Ísafold - 03.02.1912, Qupperneq 1

Keuoxu ilt tvisvar í vikn. Verft Arg. (80
arkir minat) 1 kr. erlendu B kr, efta IVi
dollar; borgist fyrir mlftian júli (eriendis
fyrir íram)
ISAFOLD
Cnpeðgn (skrifleg) bnndin vift iramót, et
ógiid nema komln sé til útgefanda Ifyrir
1. okt. ag aaapandi aknldlane vift blaftift
AfgTeiftala: Aaatnrstraeti 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 3. febr. 1912.
I. O. O. P. 93299
Faiaflóagnfabátnrinn ,Ingólfur‘
fer til
Borgarness og Akraness
4., 10., 16. og 24. febrúar.
Maríuhafnar 27. febr.
Keflavikur og Garðs
8., 13. og 2r. febrúar.
Bæjarstjdrnarkosningarnar.
Sj&lffltæðismannalistinn fékk langflest
atkvæðin.
Við bæjarstjórnarkosningarnar 27.
f. mán. fóru svo leikar, að sjálfstæð-
ismenn báru góðan sigur úr býtum
— þeirra listi hlaut langflest atkvæð-
in og komust 2 að af honum, en eigi
nema 1 af neinum öðrum.
Alls kusu 1766 kjósendur — þar
af nál. 800 konur. Gild atkvæði
reyndust 1711 — og skiftust þannig
á listana:
A-listinn 49) atkv. (Sv. Björnsson
o. s. frv.).
E-listinn 414 atkv. (Knud Zimsen
o. s. frv.)
C-listinn 37/ atkv. (Guðrún Lárus-
dóttir o. s. frv.).
B-listinn 281 atkv. (Þorv. Þorvarðs-
son o. s. frv.).
L-listinn (Pétur Hjaltested efstur)
S7 atkv.
I-listinn (Guðm Hannesson efstur)
30 atkv.
H-listinn (Hannes Þorsteinsson efst-
ur) 18 atkv.
G-listinn (Jóh. Jósefsson efstur) 13
atkv.
F-listinn (Bríet Bjarnhéðinsd. efst)
10 atkv.
D-listinn (Sveinn Björnsson og Páll
Halldórson efstir) 16 atkv.
J-listinn (Sigurður Jónsson efstur)
4 atkv.
K-listinn (Þorv. Þorvarðsson ogjóh.
Jóhannesson efstir) 1 atkv.
Þessir hlutu kosningu:
Sveinn Björnsson,
Knud Zimsen,
Guðrún Lárusdóttir,
Þorv. Þorvarðsson,
Hannes Hafliðason.
Það eru Dagsbrúnarmenn, sem kom-
ið hafa að Þorvarði Þorvarðssyni, en
í þvi félagi eru ekki færri sjálfstæðis-
menn en heimastjórnarmenn. Fyr
má þvi vera ófeitnnin, er Lögrétta
eignar Fram-mönnum eða heimastjórn-
armönnum óll atkvæðin, er Dagsbrúnar-
listinn hlaut I
Kvenfólkið sem kaus, hefir æði
margt kosið aðra lista en kvennalist-
ana. H-listinn hlaut ein 18 atkv. — en
það var sá listinn, sem mælt var með
af ráðherraliðinu (þ. e. ráðherra- &
bannfjendablaðinu).
Væntanlega verður þetta síðasta
sinni, að lista-moldviðrið á sér stað,
því nú mega allir sjá hvílík rokna-
vitleysa það er — er sumir listarnir
með þeim hætti fá 1 — eitt — eða
4 — fjögur — atkvæði.
Sjálfstæðismenn mega vera ánægðir
með kosningarnar, Þeir hafa nætt í
bæjarstjórnina tveim dugandi mönn-
um og sýnt það, að samheldni í þeim
hóp er eiqi dauð úr óllum ceðum.
Treginn og tárin
heitir ræða, sem síra Friðrik Berg-
mann flutti inni í Holdsveikrahæli í
sumar. Hún hefir birzt í Kirkjublað-
inu nýverið og af henni verið tekin
sérprentun, sem er seld fyrir nokkura
aura og ágóðanum ætlað að ganga til
glaðningar sjúklingunum í Laugarnesi.
Tugamál.
IV.
(Niðurlag).
Eg mintist ekki á um daginn tí-
stikuna, eitt tugamálsnafnið landlækn-
isins. Getur nokkurum manni dottið
í hug, að það merki ljx<í úr stiku?
