Ísafold - 20.01.1912, Síða 1

Kemui át tvisvHr L viku. Verf) árgr. (80
arkir minst) i kr. erlenrtia 5 kí e*a 11/«
dollar; borgist fyrir miðjan iúli (erlendif
fyrir fram).
ISAFOLD
UppBÖsrn (skrifleg) bnndin vib Aramót, er
ógila nema komln eé til útgefande Jfyrir
1. okt. *g aaapandi aknldlaoa vib blabib
Afgreibela: Aaatnratrnti 8,
XXXIX. árg.
Reykjavík 20. jan. 1912.
3. tölublað
I. O. O. F. 931219
Bókasaín Alþ. lestrarfól. Pósthússtr. 14 ð—8.
Þjóðmenjasafnið opið á sd., þrd. og fmd. 12—2
íslandsbanki opinn 10—2 V* og
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa frá 8 árd. til
10 sócl. Alm. fundir fid. og sd. 8 l/a síðdegis.
Landakotskirkja. Guösþj. 9 og 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10*/a—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 x/a, öVa-B1/*. Bankastj. vih 12-2
Landsbókasaín 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasaíniö ó þrd. fmd. og Id. 12—1
Landsíminn opinn virka daga 8 árd. — 9 síðd.
belga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i Þingboltsstræti 28 þribjd. og
föstd. 12—1
Náttúrugripasafn opið L J/s—2‘/a á sunnudögum
ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 A fimtud. 2—8.
Ókeypis augnlækning í Lækjargötu 2 miðviku-
daga 2—3.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnai 10-4 daglega.
Sýning gripa .Tóns Sigurðssonar l Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 bvern dag.
Tannlækning ók. Pósth.str. 14 B n-ánu l. 11 — 12
Vifilsstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1.
Faxaflóapfflbáturinn ,Ingólfur‘
fer til
Borgarness og Akraness
27. janúar.
J*Keflavíkur 20., 24. janúar.
Jörð til sölu.
Með því bróðir minn, Vernharður
Kristjánsson, ábúandinn á Hofi á
Kjalarnesi, er látinn, fæst það
höfuðból til kaups og ábúðar á næsta
vori.
Semja ntá við undirritaðan eiganda
jarðarinnar.
Reykjavík 12. janúar 1912.
Björn Kristjánsson
bankastjóri.
Orðin ,í ríkisráði‘.
Það mun eigi leika á tveim tung-
um, að alþingi haíi felt úr síðustu
eudurskoðun stjórnarskrárinnar orðin:
»í ríkisráði« af þeirri ástæðu helzt,
að þau eru ákvæði löggjafarvalds al-
þingis um »alment málefni rikisins*
eða »sameiginlegt« mál.
Að sú ástæða alþingis eigi við góð
og gild rök að styðjast, verður vist
ekki rengt.
Því að bæði er það, að seta ráð-
herra íslands i ríkisráði Dana er —
í eðli sínu — sameiginlegt mál, og
svo stendur hins vegar fast hið form-
lega atriði, sem vegur ærið eitt, að
pessa máls er að enpu qetið í upptaln-
ingu sérmála íslands í 3. gr. stöðu-
laganna. En þau mál, sem þar eru
ekki talin »sérstakleg málefni Islands«,
verða að vera »almenn málefni ríkis-
ins« eða »sameiginleg« mál.
Á þenna hátt hlýtur að minsta
kosti pað löggjafarvald, sem bak við
stöðulögin stendur — konungur með
rikisdegi — að virða þetta efni. Og
óhætl virðist maður mega fullyrða,
að allir alþingismenn hljóti að vera á
sömu skoðun.
Niðurstaða: seta ráðherra Islands i
ríkisráði Dana er »alment máleíni
ríkisins« »eða satneiginlegt« mál.
