Ísafold - 03.02.1912, Side 1
Kemui út fcviflvar í viku. Verö Arg. (80
arkir minst) 4 kr. erlend.ia 5 ki. e?>a 1 */«
dollar; borjfist fyrir mibjan júli (erlendit
íyrir fram)
ÍSAFOLD
Cppsögn (skrifleg) bandin yíB iramöt, e>
óglia nem. komln (é til útgefanda Ifytlr
1. okt. ag aaapandi eknldlaai rib blaölb
Afgreibnla: Aoitantrœti 8.
XXXIX. árg.
Keykjavík 3. febr. 1912.
6. tölublaö
Grípið tækifærið meðan það gefst.
Fyrst um sinn sel eg veggpappír (Betræk) með afarlágu verði,
Vs lægra en fyr eða helmingi odýrara en hjá öðrum.
Sveinn Jónsson,
Templarasundi t
(hús Jóns Sveinssonar við kirkjuna).
I. O. í). P. 93299
Bókasafn Alþ. iestrarfél. Pósthússtr. 14 5—8.
ÞjóbmenjaBafnið opið & sd., þrd. og fmd. 12—2
ífllandsbanki opinn 10—2 lj* og 5l/s—7.
K.. P. U. M. Lostrar- og skrifstoía frá 8 Ard. til
10 sbd. Alm. fnndir fid. og sd' JL1!* ai^degis.
Landakotskirkja. öuösþj. 9 op 8 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10V*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2»/s, e^/w-61/*. Bankastj. viö 12-2
Landsbókasaín 12—3 og 5—8. TJtlán 1—B
Landsbúnaöarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafniö á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn opinn virka daga 8 árd. — 9 siöd.
helga daga 8—11 og 4—6.
Lækning ók. i Þingholtsstræti 28 þriöjd. og
föstd. 12—1
Náttúrugripasafn opiÖ l1/*—2l/» á sunnudögum
Ókeypis eyrna-, nef- og hálslækning Pósthús-
stræti 14 A fimtud. 2—8.
Ókeypis augnlækning i Lækjargötu 2 miöviku-
daga 2—8.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega.
Sýning gripa Jóns Sigurössonar í Safnahúsiuu
opin kl. 12—2 hvern dag.
Tannlækning ók. Pósth.str. 14 B mánud. 11—12
Vffilsstaöahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Faxaflóagufubáturinn ,Ingólfur‘
fer til
Borgarness og Akraness
4., 10., 16. og 24. febrúar.
Maríuhafnar 27. febr.
Keflavíkur og Garðs
8., 13. og 21. febrúar.
Danir og stjórnmál vor.
Eftir Einar Hjörleifsson.
III.
Ritgjörð dr. Berlíns i »Tilskueren«.
Dr. juris Knud Berlin hefir ritað i
janúarhefti mánaðarritsins lilskueren
grein um stjórnmálahorfur vorar, og
nefnir hana: Eftir alpingiskosningarn-
(tr. Svo virðist, sem Danir taki
meira mark á því, er dr. Berlin segir
um mal vor, en því er aðrir segja.
Enda er hann látlaust um þau að rita,
er alveg þindarlaus í viðleitni sinni
við það að koma Dönum i skilning
um, að sjálfstæðiskröfur vorar séu ekki
á réttum rökum reistar, og fræða þá
um það, hvað hér á landi sé að ger-
ast i stjórnmálum. Fyrir því þykir
mér ekki nema rétt að gera mönnum
nokkura gréin þess, sem hann er að
segja í þessu tímariti, er jafnan hefir
verið mikils metið um öll Norður-
lönd.
Efnið er i stuttu máli það, að skip
beggja stjórnmálaflokkanna á íslandi
hafi rekið á land upp.
í fyrsta lagi eiga kosningarnar að
sýna það, að flokkarnir verði nú svo
fámennir á þingi, og utanflokkamenn-
irnir svo margir, að eðlilegast sé að
taka ráðherrann úr þeirra hóp, og að
hann skipi svo sex konungkjörna, sem
allir séu utan gömlu flokkanna, og
myndi úr þessu efni nýjan flokk, sem
fylgi alt annari stefnu í sambandsmál-
inu en gömlu flokkarnir.