Þá ætti eins að mega kalla x/10 úr
pundi (10 kvint) típund. En því
mundi enginn maður átta sig á, né
kunna við, sem ekki væri von. Og
tíkvint yrði þá að merkja l/í0 úr kvinti,
tívætt ?/10 úr vætt o. s. frv. Allir
sjá, að pað getur ekki blessast. —
Vel veit eg það, að ókleift er að
bola burt eða bægja frá öllurn útlend-
um orðum úr íslenzkri tungu. En
það má vel mikið að þvi gera.
Hreinn óþarfi að vista þau mjög mörg
þar. Og ekkert við það að miða,
þótt það geri aðrar »germanskar«
tungur, önnur eins samsulls-mál sem
þær eru hvort sem er.
Aldrei höfum vér tekið í mál að
íslenzka t. d. orðið kuint, sem búið
er nú að lifa í málinu fulla hálfa öld.
Það er og örstutt, og sæmilega lag-
gott. Og þó, — þó er fjölda manna
það all-ótamt enn. Kunna betur við
lóð, og spyrja þrásinnis um, hve mörg
kvint séu í lóðinu eða þá hve mörg
lóð sé í kvintinu!
Orðið mótorbátur er og að komast
inn í málið eða hefir komist á síðari
árum, og amast varla nokkur maður við.
Vélarbátur er og notaður. En ekki
eins glögt, hvað við er átt með því
nafni. Þar rekur maður sig og fljótt
á, hverir gallagripir útlend heiti eru,
þótt stutt séu sum og l.tggóð, ef eða
þegar þau skiljast ekki til hlítar.
— Hvernig komstu ofan að ? (af
Akranesi, Kjalarnesi o. s. frv.).
— Eg kom á mótor, svara margir.
Þeir halda, að viðbótin bátur sé
óþörf!
En það er sama og að segja: Eg
kom á hreifivél! (bátlausri). Eða eg
kom á segli (bátlausu I).
Mér er sagt, að komið hafi upp
vestanlands nafnið skellibátur á mótor-
bátnum, tilbúið af hljóðinu, sem i
honum heyrist, er hann er á ferð.
Eg sé eigi annað en að það sé alveg
óaðfinnanlegt nafn. Enda tilbúið af
alþýðu, á mjög eðlilegan átt, en ekki
»lagt út«. Það ríður baggamuninn.
Eitt má gera þeim til geðs eða eftir-
lætis, er hafa meiri mætur á útlendu
tugamálsnöfnunum.
Þar má vel nota frönsku skamm-
stafanirnar: m, m%, w8, dtn, mm, dam,
htn, ktn; a, ha, ktri1; l, dl, cl, ml o.
s. frv.
Það er ekki meira fyrir oss að rita
og kalla m stiku heldur en Englend-
inga að rita (skammstafa) £ og kalla
það pund (sterling), eða d og kalla það
penny eða pence (af libra == pd., og
denarius = penningur). Fólk venst
því fljótt. Það verða aðallega verzl-
unarmenn, sem skammstafanirnar nota,
sér til flýtis. Getur verið, að þeir
kunni og ekki við annað en útlendu
heitin, og eins lærðu mennirnir marg-
ir. En farið gæti fyrir þeim að lok-
um likt og stráknum, sem ætlaði út
fyrir pollinn (til Danmerkur), en komst
ekki lengra en til Færeyja, dvaldist
þar 2—3 vikur og lézt vera búinn að
gleyma íslenzkunni, er hann kom heim
afturl
— Hvaða kljádýr er þetta? spyr
hann, er hann sér hrífu. Lézt ekki
muna nafnið á þvi áhaldi. En svo meið-
ir hann sig á henni og hljóðar pá npp:
— Farðu bölfuð, hrífa!
Þá mundi hann, hvað kljádýrið hét.
Eins mætti vel svo fara fyrir verzl-
unarmönnum, er einhverir verzlunar-
munir’ gengi lakara út fyrir þeim með
útlendum nöfnum en innlendum, og
þeir biðu skaða af fyrir bragðið,
að að þá rifjaðist upp fyrir þeim ís-
lenzka heitið, eins og stráknum.
