Ísafold - 10.02.1912, Page 1
Kenmi út fcvisvar i viku. Vorft árg. (80
arkir minst) 4 kr. eriendn* 5 ki, efta 1 */»
dollar; borgist fyrir miJVjar júli (erlendis
fyrir fram).
Uppsðgm i§kHfle*) bnndin víb Aramót, ei
óffiid nema komin aé til útgefanda fyrir
1. okt. kaapandi akuldlauf víb blaðib
▲fgreibala: ▲astaratrsBti 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 10. febr. 1912.
8. tölublað
- Jliííingar. —
Á qlus'f'anum htiípir í raunum hver rós,
sem röðullinn kysti d dauðans arrni.
Þvi ísblómin standast ei eldsins Ijós,
en eyðast d qleymskunnar barmi.
Ur vindilsins qlóð, líða Ijósský sem Ijóð,
utn lojtið í ojnbjarmans sóltöjraspili.
Þau jeykjast oq hreykjast i Jagnandi tnóð,
um jeðranna svipi d litojnu pili;
og logandi speglast i litbjarmans glóð
lojtsýnir andans, i tindrandi gliti,
með röðulsins rúbinaliti.
A Ijósvangjum börnin min laðast inn hljóð,
og litblómum sd yjir augans vegi.
Nú lýsir par elskunnar Ijóshelg glóð,
tneð lotningu hni mín eg beygi.
Með vorlit á kinn, dansar vonin tnín inn,
og vefur tnig örmum með lijandi krajti.
I hdljvöxnum brjóstunum bœrast ég Jinn,
brennandi eðlið i lifsproskans hajti.
Ur hútnskýjum reyksins ég hillingar spinn.
Við hoppum i skógi. kAJ lifinu vitum,
littkladd í sumarsins litutn.
A björkunutn drúpir í draumi hver grein
og drekkur aj lojtbldmans heitu veigum.
En dljtin tnin Ijóðar svo ung og hrein
d öldunum kvikum og Jeigutn.
Eg elska pín Ijóð! Og hvert yngjandi hljóð
d ómpili huga tnlns deyiandi brotnar.
En bergbúans draumpunga bylgjandi Ijóð
í brosandi hljómsvari auga tníns drotnar.
Nú lojtsýnir jölna i litbjarmans glóð,
og leiða Jram aðrar i Jegurri tnyndum,
i Ijósaugans glampandi lindutn.
A ströndinni bœna sig steintröllin köld,
og stara í djúpið með brostnum augutn.
Þvi lojtörninn eyðir öld ejtir öld
aj eldheldum steinvöðvans taugum.
Lojtið er hljótt. Og með litbrigðum ótt
i Ijósœðum rajmagnsins neistar sér dreifa.
En hátt upp í röðlunutn hejir sig rótt
höll minna drauma, sem glitmeiðir reija.
Þar okkur' latigar að lifa i nótt.
Og löngunin titrar i augnanna dansi,
setn bliðdögg á brúðmeyjar kranzi.
Við leiðumst í skimu inn skuggaleg göng
og skóhljóðið bergmálsins tónum klaðist.
I andanum heyrum við ótna sóng.
Hvert andvarp í pögninni laðist.
Ein hugsun sem bjó, mér í huga í tó,
nú hlagjandi birtist í martnarans líki.
Min stálprd til líjsins í steininn pig hjó,
stjarna tnins hjarta í karleikans ríkil
Við skildum pað baði og hugurinn hló.
^Að helgidóm lijsins ! drautni við stejnum,
og alt við með augunum nejnum.
Hvert blóm, setn par inni var ruggað í ró,
á rökkursins barmi i drautni sejur.
Við setjurn upp Ijótnandi lífsins skó;
og Ijóðandi pögnin oss vejur.
Eg loga af prá. Og með Ijóma d brá,
hún leggur sig brosleit í svajianna róti.
En sterklega limitta stari ég á,
steypta í hreinleikans Jegurðarmóti.
Eg iða aj brennandi eðlisins prá.
Og eldheitur logi i kinnarnar farist,
og eðlið i blóðinu barist.
Hún sér pað og kveikir á lampanutn Ijós
og leggur sig pógul í bjarmans hjúpi.
í fegurð aj vanga tnér Jlýr hver rós
og Jölnar i upprunans djúpi.