Engum manni á að geta dulist það,
að Sjálfstæðismenn hafi brotið skip
sitt, hvað sem annars flokkamagni á
þinginu líður. Stefnuskrá þeirra hafi
verið fóigin í samþykt Þingvallafund-
arins 1907: Annaðhvort uppseqjanlegt
konungssamband við Danmörku, eða
skilnaður við Danmörk. í raun og
veru muni þessi stóryrði aldrei hafa
verið leiðtogunum alvara, enda hafi
ekki verið við þau staðið. Reyadar
hafi Sjálfstæðisflokkurinn á þíngi 1909
samþykt nokkurs konar konungssam-
bands-frumvarp, sem kunnugt hafi ver-
ið um fyrirfram, að danska stjórnin
mundi ekki einu sinni leggja fyrir
ríkisþingið. En við skilnaðar-hótan-
irnar hafi ekki verið staðið af nokkr-
um manni nema einum barnalegum
(naiv) lýðveldissinna, Gísla Sveinssyni.
Og auk þessa séu menn á ísiandi
smátt og smátt að koma auga á það,
að skilnaður við Danmörk mundi enn
um langan aldur verða íslandi til
óhamingju, eða jafnvel til tortimingar,
af þvt að landið sé enn fólksfærra og
tekjuminna en svo, að það geti borið
byrðar fullvalda ríkis.
Þessar eru í stuttu máli »sannanirn-
ar«, sem dr. Berlin færir að þvi, að
Sjálfstæðismenn hafi brotið stjórnmála-
skip sitt.
En alveg eins eiga Heimastjórnar-
menn að hafa lent i því skipbroti, sem
ekki verði við bjargað.
Það sem þeim hafi orðið ágengt
við kosningarnar komi ekkert við
stefnuskrá [eirra i sambandsmálinu,
Uppkastinu frá 1908. Þeir hafi sjálfir
á undan kosningunum neitað því, að
nú væri um sambandsmálið kosið,
haldið því fram, að nú væri eingöngu
um það teflt, að bægja frá völdunum
öðrum eins »óaldar seggjum« eins og
fylgismönnum Björns Jónssonar og
Skúla Thoroddsen, og í þeirri
sennu ættu allir heiðariegir menn að
taka höndum saman, hvort sem þeir
væru með »Uppkastinu« eða móti þvi.
í öðru lagi virðist jafnvel Heima-
stjórnarmenn ekki gera sér neina veru-
lega von um að fá Islendinga til þess
að aðhyllast »Uppkastið«. Á það
bendi atferli þeirra með ýmsum hætti.
í þriðja lagi hafi Danir kipt að sér
hendinni með »Uppkastið«. Óræk
sönnun þess á að vera ummæli fyrv.
forsætisráðherra J. C. Christensens i
Tiden 1. des. síðastl., þar sem hann
segir, að eftir að Alþingi hafi hafnað
»Uppkastinu« 1909, verði menn að
ganga að því vísu, að það sé í raun
og veru dautt, sé ekki orðið neitt
annað en sögulegt minningarmark
þess, hve mjög Danir hafi viijað slaka
til við ísland árið 1908. Þetta segir
dr. Berlin, að allir danskir menn muni
áreiðanlega samsinna með formanni
milliþinganefndarinnar.
Og í fjórða lagi hafi Heimastjórn-
armenn ekki staðið við »Uppkastið«,
heldur hlaupist af hólminum. Dr.
Berlin fer allþungum orðum um Hann-
es Hafstein og fylgismenn hans fyrir
það, hve óstöðugir þeir hafi verið í
rásinni í sambandsmálinu. I stað þess
að standa dyggilega við það, sem
menn hefðu komið sér saman um i
Danmörk, hefði Hafstein og hans
ftokkur teygt og togað »Uppkastið«,
til þess að koma inn í það nærri því
nákvæmlega sömu merkingu eins og
mótstöðumenn hans á íslandi hefðu
verið að heimta. »Fyrst var íslenzka
þýðingin á »Uppkastinu« »lagfærð«,
þegar er það hafði verið satnþykt.
