Ísafold - 27.01.1912, Síða 1

Kemui út tyisvar 1 vikil. Verft Arg. (80
arkir miust) i kr. erlendis 5 ki ef»H i l/»
doilftr; borfcist tyrir miftjan júll (erlen'lii
fvrir tram».
ÍSAFOLD
Ci>p»öffu (sbríflog) bandin vib áramöt, ov
ógild nema komln né til útgeianda tjnrir
1. olrt. ff aaapandi oknldlaas vib blabib
▲ffreibaia: ▲aatnratrnti 8,
XXXIX. árg.
Reykjavík 27. jan. 1912.
5. tðlublað
1. O. O. F. 93129
Faxaflóagufubáturinn ,Ingólfur‘
fer til
Borgarness og Akraness
4., io., 16. og 24. febrúar.
Maríuhafnar 27. febr.
Keflavíkur og Garðs
1., 8., 13. og 21. febrúar.
Hafnaleirs 1. febr.
Bæjarstjórnarkosningin
í dag.
Svona lítur hann út listinn, sem
félög sjálfstæðismanna hér i bænum
hafa komið sér saman um :
Sveinn B]örnsson, yfirdómslögm.
Hannes Hafliðason, skipstjóri.
Pétur Hjaltested, úrsmiður.
Sæm. Bjarnhéðinsson, læknir.
Samúel Ólafsson, söðlasmiður.
Þessir menn höfðu lang mest fylgi
nieðal sjálfstæðismanna. Um þennan
lista ættu allir sjálfstæðismenn að sam-
eina sig.
Dugandi menn, sjálfstæðir menn,
kánnugir högum bæjarins — það eru
þessir menn allir.
Og það er nú einu sinni svo komið
— fyrir tilverknað heimastjórnarmanna,
að bæjarstjórnarkosningum verður eigi
haldið ut frá hinum almennu stjórn-
máladeilum. Heimastjornarm. halda ríg-
fast sanian um sinn lista, — en hugsa
sér á hinn bóginn að hlunnfara sjdlj-
stceðismenn upp á gamla mátann: divide
et impera þ. e. dreijðu — o% drotnaðu.
Tvístringslistar margir eru komnir
til höfuðs aðal-lista sjálfstæðismanna_
góðum mönnum þeirra meðal dembt
á lista að peirn pvernauðuqutn sbr.
greinina innan í blaðinu.
Bn vel væri það, að sjálfstæðis-
menn létu andstæðingum vorum eigi
verða kápuna úr því klæðinu. Vel
væri, að þeir héldi hópinn jafn vel
og þem gerðu við alþingiskosningarn-
ar í okt. Enginn má eftir sér telja
að skreppa niður í Barnaskóla í dag
og merkja við á listaspjaldinu á þenna
hátt:
X A-listinn
B-listinn
C-listinn
D-listinn
E-listinn
F-listinn
G-Iistinn
H-listinn
I-listinn
J-listinn
K-listinn
L-iistinn
Kosningarrétt til bæjarstjórnar eiga
allir, konur jafnt sem karlar, er náð
hafa 25 ára aldri, hafa átt heima hér
{bæ frá 27. jan. i9I1) hafa óflekkað
mannorð, eru fjár síns ráðandi, skulda
ekki sveitarsjóði og greiða eitthvað í
bæjarsjóð. Konur kjósenda hafa auk
þess kosningarrétt, þótt þær séu ekki
fjár síns ráðandi og greiði ekki neitt
í bæjarsjóð, ef þetta stafar frá hjóna-
bandinu.
*-----------—
Danir og stjórnmál vor.
Eftir Einar Hjörleifsson.
II.
Danir og ríkisráðsákvæfii
stjórnarskrárinnar.
Eins og eg vék að lauslega i Isajold
siðast, er þvi alment haldið fram i
dönskum blöðum og timaritum, að
sjálfsagt sé, að konungur synji stjórn-
arskrárbreytingunni staðfestingar, ef
Eún verður samþykt óbreytt á næsta
þingi. Og ástæðan er sú, að síðasta
alþingi nam burt ákvæðið um flutn-
ing mála vorra i ríkisráðinu.