Loks er þess að geta um islenzku
tugamálsheitin, að þó að þau hafi nefnd
verið hér flest í öllu »kerfinu«, þáereng-
in þörf á þeim öllum í daglegu tali, varla
nema 2—3 eða svo fyrir hverja teg-
und (stærð) mælis, vogar eða þunga,
með þvi hin eru fremur fátíð, —
halda þá aðallega þessum:
fyrir 1 e n g d a r m á 1 stika, skor og
röst;
og flatarmálið reitur (a), teiqur (ha),
og röst (km2).
fyrir 1 a g a r m á 1 bolli, mcelir (mál)
og tunna; hitt nefnt i brotum;
og fyrir þ u n g a m á 1 vog og met.
Læfð (þverhönd) og striki má meira
en sleppa úr lengdarmáli, og eins
spónblaði úr lagarmálinu.
Það er nokkuð brotaminna og að-
gengilegraenönnur eins hrafnamálsþula
(i íslenzkum munni) eins og metri —
desímetri — sentímetri — millímetri
— dekametri — hektómetri — kiló-
metri; eða lítri — desilítri — sentí-
lítri — millílítri — dekalítri —
hektólítri — kílólítri; eða loks gram —
desígram — sentígram — milligram -—
dekagram —hektógram — ogkilógram.
Þó lcastar þá fyrst tólfunum, er
kemur til flatarmálsheitanna ari og
hektdri.
(Þess má geta, að þótt hér sé, í
þessari grein, nefnd flatarmálsröst o.
s. frv., þá má vel duga flatarröst, er
frá liður, eða ferhyrningsröst. — Fer-
röst er lakara).
Maður vill fá sér mælt hússtæði.
Hann biður um il/2 ara undir það.
Hvað merkir það á óspjallaðri ís-
lenzku ?
Annaðhvort il/2 arnarskrokk, eftir
gullaldarmáli voru, sbr. grár slítur ari
undir snarfara — eða il/2 manns-
skrokk með Ara nafnil
Það er ekki smáræðis-framför í
öðrum eins nýgervingum, eða hitt
heldur!
í staðinn fyrir orðið reitur, jafn-
tungutamt og það er hverjum íslenzk-
uin alþýðumanni, og alislenzkt. —
Jarðabótamaður vill fá blett eða
landspildu til ræktunar, t. d. hér inni
í Fossvogi.
Hann biður um 3 hektara,
Hver skilur það ?
Þeir, sem ekki skilja frönsku né
frönsk uppskafningsorð í samsulls-
tungumálunum, ímynda sér það til búið
af einhverju sagnorði: að hekta, og af
karlmannsheitis-endingunni -ari, eins
og t. d. snikkari, laggari, riddari. Eða
þá af ara (arnarnafninu).
Það er heldur en ekki vel til fundið,
eða hitt þó heldurl
Og eiga þó til í málinu jafnfagurt
og háíslenzkt orð eins og teigur.
Búast má við, að sumir skilji ekki
annað eins orð og órtog, með því að
það er löngu horfið úr algengri ís-
lenzku eða daglegu tali.
(Þáð merkti í fornöld */8 úr mörk
eða tiltekinn, lítinn pening).
En vorkunnarlaust er þeim að rifja
þaðupp, jafnstuttog laggott sem það er.
Beygist alveg eins og áratog, og hefir
smæðar-forskeytið ör, sbr. örsmár, ör-
fáir.
Það er vandalítið við það að fásl,
Það er óhætt að veðja um það, að
áminst alíslenzk tugamálsheiti verða
eftir örfá missiri orðin eins altið í mál*
inu og hverju mannsbarni tungutöm
eins og sími er orðinn nú, þótt illa
væri við því heiti látið fyrst í stað. —
Einhversstaðar hefi eg rekið mig á
það, að orðið sími sé rangmæli, og
eigi það að vera eða sé réttu nafni
síma, hvorugkyns, eins og eyra, auga,
hjarta o. fl. En slikt er einber hégómi.
Báðar orðmyndirnar eru notaðar í
fornmálinu jöfnum höndum og sínu
jafnvel tíðari. Sbr. og varrsími, en
ekki varrsíma. Sami hégóminn að
fara nú að taka upp hvorugkyns orö-
myndina og leggja hina niður (sími'
eins og að hætta nú að segja ökli, en
7. tölublað
J
Georg Brandes
verður sjötugur á morgun
(f. 4. febr. 1842). Konung-
lega bókasafnið í Khöfn kvað
ætla að stofna þá sérstaka
Brandesardeild i bókasafninu
með bókum, handritum, bréf-
um og húsgögnum Brandes-
ar, sem hann hefir ánafnað
því.
taka upp þess í stað hvorugkynsorðið
ökla. Þeim sem unnu að dönskn
orðbókinni frá 1896 virtist einsætt að
taka heldur upp karlkynsorðið sími,
með því að búast mátti við að hitt
(síma) væri gert kvenkyns, af ókunn-
ugleika, og sagt hún, síman.
