, hvort eigi mun-
im vér eiga til á þessari stundu nokk-
urn veginn nóga tölu félaga. Hvort
ekki mundum vér komast af með