Þessar undiríektir i Danmörku hafa
komið mönnum nokkuð á óvart hér.
Þingið þóttist hafa gengið svo frá
stjórnarskrárfrumvarpinu, að engin deila
við Dani út af því gæti komið til
neinna mála. Framsögumaður meiri
hluta nefndarinnar í stjórnarskrármál-
inu, hr. Jón Ólafsson, tók það fram
berum orðum í framsögunni. Og vit-
anlega talaði hann einkum fyrir hönd
þess flokksins, sem alment er talinn
leggja meira kapp á það en hinn þing-
flokkurinnn að varast deilur við Dani.
Sé líka nokkuð áreiðanlegt i stjórn-
málasögu vorri, þá er það það, að
þingin 1902 og 1903 hafi samþykt
rikisráðsákvæðið með þeim skilningi,
að því gætu íslendingar breytt síðar,
ef þeim sýndist svo. Að því liggja
ótal sannanir. En eg iæt mér nægja
að tilfæra ummæli hr. Hannesar Haf-
steins í framsögu hans við 2. umræðu
stjórnarskrármálsins 1903. Honum
íórust þá orð meðal annars á þessa
leið:
sjafnvel þótt því svo ólíklega færi,
að síðar yrði álitið, að allri þjóðinni
og öllu þinginu hefði skjátlast, en
þessir fáu »landvarnarmenn« einir haft
réttan skilning, þá væri þó undir eng-
um kringumstæðum neitt að orðið,
annað en það, að lögtekið hefði verið
ákvæði, sem ajtnr meetti breyta á stjórn-
skipulegan hdtt, úr pví pað einu sinni
er dregið inn undir löggjajarsvið lands-
ins« (Alþt. B, 1903, 14—15).
Þettasegir þinginu sá maðurinn, sem
verið hafði í samningum í Kaupm.-
höfn um stjórnarbreytinguna, sá mað-
urinii, sem ætlað var að taka við stjórn-
inni, sá maðurinn, sem við stjórninni
tók.
Þar sem þessi ummæli fylgja stjórn-
arskrárbreytingar-frumvarpistjórnarinn-
ar úr þessari átt, er það engin furða,
þó að íslendingar, þjóð og þing, hafi
litið svo á, sem það yrði ekki gert að
deiluefni af Dana hálfu, ef íslending-
ar vildu breyta þessu ákvæði.
Samt kann einhver að segja, að
Danir beri ekki ábyrgð á því, sem
Hannes Hafstein kunni að hafa talið
þeim trú um. En nú vill svo vei
til, að Danir hafa sjálfir látið uppi sinn
skilning á niálinu — rneira að segja
fonngjar allra danskra stjórnmálaflokka,
mennirnir, sem skipuðu millilanda-
nefndina 1908.
Þeir segja svo í athugasemdum við
Uppkastið (6. gr.):
»í þessari grein er bygt á þvi, að
Island eigi rétt á að hlutast til um
umráð þeirra mála, er sameiginleg
eru, á þann hátt, er samkornulag verð-
ur á um með lögum, er bæði ríkis-
þing og alþingi fallast á, og konung-
ur staðfestir. Þangað til þetta verð-
ur, fara dönsk stjórnar- og löggjafar-
völd ein með mál þessi, einnig fyrir
hönd íslands, en Island hejir Jull og
óskert umrdð allra tndla sinna annara,
þar med talinn uppburður
máia fyrir konungi og skipun
ráðherra«.