En 'hvernig er nú löggjafarvaldi al-
þingis markað starfsvæði andspænis
»almennum málefnum rikisins«, eða
svo nefndum »sameiginlegu málum?«
Það er gert á þann hátt, er hér
segir:
Stöðulög kveða svo á í 2. gr. »Á
meðan að ísland hefir ekki fulltrúa á
rikisþinginu, tekur það engan þátt
löggjöfinni um hin almennu málefni
ríkisins«.
í öðrum lið 1. gr. mælir stjórnar-
skrá íslands svo fyrir:
»Samkvæmt 2. gr. í téðum lögum
0: stöðulögunum) tekur ísland aftur
á móti engan þátt í löggjafarvaldinu
að því leyti, er snertir hin almennu
málefni ríkisins, á meðan það hefir
ekki fulltrúa á rlkisþinginu«.
Brýnna þverbann gegn því, að al-
þingi taki nokkurn þátt sen stendur
löggjöf um nokkurt alment málefni
ríkisins en hér er skráð, geta menn
ekki hugsað sér.
Að löggjafarnir, sem þverbannið
hafa sett, krefjist þess að alþingi, sem
rauf það í fyrirmununar-plágunni 1903,
skuii halda áfram að þverbrjóta það,
eftir að það (þingið) er aftur horfið
til skyldugrar hlýðni við bannið,
hlýtur að vera ósatt; slíkt væri alt
annað en »statemanship«. Svar al-
þingis, með klett lagantra að bak-
hjarli, getur maður, eða ætti að geta,
séð í hendi ?ér: »Hér eru lögin;
þau orka ekki tvímælis; við þau stönd-
um vér; vér getum ekki annað.
Meðan þau standa, verður ekkert
ákvœði um sameiginlegt mál felt inn í
stjórnarskrá vora, sem eftir fyrirsögn
sinni og fyrra lið 1. gr. er »Stjórn-
arskrá um hin sérstaklegu málejni Is-
landsi., er veitir landinu »löggjöf sína
og stjórn út af fyrir sig i öllum peim
málefnum, sem varða Island sérstaklega.*
Hefir alþingi nokkurn tíma átt eins
einfaldri og eins sjálfsagðri þegnskyldu
að gegna við konung sinn, sem »sett-
ur er yfir lögin« eins og þeirri, að
fella úr endurskoðaðri stjórnarskrá ís-
lands orðin »í rikisráði?*
Svari þingmenn I
En svari kjósendur þingmanna líka I
Vindex.
Ath. Hinn háttv. greinarhöf. lítur
svo á, senr margir aðrir, að alþingi
hafi farið inn á svið, sem lá fyrir
utan heimild þess 1903. Aðrir líta svo
á, að Danir hafi með því að leyfa að
setja orðin »í ríkisráði* inn í sér-
málafrumvarp vort, 0: stjórnarskrána,
viðurkent, að þetta ákvæði heyrði
undir sérmálasvið vort.
Hver skoðunin er réttari skiftir í
þessu efni engu máli. Það gildir alveg
einu hver skoðunin er réttari talin, því
að ejtir báðurn brestur Dani alla rétt-
mæta heimild til að ónýta gerðir
þingsins síðasta i stjórnarskrármálinu.
Hvað hefir konungur sagt
við Kristján Jónsson?
Enn er stæla um það, hvað þeim
hafi í milli farið um ríkisráðsákvæðið,
konungi vorum og Kr. Jónssyni.
Milli jóla og nýárs símaði tíðinda-
maður blaðsins Politiken hér í bæn-
um orð Kr. Jónssonar í lngólfi um
að engin synjunaryfirlýsing hafi kom-
ið fram af konungs hendi um stjórn-
arskrárstaðfestingu.
Þessu svarar hr. /. C. Christensen
svo í blaði sínu í janúar: »Þessi yfir-
lýsing jœr oss undrunar. Vitaskuld hefir
hr. Kr. Jónsson eigi jengið opinberlega
yjirlýsingu um petta, pað er rétt. En
ej hann yfirleitt hefir átt tal við hans
hátign um málið, sem auðvitað er, að
hann hefir gert, pá •hefir hann fengið
að htyra álit konungs«.