Aths. Misprentað varð í n o k k r -
um eint. af siðasta 1)1. rófnskott fyrir
tófuskott.
fí. J.
-----nmrs/wBj---
Reykjavikur-annáH.
Baðhúsið keypt. Bæjarstjóruin sam-
þykti á fimtudaginn með 6 ; 1 atkv. að
kaupa baðhúsið. Verðið er 14,300 kr.
Bærinn tekur þegar að sór rekstur þess.
Bíó. í kvöld og næstu kvöld verða
s/ndar tvær ágætar myndir { Bíó. Önn-
ur segir af hinum nafnfræga sjónleik
Schillers; Ræningjarnir, semleik-
fólagið ætlar sór að ieika um miðjan
þenna mánuð. Hiu er mjög góð mynd
af hnefaleik þeim, er háður var í fyrra,
milli svertingjans Johnson og Eng-
lendingsins B u r n s.
Skautafélagið efnir til skautakappl. á
morgun kl. 2 úti á íþróttavelli, ef veð-
ur leyfir. Þar verður kept um B r a u n s-
b i k a r i n n mikla, sem Sigurjón Pót-
ursson vann fyrsta sinni í hitteðfyrra,
en þarf að vinna þrisvar til þess að eign
verði. Ennfremur keppa þar drengir inn-
an 13 áraog frá 13—15 ára og í 4. fl. þeir
sem eigi hafa hlotið verðlaun áður.
Leikið verður á lúðra. Mun þar verða
mikil skemtun. Um kvöldið kl. 6 verð-
ur svellið alt uppljómað og flugeldum
brent k 1. 7 — veglegri en nokkuru
sinni hafa sóst hór áður.
Þeir sem ætla sór að taka þátt í
kapphlaupunum eiga að segja til sín í
Braunsverzlun fyrir kvöldið.
Á þessum mikia frostleysisvetri er
ekki að vita, hvort nokkurn tíma verður
annað sinni jafngott tækifæri til skauta
hlaupa og þá ekki heldur kapphlaupa.
Allir sem vetling valda ættu því að
nota þessa frostdaga til að fara út á
íþróttavöll og hreyfa sig þar.
Kapphlaupin verða að eins yfir 500—
1000 stiku svæði, og ætti því engum
ofverk að þreyta þau, þótt eigi hafi
getað æft sig verulega í vetur. Auk
Brauns bikarsins verða veitt 2. og 3. verð-
laun.
Um Braunsbikarinn keppir á morgun
m. a. L. Miiller verzlunarstj.
auk Sigurjóns Póturssonar. Það er fyrsta
sinn, að hann tekur þátt í skautakapp-
hlaupunum h ó r. Verður áreiðanlega
mjög gaman að sjá þessa tvo keppa.
Bretlandsfisknrinn. Fjórir botnvörp-
ungar íslenzkir eru n/búnir að selja fisk-
farnia sína á Bretlandi: Eggert Ólafs-
son frá Patreksfirði fyrir nál 600 pd. st.
(10850 kr.), Snorri goði fyrir 980 pd.
(17700 kr.), Jón forseti fyrir 860 pd.
(15500 kr.) og Snorri Sturluson fyrir
685 pd. (12350 kr.)
Dánir; Sigr. Jónsdóttir Laugav. 25.
21 árs. Dó 25. jan.
Guðrún Magnúsdóttir Brúarenda. 71
árs. Dó 27. jan.
Grínmdansleiks efuir Verzlunar-
mannafólagið til í kvöld i Bárubúð
(e k k i í Hotel Reykjavík). Þar verð-
ur leikið á lúðra og mun mikið verða
um fagnað. Hátt upp í 200 manns
verða þar.
Guðsþjónusta á morguu: í dómk. kl.
12 síra Jóh. Þorkelsson. Kl. 5 síra Bj.
J. (sjómannaguðsþjónusta). — í fríkirk-
junni kl. 12 síra Ól. Ólafsson.
Kvenfélagið Hringnrinu hólt árs-
fund BÍnn síðast í januar og voru end-
urkosnar í stjórn þess frú Kristín Jak-
obson, frú Asta Einarsson, frú Soffía
Claessen. frk. Sigríður Helgadóttir og
frk. Sigríður Björnsdóttir í stað frú Marie
Þórð'arson. Fólagið hafði hjálpað 6 mönn-
um á áriuu, með 736 kr. 69 au. Hefir
það nú í heilsuhælinu 3 manneskjur.
