Ísafold - 24.01.1912, Síða 1

Kemui út bvisvar l viku. Vexb áiíf. (80
arkir minst) 4 kr. erlonái* P ki. e^a 1 */»
dollar; borgist flyrir mibian ]úii (eriendi*
fyrir tram). ______________
ISAFOLD
niíp»öa:n (akrifieff) bundin vib áramót, ei
ósiid nero* komln só til útgefanda 'fyrir
1. osrt. aeipandi skuldlaas vib blaðib
Afgreibsla: Aaeturst*«ti 8.
XXXIX. árg.
I. O. O. F. 931269
Bókasafn Alþ. lestrariól. Póstliússtr. 14 5 S.
Þjóbmenjasafnib opib A sd., þrd. og fmd. 1*2—2
Isiaudsbanki opinn 10—2 */» og 61/.—'1.
K. F. D. M. I.ostrar- oa: sbriístoía frá B árd. til
10 aftd. Aim. fundir fi d. og sd. 8»/» siftdwgis.
I.andakotskirkja. Gubsþj. 8 og 6 á kelgum
liandakotsspttali f. sjúkravitj. 10>/«—U og 1—n
Landsbankinn 11-2‘H, B‘/«-B»/i. Bankastj. vik 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5 8. Útlán 1 3
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfékir&ir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnik 4 þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga S Ard. — » sikd.
kelga daga 8—11 og 4—8.
Lœkning ék. I Þingkoltsstrœti 23 þriöjd. og
föstd. 12—1
Náttúrugripasafn opið 1 */«—2*/« A sunnudögum
Ókeypis eyrna-, nef- og kélslækning Pósthús-
gtræti 14 A fimtud, 2—3.
Ókeypis augnlækning 1 Lækjargötu 2 miöviku-
daga 2—8.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnai 10-4 daglega.
Sýning gripa Jóns Signrðssonar i Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 kvern dag.
Tannlækning ók. Pósth.str. 14 B mánud. 11—12
Vífilsstaðahælið. Heimsóknartlmi 12—1.
Faxaílóagufubáturinn ,Ingólfur‘
fer til
Borgarness og Akraness
27. janúar.
Danir og stjórnmál vor.
Eftir Einar Hjörleifsson.
I
Danir og ráðherrann.
Danir eru farnir að gera sér títt
um mál vor. Svo mikið er farið að
því að kveða, að eg gæti trúað því,
að jafnvel þeim Islendingum, sem
mest kapp vilja leggja á vináttu við
Dani, þyki nóg um. Hitt tel eg
ekkert vafamál, hvernig allur þorri
íslenzkrar þjóðar lítur á þau afskifti,
þegar menn hafa gert sér þau ljós
að fullu.
Nú er tneðal annars svo langt
komið, að sumir Danir telja si% eiga
að ráða þvi, hver eigi að vera ráð-
herra vor.
Ef nokkuð hefir verið talið áreið-
anlegt og óhagganlegt i hinu nýja
stjórnarfyrirkomulagi voru, þá er það
óneitanlega það, að vér íslendingar
eigum að ráða því, hver stjórni oss
úr ráðherrasætinu. Öllum virðist hafa
komið saman um, að það væri afleið-
ing af breytingunni frá 1903. Með-
al annars lét konungur það ótvíræð-
lega uppi í nkisráðinu 24. maí 1905
í heillaósk sinni til Alþingis. Ög
millilandanefndin frá 1908 telur í
athugasemdum sinum við Uppkastið
»skipun ráðherra* með þeim málum
sem ísland hafi nú »full og óskert
umráð* yfir. Svo að það er alveg
nýtt, að Danir láta nu í ljósi til-
hneiging til að ráða þessu máli.
Afdráttarlausast kemur þessi til-
hneiging fram í blaðinu Riqet 12. des.
síðastl. Það hefir vakið þeim mun
meiri eftirtekt, sem sagt er, að blaðið
sé nátengt núverandi stjórn Dana.
Blaðið krefst þess beinlínis, að
konungur láti hr. Kristján Jónsson
fara frá völdum.
Aðalástæðurnar eru tvær.
Önnur er sú, að hann sé með
þeirri stjórnarskrárbreytingu síðasta
þings að nema burt ákvæðið um
flutning mála vorra í ríkisráðinu.
Með því sé hafin barátta við Dani,
og fyrir þá sök megi hann ekki halda
áfram sem ráðherra.
Og jafnvel þótt til þess kunni að
vera stofnað af sumum, að hr. Kr. J.
haldi þessari breytingu fram á næsta
þingi að eins til málamynda, en skuld-
bindi sig jafnframt til þess að gera
þetta deiluatriði að engu með því að
láta stjórnarskrárfrumvarpið stranda á
öðrum atriðum, þá megi Danir með
engu móti láta tælast til þess að lofa
núverandi ráðherra að vera við völd-
in áfram.