Daujt er utn svör. Og nú Jölnar tnitt Jjör,
og Jreyðandi vini d skálar eg helli. —
Þá beinir hún til mín svo banvanni ör,
að bliknar hver von eins og Jrostrós á svelli.
Með augunum sendi ég iðrandi svör.
Og ást mín til hennar, hún verður a
og iðrunin hreinni og harri. [starri
Nú birtist í svip hennar sannleikans mytid
og syngjandi boðar tnér augans gigja:
I eðlinu mun reyndar engin synd
ej ástin og pörjin pað knýja.
Eg saki mig nar, pvi nú sigrandi hlar
pað satna i augunutn kjá okkur báðutti.
Eg pegi um alt, setn i andanutn grar,
og óðjiuga sendist í tauganna práðum.
I aðunum straumgigja óróans slœr.
Og ókomnir tímar í brosunum hjala
og tungan Jœr prá til að tala.
» Eggleymi pví aldrei, hve blítt varð og bjart,
er bros pitt um daginn pað óvart sagði,
hve blóð mitt i aðunum addi hart,
og ást tnín á tungunni pagði.
Þú mistir öll völd. En peir kossarpað kvöldJ
Mig kvaddi til líjsins pinn barnjjörgi andi.
Þd lyjtust í óð okkar örlagatjöld;
eg eygði pitt Ijósjlug í salunnar landi.
I andanum hejurðu óðstrengsins völd.
Og alt sem ég prái í Ijóðutn að skrija,
í augum pér óska' eg að lija«
»Sem reiðinnar boð tnilli ríkjanna Jlyzt
á rajmagnsins vangjum til jólksins skaða,
pitt auga pað getur minn anda kyst
með augnabliks dansandi hraða.
Mln sáljyllist ótn. Og m ín harpa Jar hljótn,
er heyri ég sóng pinn í gleðinnar dansi.
An pín mundi visna og blikna hvert blóm,
setn batt eg pér einni i votianna kranzi.
Mín auðna er háð pínutn órlagadótn.
Og ejlist mitt Jlug yfir lognmóksins bakka,
eg veit hverri’ eg pað á að pakka«.
Nú eyðast i sál hennar óróans ský,
og yndislegt sólskin á vangann jarist,
og brosin pau verða svo blíð og hlý. —
Nú blóðið af pörfinni arist.
Eg loga aj prá. Og hún leeðist mér hjá,
og Ijósið tneð varjarni hikandi slekkur.
Með eldlit i kinnutn og brosandi brá,
ajbrennandi líjsprá íJangmér hún stekkur.
Við finnutn hve eðlispörj holdsins er há.
\ Við hugsutn pað eitt. Nú er lífið að finna;
I eðlinu ást vora’ að tvinna.
En rétt i pvi eðli vort ósk sítta Jar,
með afli á hurðinni barstnið dynur.
Og hillingin eyðist pá helg og skar,
og höllin tnín logandi hrynur. —
Sortnarmér sýn. Burtu’ er víftnitt og víttl
Og vordraumar holdsins við líjsbrunninn
dcyddir.
»Eg hata pig tálkladda holdsaurga svín,
sem hillingadraum tnínum lijssónnum
eyddirt.
En bót er, að stjarnan min brosandi skín.
Og bregðist ei von mín, við finnutn í lautni
pað sama, i dýrðlegri drautnt.
H. Hamar.
Þetta kvæði er jrumsmíð höf-
undarins. Sjálfur er H. Hamar maður
kornungur (19 ára). Svo eru góð til-
þrif í þessu fyrsta kvæði hans, að
væntanlega má búast við mörgum
góðkvæðum frá höf. hendi, er fram
líða stundir. Ef til viil finst einhver-
jum kvæðið nokkuð »erotiskt« —
nokkuð djarft í ástalýsingunum, en
þann veg er þeim þó farið, að engan
ætti að hneyksla, — Ritstj.
I. O. O. F. 932169
Alþýbufól.bókasafn Pósthússtr. 14 kl. 6—8.
Augplækning ókeypÍR í Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid,2—8
íslandsbanki opinn 10—21/* og 5l/*~
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 söd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 V* sibdegis.
Landakotskirkja. Gubsþj. 0 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10»/8—12 og 4—6
Landsbankinn 11-2 l/a} 6V8-61/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn op. v. daga 8—Ö, h. d. 8—11, 4—6.