íþróttasamband íslands.
í ráði er að stofna hér i höfuð-
staðnum, í þessum mánuði, sambanc
fyrir íslenzk íþróttafélög um alt land.
Undirbúningsfundur var haldinn með
stjórnum íþróttafélaganna hér í bæ
fyrrakvöld og tekið mjög vel í þa?
mál. Forgöngumaður þessa hefir verið
Sigurjón Pétursson glímukappi.
Landar erlendis.
--- Kh. % ’12.
Jóhann Sigurjónsson. A Fjalla-Eyvind
ileðst enn hrós á hrós ofan og það
meira en dæmi eru til um nokkura
bók hér á síðustu árum. Það er efa-
mál, þó að flett sé upp gömlum rit-
dómum um heimsfræga höfunda, eink-
um fyrri bækur þeirra, að þar geti
að líta jafneinróma lof.
Jóhann Sigurjónsson.
Georg Brandes ritar um Fjalla-Eyvind
»Politiken« á jóladaginn og ber á
lann mesta lof. Blaðið hafði beðið hann
Brandes) ásamt nokkrum öðrum höf-
undum að svara þeirri spurningu, hver
bók ársins þeim þætti bezt. Brandes
nefnir hiklaust Fjalla-Eyvind og telur
íann langfremstan allra hóka, sem út
lafa komið á árinu í Danmörku, en
áður hafði hann ritað Tóhanni bréf til
að votta honum alúðarþakkir fyrir
bókina.
Ennfremur hafa þessir ritað um
Fjalla-Eyvind, auk þeirra, sem áður er
getið: Skáldið Albert Gnudtzmann í
blaðið »Riget«, rithöfundurinn Poul
Levin i janúarhefti tímaritsins »Til-
skueren« og skáldið Helge Rode í
»Illustreret Tidende« — og lofa þeir
bókina á hvert reipi. Levin lýkur
grein sinni með þessum orðum: »Nýtt
skáld — loksinsl« Helge Rode hrósar
og ekki síður Bóndanum á Hrauni,
sem hann kynti sér meðan bókin lá
í handriti hjá Dagmarleikhúsinu, og
segir jafnvel enn fegurri náttúruskáld-
skap en Fjalla-Eyvind, en framfarirnar
þó auðsæar hjá höfundi í öllum per-
sónulýsingum.
Fjalla-Eyvindur er þegar þýddur á
þýzku og hefir handritið verið sent
þar nokkrum leikhúsum, en svar
ókomið enn. Ennfremur er þýzkt
skáld byrjað að semja ljóðtexta í söng-
leik, þar sem efnið er tekið úr Fjalla-
Eyvindi, en þýzkt söngskáld byrjað á
tónsmiðinni.
Eins og getið var um áður eru
mikil líkindi til, að leikritið verði leikið
í París í vetur, en þó mun það ekki
fullráðið enn. Síðasti þátturinn kom
út í haust á frönsku í tímaritinu
»Revue Scandinave«. En þetta var
áður en leikritið kom út á dönsku,
og breytti höfundurinn þættinum síðar
allmikið, svo að hann er allur annar
i tímaritinu en í bókinni.
ísafold flytur nú mynd af Jóhanni
Sigurjónssyni. Hann er rúmlega þrí-
tugur að aldri, sonur Sigurjóns fyrr-
um bónda á Laxamýri, og fæddur þar
nyrðra. Jóhann útskrifaðist úr fjórða
bekk lærða skólans 1899 og sigldi þá
samsumars til Danmerkur til þess að
leggja þar stund á dýralækningar.