Þessi ummæli verða ekki skilin ann-
an veg en þann, að eftir skoðun þess-
ara stjórnmálamanna höfum vér fult
vald til þess að taka ráðherra vorn út úr
ríkisráðinu, ef vér viljum það. Og
enginn getur skilið þetta svo, sem
iað vald sé því skilyrði bundið, að
vér göngum að Uppkastinu. Um það
er ekki nokkurt orð, hvorki í Upp-
tastinu sjálfu, né heldur í athugasemd-
unum. Þetta er ekkert annað en skiln-
ingur nefndarmanna á ' því sambandi,
sem nú er milli landanna. Svo að ís-
lendingum verður naumast láð það
með réttu, að þeim komi það nú á
óvart, að þeir geti ekki fengið stað-
festing á stjórnarskrárfrumvarpinu, af
því að ríkisráðsákvæðið er felt úr.
Hvað er það þá, sem Danir haf?
fyrir sig að bera í þessu efni?
J. C. Christensen segir það berum
orðum í Tiden 1. des. siðastliðinn:
»Konungur hefir unnið eið að stjórn-
arskipuninni (grundvallarlögunum), og
hann verður að halda fast við sam-
einað ríkisráð, svo lengi sem orð
stjórnarskipunarinnar um það standa
óbreytt*.
Mig furðar á þessum ummælum í
þessu sambandi frá jafn-vitrum manni
eins og J. C. Christensen er. Mig
furðar ekki svo mjög á þvi, að hann
skuli hafa þessa skoðun, þó að hún
virðist alveg ósamrýmanleg við það,
sem hann hefir skrifað undir 1908 og
áður er getið um. Og eg ætla ekki
að þessu sinni neitt um það að deila,
hvort þessi skoðun sé rétt eða röng.
En hinu held eg fram, að þessi ástæða
Christensens kemur ekkert stjórnar-
skrárfrumvarpi síðasta Alþingis við.
Og mig furðar stórlega á því, að
Christensen skuli ekki hafa komið
auga á það.
Síðasta alþingi samþykti ekkert um
það, að taka ráðherra vorn út úr rík-
isráðinu. Mér vitanlega var ekki einu
sinni nokkurt orð talað í þá átt á
þinginu, þvi síður samþykt. Alþingi
samþykti ekkert annað en það, að
ákvæði um rikisráðssetu rdðherra vors
skyldi ekki standa í stjórnarskrá vorri.
Er það þá ekki það sama?
Nei, því fer mjög fjarri.
Nærri þvi 30 ár — frá 1874 til
1903 — stóð ekki nokkurt orð í
stjórnarskrá vorri um það, að ráðherr-
ann ætti að flytja málin í ríkisráðinu.
En allan þann tíma var pað gert í rík-
isráðinu.
Síðasta alþingi fór ekki fram á neitt
annað en það í þessu efni, að stjórn-
arskráiti yrði að þessu leyti eins og
hún var frá 1874 til 1903, að hún
yrði eftirleiðis eins og Danir höfðu
sjálfir upphaflega frá henni gengið.
Þingið vildi, að því er mér skilst,
koma þessu aftur í gamla horfið í
stjórnarskránni í því skyni, að ekki
verði reistar á ákvæðinu neinar kenn-
ingar utn sambandið tnilli landanna,
aðrar en þær, sení reisa hefði mátt
fyrir 1903, eins og dálitið hefir bólað
á. En það er með öllu ósannað mál,
að það hafi með þessari breytingu
stofnað til þess, að ráðherrann yrði
tekinn út úr ríkisráðinu. Um það
hefir þingið ekkert sagt. Að hinu
leytinu er það víst, að sumir þeirra
manna, sem samþyktu stjórnarskrár-
breytinguna, líta svo á, að það sé oss
hentugt, svo lengi sem núverandi
stjórnarfyrirkomulag vort er óbreytt,
að mál vor séu flutt fyrir konungi í
ríkisráðinu, og að af því stafi oss alls
ekkert tjóh.
Svo að það er bersýnilegt, að á-
stæða J. C. Christensens — eina ástæð-
an, að þvi er bezt verður séð, sem
Danir hafa fram að færa gegn stað-
i’esting stjórnarskrárfrumvarpsins frá
síðasta alþingi — kemur þessu máli
ekkert við. Þó að Danir líti svo á,
sem konungur megi ekki, samkvæmt
grundvallarlögum þeirra, láta íslenzkan
ráðherra flytja fytir sér mál til stað-
iestingar annarsstaðar en í ríkisráðinu,
þá er engin ástæða fyrir þá til þess
að mótmæla, fyr en einhver tilraun
er gerð til þess að koma annari skip-
un á flutning mála vorra fyrir kon-
ungi.