Leekning ókeypis f»ingli str. 28 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib l1/*—21/* á sunnudögum
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnai 10—4 daglega.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilsstabahælib. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóbmenjasafnib opió A sd., þrd. og fmd. 12—2
Danir og stjórnmát vor.
Eftir Einar HjOrleifsson.
IV.
Jarlinn á boOstólum.
Dr. Berlin bendir á leiðir út úr
þeim ógöngum, sem sjálfstæðismál
íslands á að vera komið í, eins og eg
gat um að nokkuru i síðustu grein
minni í ísafold.
Önnur leiðin er sú, að vér hættum
alveg að þjarka um sjálfstæðismál vort,
og förum að snúa stjórnmálahugsun-
um vorum að alt öðrum efnum. Það
er auðvitað jafn-óbrigðult ráð eins og
ráð músanna forðum, þegar þær lögðu
til að bjallan yrði hengd á köttinn.
Með engu móti verða líka málaferli
kveðin niður betur en því, að sá máls-
aðili, sem er með einhverjar kröfur,
sleppi þeim alveg. Og venjulega lízt
hinum málsaðilanum vel á þá leið út
úr þrasinu.
En dr. Berlin gerir sér ekki veru-
lega von um, að sú leið verði farin.
Hann hyggur, að meiri stjórnmála-
óróleikur sé i blóði íslendinga en
svo, að þetta geti tekist. Og ráð
hans er þá það, að oss verði settur
tdanskur jarl«, enda hafi íslendingar
lengi um hann beðið, og það hafi ver-
ið eftirlætis hugsun fóns Sigurðssonar.
Dr. Berlin gefur í skyn, bæði í þess-
ari grein sinni í Tilskueren, sem eg
hefi að nokkuru gert að umræðuefni,
og í öðrum greinum í Gads danske
Magasin, að jarls-fyrirkomulagið muni
nú geta staðið oss til boða.
A 9 þingum hafa íslendingar um
jarl eða landstjóra beðið: 1871, 1873,
1885, 1887, 1889, 1891, 1893, 1894
°f? 1895, þó að sú málaleitan væri
ekki æfinlega afgreidd í lagaformi.
Undantekningarlaust var svarið hið sama
frá Dönum, meðan um þetta var beð-
ið: að það kæmi ekki til nokkurra
máia. Jafnvel þegar vinstri menn
komust til valda, létu þeir Alberti
skila því til vor, að engin dönsk stjórn
mundi verða við slíkum óskum. Nú,
þegar enginn íslendingur er um þetta
að biðja, er farið að stinga þvf að oss
að þetta tyrirkomulag sé oss lang-bezt
og velkomið frá Dana hálfu. Óneit-
anlega er lærdómsríkt að athuga, hvern-
ig timarnir breytast og mennirnir
meðl
Fráleitt er það tilviljun ein, að dr.
Valtýr Guðmundsson er í Eimreiðinni
samferða dr. Berlin með þetta mál.
Þeir hafa auðsjáanlega borið sig sam-
an um það. Eg segi það ekki i ámælis-
skyni. Það er eðlilegt að íslendingar
og þeir Danir, sem láta sig mál vor
nokkuru skifta, tali sig saman. En
sennilega er sigurvænlegra hér á landi
bandalag við þá Dani, sem ekki þykir
jafnvel Uppkastið oj gott handa oss.
Meðmælin með jarls-hugmyndinni,
sem dr. V. G. kemur með, eru þau
ein, að Jón Sigurðsson hafi verið
henni meðtnæltur. En þau eiga líka
að nægja. Um það efni kemst dr. V.
G. meðal annars svo að orði:
»Alt lifsstarf Jóns Sigurðssonar var
svo vaxið, að h a n n getur enginn
grunað um eigingjarnar hvatir; hann
lét aldrei stjórnast af öðru en því,
sem hann áleit íslandi fyrir beztu, og
hann var gæddur svo mikilli pólitiskri
skarpskygni og þekkingu, að enginn
núlifandi íslendingur þarf að ætla sér
þá dul, að hann geti við hann jafn-
ast i því efni, og þvi síður fram úr
honum farið. Þeir sem hans stejnu
Jylgja, geta pví jajnan reitt sig á, að
letida peitn tnegin, sem bezt gegnir Jyr-
ir heill lands vors og pjóðar«.1).