Þvi næst var farið að skýra textann,
sem .ekki kallaði einu sinni ísland
»ríki«, heldur að eins »land«, eins og
nú, þann veg, að eftir honum átti ís-
land að verða fullvalda konungsríki,
alveg jafnstætt Danmörku*. Og þeg-
Hafstein hafi ekki fengið dönsku nefnd-
armennina til neinna breytinga á
»Uppkastinu«, hafi flokkur hans tekið
að breyta því á þinginu, þar á meðal
gert þá aðalbreyting, að ekki skyldi
einu sinni vera að nafninu til neitt
sameinað danskt ríki, sem næði út
yfir ísland, svo að í raun og veru
hafi orðið bita munur en ekki fjár á
frumvörpum Sjálfstæðismanna og
Heimastjórnarmanna á þinginu 1909,
enda hafi fuliyrðingar Heimastjórnar-
manna um það, að Danir væru fáan-
legir til þess að ganga að frumvarpi
þeirra verið bein, tilhæfulaus ósann-
indi.
Nú sé lika eitt Heimastjórnarblaðið,
Þjóöólýur, farið að neita því afdráttar-
laust, að stefnuskrá Heimastjórnar-
manna sé fólgin í »Uppkastinu«. Hún
sé fólgin i frumvarpi minni hlutans á
Aiþingi 1909.
Og að lokum hafi Heimastjórnar-
menn fylt mæli synda sinna með þvi
að gera tillögu um það og samþykkja,
að ríkisráðsákvæðið skuli tekið út úr
stjórnarskrá vorri. Það hafi verið ó-
þörf ókurteisi við Dani, að fara að
reyna að breyta sambandinu þann veg
án þeirra tilbeina og samþykkis. Og
jafnframt sé þetta tiltæki Heimastjórn-
armanna ein sönnun þess, að þeir
hafi enga von um að fá »Uppkastinu«
komið á. Að öðrum kosti hefði heil-
brigð skynsemi hlotið að ráða þeim
frá þvi, að knýja það fram með ís-
lenzkum lögum eingöngu, sem þeir
hefðu getað fengið með fullu sam-
þykki Dana. Heimastjórnarmenn hafi
með þessu sagað sundur þá greinina.
sem þeir sitji á. Og greinin sé traust-
ið, sem Danir hafi á þeim haft
Svona á viðleitni islenzkra stjórn-
málaflokka við það að koma sambandi
íslands og Danmerkur í annað horf
öll að vera »komin í strand«. Dr.
Berlin bendir á leiðir út úr þrenging-
unum. Eg ætla að minnast á þær
leiðir siðar. Að þessu sinni læt eg
mér nægja að bæta nokkrum athuga-
semdum við rökfærslu-ágripið hér að
framan.
Eg vona, að dr. Berlin misvirði
það ekki alt of mikið við mig, þó að
eg segi, að i mínum augum er þessi
rökfærsla hans, að svo miklu leyti,
sem hún skiftir nokkuru verulegu
máli, heilaspuni einn. Vera má, að
það sé eðlilegt að slikar bollalegging-
ar komi upp í Kaupmannahöfn, frá
manni, sem er alsendis ókunnugur
hugum manna hér á landi og ekki
einu sinni nægilega kunnugur því,
sem hér hefir verið sagt og gert.
En hér á landi mundi enginn skyn-
samur maður geta ritað það, sem dr.
Berlin hefir látið frá sér fara.
Svo að eg byrji þá á upphafinu —
hvaða sannanir hefir dr. Berlin þess,
að þeir menn, sem kosning náðu ut-
an flokka í haust, séu báðum flokk
unum ósammála í sambandsmálinu ?
Gerum samt ráð fyrir, að einhver
maður væri í þessum utanflokka-hóp,
sem væri sama sinnis og dr. Berlin
í þessu e'ni og konungur gæti gert
að ráðherra. Hver trygging væri þá
þess, að hann gæti fengið fylgismenn
meðal hinna nýkjörnu manna? Því
fer svo fjarri, að nokkur trygging sé
þess, að ekkert það hefir enn komið
fram, er bendi á, að til þessu séu
nein líkindi.