Lauk hann fyrri hluta prófs í þeirri
grein með I. einkunn, og átti skamt
eftir, en hann hætti þá snögglega ti
þess að gerast rithöfundur. Síðan
hefir hann að mestu barist áfram
fyrir ritlaun þau, er hann hefir hlotið
fyrir verk sín. Hann hefir áður sam-
ið leikritin »Dr. Rung« og »Bónd-
ann á Hrauni« auk ýmsra kvæða og
smásagna í blöðum og tímaritum,
dönskum og islenzkum.
Næsta bók Jóhanns — eg bið a ’
sökunar, ef eg hefi ekki mátt segja
frá því — verður sömuleiðis leikrit
og á að heita Galdra-Lojtur. Efnið
er tekið úr þjóðsögunni. Bókarinnar
mun vera von á þessu ári.
StúdentafélagiB hér hafði veglegt
Aorláksblót 23. f. m. og flutti Finnur
iróf. Jónsson þar snjalt erindi
um dýrlinginn. Þar voru minni
drukkin og ræður fluttar fram undir
morgun. Nýjar Þorlákstíðir voru þar
tyrjaðar, eftir Signor.
Islendingafélag. Þar var fjölmenn
skemtisamkoma 5. þ. m. Auk ýmsra
unaðssemda, söng þar Eggert Stejáns-
son, Haraldur Sigurðsson lék á flygil,
Guðmundur Kamban las upp sögu og
danskur fiðlari lék list sina.
tms erlend tíðindi.
Khöfn, 8. jan. 1911,
Franskur njósnari, Lux höfuðsmað-
ur, sem dæmdur var nýiega á Þýzka-
landi i 6 ára fangelsisvist í Glatz-
l’angelsinu, hefir nýlega gert það
irekvirki að flýja úr hinu rammbygða
virki og komast klaklaust til Frakk-
ands. Þetta hefir vakið geysimikla
athygli^um heiminn og v?r mannin-
urn tekið með allshugar fögnuði á
Frakklandi, en Þjóðverjar naga á sér
landarbökin. Lux hafði þó verið
Njósnarinn Lux.
stranglega gætt, en honum tókst að
mölva á næturþeli eða saga sundur
margfaldar járnstengur og láta sig síga
niður fyrir virkisgarðinn. Þar tók bif-
reið við honum, því að alt var undir-
búið, og flutti hann yfir landamærin.
Afleiðingin af þessu verður sjálfsagt
sú, að njósnarmenn, sem handsamaðir
verða eftirleiðis, sæta harðari hegn-
ingu en nú og verður sennilega farið
með þá sem venjulega stórglæpamenn.
Það er að heyra á Þjóðverjum að
minsta kosti.
Ofriðurinn. Þaðan eru enn engir
stórviðburðir, en miklar deilur eru
meðal Tyrkja, sín i milli og er
hætt við að illa fari, ef þeir leggjast
nú ekki á eitt. Byltingar hafa verið
miklar í ráðuneytinu, einkum út af
stjórnarskrárbreytingu, sem þar er á
döfinni, um að soldáninn geti altaf rofið
þingið. Said yfirráðgjafi hefir komist
klaklaust út úr deilunum, en nokkrir
Ungtyrkir í viðbót komist í ráðuneytið.
Friðarhorfur eru enn fremur litlar, þó
að jafnan sé að kvisast, að friður sé í
nánd. Stjórnin á Ítalíu kvað eiga víst
að falla við kosningar, ef hún semur
frið með öðrum kjörum en að ítalir
hljóti full yfirráð yfir Tripolis og
Kyrenaika, en að þessu ganga Tyrkir
aldrei að óreyndu frekara viðnámi.
Nýjustu fregnir segja, að Bretar hafi
spanað ítali upp til að hefja stríðið,
og ástæðan hafi verið sú, að Þjóð-
verjar hafi ætlað í haust cð reyna að
ná fótfestu í Tripolis, en það hafi
Englendingar ekki þolað og sagt ítöl-
um að ná undir sig landinu, því að
ella gerðu þeir það sjálfir (Bretar).