Og þó að Danir hafi nú orðið
undarlega bráðir á sér, ekki athugað
málið rækilega, áður en þeir fóru að
ræða það, þá get eg ekki trúað þvf,
að þeir haldi mótmælum sínum til
streitu, né fái konung til þess að taka
til annars eins örþrifaráðs eins og
staðfestingarsynjunin væri — út af
ekki meira máli — konung, sem í
öllum efnum hefir sýnt það, að hann
vill vera vinur vor.
Þvi að vér verðum vandlega að
hafa það hugfast, að það er ekki ger-
andi að gamni sinu að synja lögum
staðfestingar, þar sem þingræðið hefir
verið viðurkent, eins og hér á landi,
svo framarlega sem þingmenn og kjós-
endur svíkjast ekki sjálfir úr leik.
Vér skulum snöggvast lita á, hvern-
ig málið mundi fara.
Gerum ráð fyrir, að stjórnarskráin
yrði samþykt á næsta þingi óbreytt,
eins og frá henni var gengið 1911.
Ráðherra vor, hver sem hann þá
verður, fer með hana til konungs og
ræður honum til að staðfesta hana.
Konungur synjar. Ráðherra fær lausn.
En konungur verður að fá einhvern
ráðherra í staðinn, sem tekur að sér
ábyrgð á synjuninni. Sá maður yrði
að likindum vandfundinn, sem vildi
leggja út í þá baráttu. Gerum samt
ráð fynr, að hann fengist. Hann
sæi það auðvitað sjálfur, að ekki væri
honum til neins að reyna að fá fylgi
sömu þingmanna, sem samþykt hefðu
stjórnarskrána. Þeir mundu láta verða
sitt fyrsta verk að fella hann, — og
sennilega að stofna til málshöfðunar
gegn honum. Svo að hann mundi
fá konung til að rjúfa þing og efna
til nýrra kosninga.
Eg held ekki, að mikinn spekíng
muni þurfa til þess að spá í eyðurnar
um það, hvernig þær kosningar mundu
fara. Þar sem öllum er bersýnileg
barátta, milli alþingis annars vegar og
Dana hins vegar, út af því, sem allir
íslendingar skoða sem islenzkt sérmál,
þar er enginn vafi á kosningaúrslit-
um. Ráðherra mundi falla við lítinn
orðstír. Og konungur ætti þá ekki
kost á nokkuru ráðherraefni, sem gæti
gert sér minstu vonir um stuðning
þingsins. Annaðhvort yrði þá kon-
ungur að láta undan, eða stjórna land-
inu i samvinnnleysi og baráttu við
þingið.
Hvorttveggia mundi honum þykja
5yndisúrræði. Einkum samt það að
leggja út í baráttu við þing og þjóð
-— út af því einu deiluefni, að ís-
lendiugar vilja koma einu atriði stjórn-
arskrár sinnar í sama horf eins og
Danir hafa sjálfir áður frá því gengið!
Eg trúi ekki öðru en að siðuðum
heimi mundi þykja það lítið tilefni
fyrir konung og Dani til fjandskapar
við íslendinga, lítið tilefni til heitrar
og tvísýnnar stjórnmáladeilu, lítið til-
efni tii stjórnarskrárbrots, sem óum-
flýjanlega lilyti af baráttunni að leiða.