] fastasjóði fólagsins eru nú 4252 kr.
92 aurar.
Uppástuuga kom frá forstöðukouu fó-
lagsius um að stofna sjúkrasjóð handa
fólagskonum og skyldi i hanu leggjast
afgangur af því, sem varið er til félags-
þarfa, en það er árstillag fólaga og nam
sú fjárhæð um 300 kr. nú við áramót.
Lög um þonna sjóð var stjóruinni falið
að somja. 500 kr. gáfu þau Lund lyf-
sali og kona hans fólaginu, Fólaginu
hefir árlega gefið adjunkt Þorleifur H.
Bjarnason 24 kr., og verið því mjög
hlyntur; frá því það liófst er hann
búiun að gefa því á annað hundrað kr.
og væri óskaudi að fleiri fylgdu dæmi
hans og gæfu fólaginu, þó ekki væri
nema Iítil fjárhæð mánaðarlega eða 1
sinui á ári eftir efnum; það safnast þeg-
ar saman kemur. Þetta fólag er þess
vert að það só stutt. Hór er ekkert
fólag, sem hefir gert jafnmikið gott bæj-
armönnum á jafn stuttum tíma og þetta
félag. Kona.
Mjólkursala. Reglugerð um mjólk-
ursöiu hér í bænum var loks samþykt
á síðasta bæjarstjórnarfundi — eftir 4
ára hrakuiug þar í sveit.
Skipaferðir: C e r e s fór til útlauda
á mánudagskveldið með allmarga far-
þega. Meðal þeirra voru: Brillouin
konsúll, Guðm. Jakobsson, P. J. Torfa-
son, kaupm. Geir Thorsteinson, Garðar
Gíslasoti, Haraldur Árnason; Þorkell
Clementz vóifi. o. fl, o. fl.
M j ö 1 n i r kom frá útlöndum á mið-
vikudag. Með skipinu kom fjöldi Vest-
mauneyinga. Ennfr. nokkurir Þjóðverj-
ar áleiðis til Flateyrar til að starfa þar
í hinni n/ju fiskmjölsverksmiðju.
Söngfélagið 17. júní fór á sunuu-
daginn var til Hafnarfjarðar, eins og til
stóð, í bezta veðri. Kl. 5 söng flokkur-
inn í Goodtemplarahúsinu og var troð-
fult áheyranda og góður rómur ger að
söngnum. Á eftir samsöngnum bafði
fólagið borðhald i Barnaskólahúsinu og
bauð til nokkurum Hafufirðingum, Þar
voru margar ræður haldnar og minni
drukkin og mikið sungið. Að lokum
var stiginn dans dálitla stund. Áður
en haldið var heim voru sungin nokkur
lög fyrir framan hús Ágústs Flygenriugs
kaupm. — Söngfólagið mun hafa í
hyggju að skreppa seinna í vetur bæði
til Hafnarfjarðar og eins tii Akraness
(og Borgarne8s?).
Laast prestakall. Tjöru á Vatnsuesi
í Húnavatnsprófastsdæmi, Tjarnar- og
V esturhópshólasókuir,
Prestssetrið Tjöru er motið í heima
tekjum 90 kr, Eftirstöðvar jarðabóta
láns, er tekið var 1906 i landsbanka,
70 kr., er falla ígjalddaga 30. sept. 1912.
Veitist frá fardögum 1912.
Umsókuarfrestur til 15. marz 1912.
Bankabókarinn í ráðherrablaðinu
Enn heldur ráðherrablaðið áfram að
þræta fyrir lagabrot ráðh. Kr. J. í bókara
máli. En.ekki hefir það sóð sór fært
að birta meðmælin með hinum )>útvalda«.
Ber svo að skilja það að engiu sóu til —
eða hvað? Ráðherrabl. er svo að hjala
um, að fyrv. ráðherra B. J. hafi oigi
farið eftir tillögum póstmcistara við veit*
ingar á störfum póstafgreiðslumanna —
en póstmeistari eigi þar uppástungurótt,
Það væri nógu gaman, ef blaðið vildi
benda á h v e n æ r þetta liafi komið
fyrir? Eu þótt nú svo hefði verið,
dregur það alls ekki Kr. J. undan sök.
Hvernig er það svo um uieðmæliu
með hinum útvalda bókara? Hví ekki
að fá þau í dagsins ljós?