Taft og Roosevelt. Það er nú full-
ráðið, að Taft ætlar ekki að draga sig
í hlé fyrir Roosevelt við næstu for-
setakosningar og verða þá sennilega
báðir í kjöri.
Roosevelt hefir nýlega í tímariti
sínu »Outlook« (Útsýn) ráðist á frið-
arhugmyndir Tafts og telur þær hræsni
eina, en aðhyllist þó gerðardómstóla
í ýmsum deilumálum. Friðarveizlu
hélt Taft i New York 1 árslok,! en
þangað sendi Roosevelt afboð, þá
rússneski, tyrkneski og ítalski sendi-
herrann og svo hver af öðrum. Til
þess er tekið, að Taft hafi í ræðu
sinni verið allþokukendur og verið
horfinn frá ýmsu, sem menn höfðu
búist við, að hann héldi fast fram,
eftir því sem á undan var gengið.
Nýtt krabbameinsmeðai. Merkur
þýzkur læknir, Wassermann að nafni,
sem heimsfrægur er orðinn fyrir ráð sitt
til að finna sárasótt (syphilis, »Wasser-
manns Reaktion*) hefir nú nýlega
Wassermann.
i’undið meðal við krabbameini og tek-
ist að lækna sjúkdóminn algerlega á
músum, sem hann hefir haft til til-
rauna. Vonandi er að þetta komist
engra.
Manndauði af eítrun. í Berlin dóu
nýlega á 2 dögum margir tugir manna
(6o eða 70) af eitrun, en ekki vita
menn enn glögt hverskonar. Fólkið
var alt fátækra stétta og hugðu menn
tyrst, að eitrunin hefði stafað af
skemdri, reyktri síld, er fleygt hefði
verið og fólkið hirt, en nú þykir það
íklegast, að þessu valdi ódýrt, svikið
áfengi, svonefnt »metyl-alkohol«, því
að af því hafa nokkrir menn síðar
beðið bana i Leipzig.
Skifting Perslands.
Uppgjöf stjórnarinnar.
Þingið rofið,
----- Khöfn 8/x T2.
Sagan um undirokun Perslands er
nú svo langt komin, að Persastjórn
gekk 22. f. m. að öllum afarkostum
þeim, er Rússar settu henni, og i
raun og veru taka af þjóðinni alt
sjálfstæði, svo sem áður hefir verið
skýrt frá. Rikisstjórinn rauf þingið
24. s. m. og þingmenn, sem mót-
mæltu þessu, voru handsamaðir af
hervaldi. Raunar er látið í veðri vaka,
að kosningar til þingsins fari bráðlega
fram aftur, en úr því mun þó ekki
verða, enda er alt þingræði í landinu
lamað um leið og sjálfstæðið er skert.
— Persastjórn hefir síðan bannað alt
viðnám gegn Rússum, óeirðir og verzl-
unarbann og leggur stranga refsingu
við, ef út af er brugðið.
í Tebriz, þar sem fleira er af Tyrk-
jum en Persum, og því hraustara fólk,
hafa íbúarnir reynt að reisa rönd við
yfirgangi Rússa, en Rússar haía leikið
þá ómjúkt og drepið m. a. fjölda sak-
lausra kvenna og barna.
Meðferð Rússa á Persum mælist
auðvitað hvarvetna illa fyrir. En að
eitthvað mælist illa fyrir, þegar um
kúgun smærri þjóða er að tefla í Asíu
og Afriku, er nú orðið sama sem að
enginn láti sig það neinu skifta, etida
stjórnast utanríkismál ekki af mannúð
og réttlæti. Ekkert stórveldanna segir
orð, enda ætla Bretar sér að skifta
herfangi við Rússa. ítaksvonin er
látin helga eiðrof og ódrengskap.