Og nú vona eg, að lesendum sé
ijóst, við hvað eg ávti, þegar eg tók
það fram i ísafold siðast, að það sé
ólíklegt, að konungur hafi látið það
uppi við Kristján Jónsson í sumar,
að hann mundi synja stjórnarskránni
staðfestingar. Eg efast ekki um, að
conungur hafi athugað þetta mál,
rrtiklu betur en eg hefi grein fyrir
iví gert i þessum línum, og að hon-
um hafi verið fullljóst, bæði hvað til-
efnið er litið, og eins hvern dilk
staðfestingar-synjunin mundi eftir sér
draga. Og ef konungur hefði ekki
athugað þetta, geng eg að því vísu,
að raðherra vor mundi hafa bent hon-
um á það. Hann talaði svo á Borgar-
fjarðar-fundunum siðastliðið sumar, að
auðheyrt var, að honum duldust ekki
örðugleikarnir, sem á þvi mundu verða
lýrir konung að synja stjórnarskránni
staðfestingar.
Þetta mál strandar aldrei hjá kon-
ungi. Það getur ekki strandað á neinu
öðru en stórvitaverðu atferli næsta
úngs, sem eg ætla ekki að gera ráð
'yrir. Það gæti strandað á því, að
ríkisráðsákvæðið yrði aftur sett inn í
frumvarpið. Og það gæti líka strand-
að á þvi, að ríkisráðsákvæðinu yrði
haldið út úr frumvarpinu til mála-
mynda, en önnur atriði'yrðu höfð að
yfirvarpi til þess að draga málið, svo
að ekkert stjórnarskrárfrumvarp yrði
afgreitt — eins og auðsjáanlega hefir
flogið fyrir í Danmörku (sbr. grein i
Riget 12. des. og ritgjörð rnína í síð-
ustu Isajold). En hvorttveggja væri
svo mikill ósigur vor íslendinga, að
flestir munu ófúsir á að búast við
slíku. Með því væri fengin reynd
þess, að ekki þurfi annað til þess að
hrekja oss út af brautinni en það,
að Danir láti skila þvi til vor, að
þeim sé í lófa lagið að beita gegn
oss konunginum i bersýtiilegum sér-
málum vorum.
Eg geng að þvi visu, að um Sjálf-
stæðismenn þurfi engan kvíðboga að
bera í þessu efni. Og eg trúi því
ekki heldur, að Heimastjórnarmenn
muni vilja bregðast í öðru eins máli.
Sjálfsagt mega orð hr. Hannesar Haf-
steins sin mikils með þeim. Og þó
að sæmd og vansæmd allra þing-
manna velti mjög á þvi, hve traustir
þeir reynast í þessu máli, þá er samt
afstaða Hannesar Hafsteins til þess
alveg sérstök. Honum trúði þingið
1903. Hann taldi því trú um, að
ekkert væri að óttast með ríkisráðs-
ákvæðinu, ekkert væri »að orðið,
annað en það, að lögtekið hefði verið
ákvæði, sem aftur mætti breyta á
stjórnskipulegan hátt, úr þvi það einu
sinni er dregið inn undir löggjafar-
svið landsins.*
Nú er svo komið, að honum er
sérstaklega skylt að sanna orð sín.
Honum væri það sérstök sæmd og
sérstakur sigur, að íslendingar verði
ekki undir i þessu máli — úr þvi að
lagt hefir verið út i það á annað
borð, og það eftir hans eigin tillög-
um og flokksbræðra hans. Og að
sama skapi yrði það honum sérstök
vansæmd, ef úrslitin yrðu annan veg.
íþróttasamband Islands.
Þess var getið í næstsiðasta blaði,
að til stæði að stofna hér i bænum
fpróttasamband Jyrir alt land.
Á morgun eiga stjórnir íþróttafé-
laganna hér í bænum fund með sér
til að stofna sambandið.
Frv. til bráðabirgðalagr, sem verður
lagt fyrir fundinn á morgun gerir
svofelda grein fyrir tilgangi félagsins :
Tilgangur íþróttasambands íslands
er að koma öllum íþróttafélögum
landsins undir eina yfirstjórn í því
skyni að útlendar íþróttir verði kend-
ar hér og iðkaður eftir alheimsreglum.
En jafnframt skal sambandið vinna
að því af öllum mætti, að fegra og