Þá er fullyrðing dr. Berlins um
skipbrot beggja stjórnmálaftokkanna
hér á landi. Eg held því fram, að
um hvorugan flokkinn verði sagt, að
þeir hafi enn lent í skipbroti með
stefnu sína í sambandsmálinu.
Eg minnist fyrst á Sjálfstæðisflokk-
inn.
Er það ekki eftirtektarvert, að dr.
Berlin, sem þykist vita um mál vor
af vísindalegri nákvæmni, skuli fara
herfilega rangt með samþykt Þing-
vallafundarins ? Engum manni þar
hafði komið til hugar, að konungs-
sambandið skyldi vera uppsegjanlegt,
enda gefur samþyktin ekkert tilefni
til þess skilnings. Einstöku Heima-
stjórnarmenn reyndu að sönnu næstu
daga á eftir fundinum að halda þess-
um skakka skilningi á lofti. En fund-
armenn mótmæltu tafarlaust; en mót-
mæli þeirra hafa allir tekið góð og
gild. Dr. Berlin getur naumast með
réttu láð okkur íslendingum það, þó
að við berum ekki ótakmarkað traust
til þess, sem hann fullyrðir að gerst
muni hafa fyrir mörgum öldum, þar
sem sannanagögn eru mjög á reiki,
þegar hann er ekki nákvæmari í frá-
sögu sinni um það, sem gerðist árið
1907 og skýrt hefir verið frá á prenti
í öllum íslenzkum blöðum.
Um sambandslagafrumvarp Sjálfstæð-
isflokksins frá 1909 er það i stuttu
máli að segja, að flokkurinn hefir
ekki getað lent i neinu skipbroti með
það hér á landi, af þeirri einföldu
ástæðu, að það hefir aldrei verið lagt
f^TÍr kjósendur enn. Það eitt vitum
vér, að nokkut hluti -— sennilega
meirt hluti — landsmanna er mjög
vel ánægður með það.
Þá er brigzlið um það, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi ekki staðið við
skilnaðarhótun Þingvallafundarins. Eg
er áreiðanlega kunnugri Þingvallafund-
inum en dr. Berlin. Og eg veit það,
að það var ekki tilætlun þess fundar,
að tafarlaust yrði rokið í skilnaðar-
æsingar, ef einhver dráttur yrði á því,
að Danir litu sömu augum, sem fund-
urinn, á samband landanna — þó að
fundurinn að hinu leytinu væri svo
hreinskilinn, að hann léti uppi það
álit sitt, að það mundi að lokum
draga til skilnaðar að halda fyrir oss
rétti vorum. Og í minum augum er
það hreinn barnaskapur, sem ekki er
samboðinn neinum dr. juris, né nein-
um háskólakennara, né neinum vís-
indalegum stjórnmálamanni, að vera
að brigzla Sjálfstæðisflokknum um
það, að hann hafi ekki sótt skiinað-
inn fast þessi árin — meðan íslend-
ingar ekki sjálfir eru að fullu orðnir
sammála um, hvers þeir eigi að krefj-
ast af Dönum, og meðan ekki er
fengin áreiðanlegri vissa en enn er
komin um það, að hverju Danir vilji
í raun og veru ganga.
En mikinn misskilning og ókunn-
ugleik þarf til þess að halda því fram,
eins og dr. Berlin gerir, að einmitt
um þessar mundir sé að magnast sann-
færing þess, að vér getum ekki með
nokkuru móti verið án sambandsins
við Dani. Auðvitað kveinka margir
sér við skilnaðarhugsuninni enn. Og
það er gott. Það afstýrir vonandi
öllu flasfengi. En þar sem skilnaðar-
hugsunin var fyrir örfáum áratugum
ekki annað en hlægileg heilabrot í
augum nærri því allra manna, þá eru
þeir ótaldir nú, sem búast við því,
að einhvern tima komist hún í fram-
kvæmd. Vér höfum æfinlega vitað
það, að vér erum fáir og fátækir. Vér
höfum enga ástæðu til þess að gera
meira úr því nú en á undanförnum
tímum — og gerum það ekki heldur.