Hin ástæðan ei sú, að hvorki kon-
Reykjavík 24. jan. 1912.
4. tölublað
ungur né Danir geti borið fult traust
til hans, þar sem hann hafi ekki á
undan kosningunum skýrt íslenzkum
kjósendum írá því, að konungur ætli
að synja stjórnarskrárfrumvarpinu stað-
festingar, eins og það sé nú úr garði
gert.
Ekki finst blaðinu eingöngu, að
Danir eigi að ráða því, að ráðherra
vor sé látinn fara frá, heldur líka,
hvenœr hann eigi að fara. Það krefst
þess, að það verði sem allra bráðast.
Sumpart vegna þess, að hann megi
ekki með nokkuru móti hafa vald til
þess að skipa konungkjörna menn,
sem verði með breytingunni um rík -
isráðið.
Sumpart vegna þess, að það sé
óhentugt, að ráðherraskiftin séu dreg-
in til þings, svo að hin nýja stjórn
fái ekki tima til þess að undirbúa
málin, og sá siður megi ekki með
nokkuru móti fá festu, að ráóherra-
efni sé kosið á Alþingi, og konungi
sent simskeyti um atkvæðagreiðsluna,
Danir eiga sýnilega, eftir blaðsins
skoðun, að vera betur færir um að
benda konungi á íslenzk ráðherraefni
en Alþingi.
Og að lokum vegna þess, að komi
ekki tafarlaust nýr ráðherra, þá kunni
þeir íslendingar að fá tíma til að taka
höndum saman, sem vilja deila við
Dani.
»Glögt er það enn, hvað þeir vilja«,
var einu sinni kveðið.
Og er það ekki dálitið broslegt, að
þessi grein skuli koma út í því blaði,
sem sagt er að standi danskri stjórn
næst, alveg um sama leyti, sem þeir
dr. Knud Berlin og fyrverandi yfir-
ráðherra J. C. Christensen eru að
lýsa yfir því, annar í Tilskuereti, hitin
í blaði sínu Tiden, að engum dönsk-
um manni komi til hugar að svifta
íslendinga neinu stjórnmálafrelsi, eða
skifta sér minstu vitund af sérmálum
þeirra ?
Sjálfsagt er að geta þess, að eitt
danskt blað hefir mótmælt þessari
grein hins danska stjórnarblaðs. Það
er Politiken.
Það blað heldur því fratn afdráttar-
laust, að það sé islenzkt, en ekki
danskt þingræði, setn eigi að útkljá
ráðherraskifti á íslandi. Það neitar
því, að hér sé nokkurt tilefni til af-
skifta af Dana hálfu.
Blaðið trúir þeim áburði á hr. Kr
J., sem Riget og J. C. Christensen
hafa verið með, að konungur hafi til-
kynt honum í sumar, að stjórnar-
skránni yrði synjað staðfestingar með
ríkisráðsbreytingunni, og Kr. J. hafi
leynt kjósendur því. Eg trúi því
ekki. Eg sé enga ástæðu til þess að
trúa J. C. Christensen betur í þessu
efni en Kristjáni Jónssyni. Hvorug-
ur hefir sannað sitt mál, sem eftir
atvikum er ekki heldur von. En eg
heyrði Kr. J. tala um þetta efni á
öllum Borgarfjarðar-fundunum. Ef
Christensen fer með rétt mál, hefir
Kr. J. gert meira en að leyna kjós-
endur hinu sanna. Hann hefir þá
beinlínis farið með rangt og ósatt
mál. Hann tók það hvarvetna fram,
að konungur hefði ekki talað um stað-
festingarsynjun. Og hann lét það
jafnframt uppi, að hann byggist ekki
við öðru en að stjórnarskráin yrði
staðfest, ef aukaþingið samþykti hana
óbreytta. Eg trúi því ekki, að Kr.
J. hefði leyft sér að tala þann veg.
ef þeir hefðu rétt að mæla, sem bera
sakir á hann í þessu efni. Það væri
sá ódrengskapur, bæði við konung og
þjóðina, sem eg ætla ekki Kristjáni
Jónssyni, og engum manni að óreyndu.
Og eg mun siðar reyna að gera grein
þess, hve ólikkgt það er, að kon-
ungur hafi látið það uppi við ráð-
herra vorn, sem Christensen fullyrðir
og Kr. J. þvertekur fyrir.
En þó að Politiken trúi þeSsu á
Kr. J., þá neitar hún því, að það
komi Dönum nokkuð við. Hann
eigi að bera ábyrgð á þvi fyrir ís-
lenzkum kjósendum og Aiþingi, en
ekki fyrir Dönum. Hafi menn á ís-
landi traust á ráðherra, sem haldi
leyndri merkilegri stjórnmála-vitneskju,
þá komi það íslendingum einum við,
alveg eins og það komi Dönum ein-
um við, hvað þeir geri við þann
danskan ráðherra, sem hagi sér svo.