En vér höfum aflað oss vitneskju um,
hvað það mundi kosta oss að hafa
sjálfir lögreglueftirlit með landhelgi
vorri af töluvert jafnara kappi en
Danir rækja nú það eftiriit — og
komist að raun um, að enginn mundi
telja oss það ókleift. Ef Danir segðu
oss upp strandgæzlunni og afsöluðu
sér um leið réttinum til landhelgi
vorrar, þá mundi það naumast skelfa
nokkurn íslending, jafnvel ekki þá
sem allra hjartveikastir kunna að vera.
Og fulltrúamensku þeirri, sem Danir
hafa nú með höndum fyrir oss
hjá öðrum þjóðum, hyggja margir að
koma mætti fyrir þann veg, að það
yrði engin drápsbyrði þessu landi. Og
þegar það tvent er úr sögunni, strand-
gæzla og fulltrúamenska, þá fer nú
að sneiðast um það, sem oss er brýn-
ust þörf á að sækja til Dana. Svona
líta margir íslendingar á þetta mál
nú — áreiðanlega margfalt fleiri en
þessum augum litu á það fyrir fáein-
um árum.
Þá er Heimastjórnarflokkurinn. Eg
veit það, að það er ekki sérstaklega
mitt verk að verja hann. Og eg á ekki
von á neinu þakklæti frá honum fyrir
það. En mér virðist svo, sem ekkert
sé að því, að menn leitist við að gera
sér ljósa og tala um afstöðu islenzkra
stjórnmálaflokka alveg hlutdrægnis-
laust. Og það ætla eg að reyna.
Eg fæ ekki séð, að hann hafi enn
í neinu skipbroti lent. »Uppkastið«
er vitanlega og ómótmælanlega strand-
að. íslendingar hafa hafnað því. Og
eg geri ekki ráð fyrir, að þeir mundu
nokkuru sinni aðhyllast það.
Tvö aðalatriði voru það, sem ís-
lendjngar fundu »Uppkastinu« til
foráttu, auk annarra smærri atriða:
1. Landið átti ekki að verða sjálfstætt
ríki, heldur partur af hinni dönsku
ríkisheild (»det samlede danske Rige«),
og 2. íslandi var ætlað að fá Dönum
i hendur umráð nokkurra mála sinna,
án þess að þar gæti breyting á orðið,
nema með samþykki Dana.
Að þessu vildu — og vilja — ís-
lendingar ekki ganga. Málið strand-
aði hér heima, Úr hinu geri eg ekk-
ert, að Danir mundu nú ófáanlegir
til þess að ganga að »Uppkastinu«,
ef Islendingar létu undan, enda sanna
ummæli Christensens, þau er dr. Ber-
lin tilfærir ekkert um það mál.
En mér skilst svo, sem Þjóðólýur
segi rétt frá þvi, að stefnuskrá Heima-
stjórnarmanna sé ekki lengur fólgin
í »Uppkastinu«, heldur í frumvarpi
þeirra — eða »Uppkasts«-breyting-
unni — frá 1909. Þar er — að
minsta kosti í orði kveðnu — séð
við öðrum aðal-agnúanum á »Upp-
kastinu*; og við honum væri séð að
fullu, ef ákvæðunum um sameigin-
legu málin væri svo breytt, að sjálf-
stæðu ríki væri samboðið. Landið er
talið »frjálst og sjálfstætt ríki« og
ákvæðinu um dönsku ríkisheildina er
slept. Þetta frumvarp hefir aldrei
verið lagt fyrir íslendinga, svo að
það getur ekki hafa strandað hér á
landi. Vér vitum að eins, að ein-
hver töluverður hluti af landsmönn-
um er því sinnandi.
Ekki trúi eg öðru en að einhvern
tima — þegar við erum allir dauðir,
ef það verður ekki fyr — þyki mönn-
um stjórnmálasaga siðustu ára nokkuð
kynleg. Þeir sem lesa blöðin sjá þar
lítið annað en heiftugar skammir milii
flokkanna, einkum út af sjálfstæðis-
málinu. En mitt í öllu rifrildis-mold-
viðrinu voru hugir manna, einmitt
þessi árin, að færast svo saman í
þessu máli, að í raun og veru vantar
ekki nema herzlumuninn á það, að
menn verði alveg sammála. Fyrir
nokkurum árum hefði sá maður frá-
leitt þótt spámaunlega vaxinn, sem
hefði gizkað á, að árið 1909 mundi
alt Alþingi samþykkja það, að ísland
skyldi vera »frjálst og sjálfstætt ríki«,
og sama sem samþykkja það, að það
skyldi leyst úr hinni dönsku ríkisheild.