Og alveg eins telur blaðið það ekki
vera tilefni til neinna afskifta af Dana
hálfu, þó að íslenzkur ráðherra sé
meðmæltur einhverju tilteknu skipu-
lagi á sambandi Islands og Danmerk-
ur, svo framarlega sem ráðherrann
hafi ekki, í samvinnu við Alþingi eða
einn sins liðs, breytt á móti lögum
rikisins.
Eins og menn sjá, eru Danir þá
ekki sammála um petta. Blaðið, sem
að sögn stendur næst núverandi stjórn
Dana, vill, að Danir seilist svo langt
inn á sérmálasvið vort, að þeir ráði
ráðherraskiftum hér á landi. En það
mætir andmælum frá jafn-mikilsmetnu
blaði eins og Politiken.
Það ræður og að líkindum, að slik
afskifti af málum vorum mundu ekki
auka vináttuþelið hér á landi til Dana.
Óhætt mun að fullyrða, að allir ís-
lendingar, hvar sem þeir skipa sér í
stjórnmálabaráttunni, líti svo á, sem
þau væru ótilhlýðileg og óhæfa.
En þó að Danir séu ekki sammála
um það að svifta oss réttinum til
þess að ráða stjórn vorri, eins og
aðrar þingfrjálsar þjóðir gera, þá virð-
ast þeir, þvi miður, líta svo á tíestir,
að þeir eigi að sjá um það, að stjórn-
arskrá vor fái ekki konungs-staðfest-
ingu, ef hún verður samþykt óbreytt
frá næsta þingi.
Um það mikilsverða tuál ætla eg
að segja nokkur orð næst.
Bardaga-aðferðin við
Eyrarsnnd.
Það er sízt ný bóla, að hallað sé
máli vor Islendinga í dönskum blöð-
um. Einkum hafa Sjálfstæðismenn
orðið fyrir þvi, af því að þeir hafa
haldið réttarkröfum landsins hátt á
lofti.
Upp á síðkastið hefir ríkisráðsatriðið
verið rætt mjög mikið í dönskum
blöðum, en það er segin saga, að
flest af því, sem um það mál greinir
í blöðunum er meira og minna rang-
fært — og hitt er rtgla, að eigi fást
rangfærslurnar leiðréttar.
Nýtt dæmi um það kom nýlega
fyrir í Khöfn. Um það er ísafold
skifað þaðan 6. jan.:
Hr. ritstjóri ísafoldar!
í »Berlingske Tidende« 7. desbr.
(kvöldblaðinu) stóð grein um ráðherra
íslands og ríkisráðið. Þar stendur
meðal margs annars, að »en Mængde
ansete islandske Politikere deler stadig
den Opfattelse<, at »Islands Minister
skal deltage i Statsraadet*. Eg þyk-
ist vita, að þér hatíð lesið grein þessa
og hafið »Berlingske Tidende< við
hendina, svo eg þarf eigi að tilfæra
meira úr henni. Þegar grein þessi
kom út, sendi síra Hafsteinn Péturs-
son »Berlingske Tidende< stuttorða
leiðrétting, en það fór eins og vant
er. Blaðið vill ekki taka neitt um
þetta mál, sem er íslandi í vil. Hið
sama má víst segja um önnur blöð
hér í Danmörku. ísland er hér al-
gerlega varnarlaust í öllu, sem snertir
stjórnmál. Það verður að sitja með
það, sem Danir skrifa um það.
En þetta hefir og aðrar afleiðingar.
Danir sjá um, að greinar sínar um
ísland, sem þeir upphaflega skrifa í
dönsk blöð, komi að efninu til fram
í útlendum blöðum (þýzkum, frönsk-
Minnisvarði yflr Björnson.
Norskur myndhöggvari, Munthe Svendsen að nafni, hefir höggið út
í heilum steini minnisvarða, sem hér birtist mynd af, yfir Björnstjerne
Björnson. Myndin er á sýningu sem stendur í Kristjaníu og vekur
rnikla athygli. Sýnir hún hvernig Björnson fæðist út úr fjöllunum.
Gata í Delhi
hinum nýja höfuðstað
Vestur-Indlands, sem á
að koma i stað Kal-
kutta samkvæmt úr-
skurði Georgs Engla-
konungs á krýningar-
för hans eystra, svo
sem áður er getið hér
í blaðinu.