En þetta varð samt. Fyrir fáum árum
fór einn Heimastjórnarmaður kulda-
legum gamanyrðum um þá menn,
sem ætiuðu íslandi að >leika ríki«.
Fyrir skömmu ritaði sami maður um
það, að ísland eigi að vera fullvalda
konuugsríki, alveg jafn-rétthátt Dan-
mörku. Svona hafa hugmyndirnar
skýrst, og svona hafa hugmyndirnar
færst saman, þrátt fyrir alt rifrildið,
Þetta finst mér benda í þá átt, að við
ættum að geta talað eitthvað saman
annað en skammir um sjáifstæðismál
okkar. Þegar fengið er samkomulag
um jafn-stórvægilegt atriði eins og
kröfuna um það, að við eigum að
vera »frjálst og sjálfstætt ríki«, þá
virðist óneitanlega liggja nærri, að
við förum að íhuga, hvort ágreinings-
atriðin séu i raun og veru svo mikil-
væg, að þau verði ekki jöfnuð með
vituriegum ráðum og góðum vilia.
Auðvitað geng eg að því vísu, að ts-
lendingar gerðu sér aldrei að góðu til-
högun sameiginlegu málanna í frum-
varpi minni hlutans. En er ókleiýt
að koma sér satnan um breytingar á
pví eýni, sem allir gcetu orðið ánagðir
með ?
Fögnuður dr. Berlins út af því, að
sjálfstæðismál vort hafi brotið skip
sitt hér á landi, er með öllu tilefnis-
laus. Það hefir eflst og magnast síð-
ustu árin, svo undrum sætir. Eftir
þvi sem gengið hefir síðustu árin,
þrátt fyrir alt og alt, ætti dr. Berlin
að mega eiga von á því, að áður en
hann varir standi allir íslendingar
saman, hver við annars hlið, flytji
sjálfstæðiskröfur sínar einum rómi,
og deiii alls ekkert hver við annan
um sjálfstæðismálið, af því að þar
verði þeir orðnir sammála.
Jæja — mun dr. Berlin segja — hafi
sjálfstæðismálið ekki strandað á íslandi,
þá hefir það strandað i Danmörku.
Satt er það að visu, að mótspyrna
er þar gegn sjálfstæðismáli voru.
Danir hafa neitað konungssambands-
kröfum Sjálfstæðismanna, eða sama
sem. Og frásögn Heimastjórnar-
mannanna á þingi 1909 um að fáan-
legt væri samþykki Dana til frumvarps
minni hlutans hefir verið borin til
baka sem tilhæfulaus. Og nú eru
Danir jafnvel að hóta stjórnarskránni
staðfestingarsynjun. En vér erum
orðnir slíku svo vanir, að vér tökum
þvt með tiltölulega litlum taugakipp-
um. Oss hafði nokkurunt sinnurn
venð ueitað um ráðherra hér á landi
Vér fengum hann að lokum. Oss
hafði ósjaldan verið neitað um jarl
eða landstjóra. Nú er di. Berlin
sjálfur i hverri greininni eftir aðra að
halda jarlinum að oss, eins og eg
mun dálítið minnast á, áður þessum
greinum verður lokið, og álasa Dön-
um fyrir þvergirðing sinn i því máli.
Sannleikurinn er sá, að vér fáum
alt, sem vér förum fram á með skyn-
semd og eindrægni. Stjórnarfyrir-
komulag vort er komið i það horf,
að mjög örðugt er að neita oss, eins
og eg vék ofurlítið að í síðustu grein
ntinni. Og Danir eru líka góðir
menn og skynugir — þó að þeir
séu stundum nokkuð lengi að átta
sig á vorum málum.