Delhi var í fornöld
höfuðborg í ríki stór-
mogúlans og skiftu ibú-
ar þá miljónum. Frá
þeim tímum stendur
enn musteri mikið og
fagurt. Nú eru íbúar
Delhi 200,000.
i
i
um, enskum). Þannig stendur á þess-
um smágreinum um íslenzk stjórn-
mál í þýzkum, frakkneskum og ensk-
um blöðum, sem við og við koma i
ljós. Siðan þýða Danir þessar smá-
greinar aftur á dönsku eftir útlendu
blöðunum, prenta þær í blöðum sín-
um og segja, að þetta sé álit Þjóð-
verja, Frakka og Englendinga um sam-
band íslands og Danmerkur. Að síð-
ustu eru þessar greinar líklega þýdd-
ar á íslenzku og koma í íslenzk blöð,
og íslendingar gá eigi að því, að þess-
konar greinar i þýzkum, enskum og
frönskum blöðum eru danskar að upp-
runa. Eg þarf eigi að fjölyrða þetta
við yður, þér hafið sjálfsagt fyrir löngu
veitt þessu máli eftirtekt. —
Leiðréttingin frá sira H. P., sem
Berlingur neitaði að birta var á þessa
leið í ísl. þýðingu:
ÍBlandBráðherra og ríki»rádicl. í Berlingi
7. des. birtist grein um Islandsráðherra og
rikisráðið. Þessi grein, sem er bygð á
skirskotun til nokkurra orða i blaðinu Tiden
er villandi fyrir danska lesendur og skýrir
eigi fullkomlega rétt frá málinu.
Það er rétt, að Islendingar hafs samþykt,
að islenzki ráðherrann sknii bera upp fyrir
konungi i ríkisráðinu lög og - mikilvægar
stjúrnarráðstafanir, en þessi samþykt var á
sinum tima gerð fyrir þvingun þáverandi
íslandsráðherra (Alberti). Árið 1902 lagði
Alberti fyrir þingið frv. til laga nm breyt-
ingar á stj.skr. frá 5. jan. 1874. í þessu
frumvarpi var sett fyrsta sinni ákvæðið nm
að islenzki ráðherrann skyldi eiga sseti i
rikisráðinn, ákvæði, sem enginn íslenzknr
stjórnmáiamaður, hvorki dr. Yaltýr Gruð-
mundsson né mótstöðumenn hans höfðu
stungið upp á. Þessu frumvarpi fylgdí sú
krafa frá Alberti, að alþingi, þótt löggjaf-
arvald hafi, mætti ekki gera á frv. nokkura
breytingu, heldur samþykkja það óbreytt.
Þess vegna sáu þingmenn ekki annað ráð
vænna en að samþykkja frumvarpið nærri
orðrétt, eins og það var lagt fyrir af Al-
berti. þótt þingmennirnir væru þvi and-
vigir, að ráðherrann sæti i ríkisráðinu.
tslendingar töldu hægðarleik vera að ná
þessu ákvæði út úr stjórnarskránni aftnr.
Pá var cigi lögð nein úrslitaáherzla á þetta
ákvæði af Dana hálfn. Millilandanefndin
frá 1907 segir og i nefndarálitinu bls. XY—
XVI, að ísland skuli ráða þvi óskorað,
hvernig málin séu borin nndir konung og
hvernig íslenzkir ráðberrar séu skipaðir .
Þessi tvö atriði heyra vitaskuld saman.
Islandsráðherra ritar, eins og nú standa
sakir, nafn sitt undir skipunarbréf sitt, áður
en hann fer að taka þatt i rikisráðsfnnd-
um. Það er mjög mikilsverð stjórnarráð-
stöfnn, sem þar er gerð ntan rikisráðsins.
Af þessu mega menn sjá, að íslenzki ráð-
herrann þarf alls eigi að sitja í ríkisráðinu,
og að ákvæðið þar af leiðandi má vel
mis8a sig úr stjórnarskránni.
Árið 1911 samþykti þingið frumvarp um
breytingar á stjórnarskránni. 1 þessu endnr-
skoðunarlrv var slept ákvæðinu um setu
Islandsráðherra i rikisráðinu. Um það
voru allir þingmenn á einu máli. Sama
varð uppi á tening við kosningar haustið
1911. Öll þingmannsefni voru einhuga í
rikisráðsatriðinu. Því má segja með vissu
að Islendingar eru i þessu máli algerlega
sammála.
Q-reininni í Tiden, semísér geymir m. a.
ósannaðar ásakanir i garð íslandsráðherr-
ans, sem nú er, er mikil nauðsyn á að svara,
en það svar verður, eftir eðli málsins, að
koma frá Islandsráðherra sjálfum.
15. des. 1911. H. P.
Herlingske Tidende hafa orð á sér
meðal Dana fyrir að vera áreiðanlegt
blað og samvizkusamt.
Þá leiðréttingu þarf við þá skoðun
að gera, að samvizkusemin og áreið-
anleikinn nær ekki til afskifta blaðsins
af íslenzkum málum.