Þetta geta menn sagt að sé mánn-
greinarálitstrú, sem um munar. Vér
þurfum ekki framar neinn leiðarvísi
annan en þann, hvernig Jón Sigurðs-
son hafi litið á málin. Ef vér fylg-
jum honum, erum vér jafnan þess
vísir, að eiga á réttu að standa. Vor
eigin sannfæring og samvizka kemur
ekkert málinu við, því að aldrei get-
um vér verið jafn-skarpskygnir og
fróðir eins og Jón Sigurðsson. Og
það virðist ekkert gera tii, þó að at-
vikin séu orðin öll önnur og alt ann-
an veg sé ástatt en þegar Jón Sig-
urðsson var uppi. Ef vér að eins
gætum þess að rígbinda oss við það,
sem Jón Sigurðsson sagði á sínum
tíma, þá er öllu borgið.
Manngreinarálitið er komið á nokk-
uð hátt stig, þegar annar eins maður
eins og dr. V. G. getur ritað svona.
Það er lika sannast að segja, að ef
unt er að stofna minningu Jóns Sig-
urðssonar í voða, þá hafa sumir menn
kappsamlega unnið að því síðustu mán-
uðina. Eg hefi talað við marga góða,
skynsama, þjóðrækna menn, sem hafa
sagt mér, að þeir væru steinhættir að
lesa nokkura ritgerð, þar sem þeir
sjái, að nafn Jóns Sigurðssonar sé
nefnt.
Og er það ekki vonf Menn eru
að gera Jón Sigurðsson að landplágu.
Algengast er það í stjórnmálunum.
Ait af er verið að reyna að rota
skoðanir hinna þjóðræknustu manna
með Jóni Sigurðssyni og viðleitni
þeirra við að efla sjálfstæði lands-
ins. Ekki hafi hann verið svona vit-
laus og gapalegur. En ekki er þar
með alt upp talið. Þurfi einhver að
uá sér niðri á öðrum með brigzlum
um það, að hann hafi ekki séð fjár-
hag sínum borgið og sé þar af leið-
andi óhæfur til þess að fjalla um mál-
efni þjóðarinnar, þá er vitnað til Jóns
Sigurðssonar — auðvitað slegið svörtu
striki yfir það, að Jón Sigurðsson
hefði orðið gjaldþrota, ef ekki hefði
verið hlaupið undir bagga af auð-
manni í öðru riki. Eigi að óvirða
menn fyrir það, að þeir hyggist að
fá einhvern fjárstuðning úr landssjóði,
er Jón Sigurðsson hafður að svipul
öðruvísi hafi hann verið. Því að sjálf-
sögðu gleymt, að alþingi lét það verða
sitt fyrsta verk, undir forustu Jóns
Sigurðssonar, þegar það hafði fengið
fjárveitingarvald, að veita honum fé úr
landssjóði. Langi mann til að skamma
aðra menn fyrir það, að þeir séu ekki
nógu vel kristnir, þá er Jón Sigurðs-
son alveg eins notaður — sennilega
í algerðu þekkingarlevsi á því, að
Jón Sigurðsson lét sér með öliu á
sama standa um trúmál öll, taldi það
ekkert annað en þroskaleysi, að gera
sér með nokkurum hætti títt um slík-
an hégóma.
Eg segi þetta ekki í því skyni að
rýra minning Jóns Sigurðssonar. Eg
held þvi fast fram, að eg hafi fult eins
ljósa hugmynd um ágæti mannsins
eins og þeir, sem hafa verið að nota
nafn hans óviðurkvæmilega, og að eg
hafi engu minni mætur á honum en
þeir. Eg er ekki í neinum vafa um
það, að hann var langmestur maður
‘) Letnrbreytingin ekki i Eimr.
með íslendingum á siðustu öld. Eg
er ekki í neinum vafa um það, að
viðreisn þjóðarinnar á síðustu öld var
meira honum að þakka en nokkur-
um öðrum manni. Eg er ekki í nein-
um vafa um það, að fyrir hans vitur-
legu og ósérplægnu forustu komust
íslendingar það sem þeir komust í
stjórnmálunum. En eg get ekki stilt
mig um að nota tilefnið til þess að
mótmæla því, að minningu hans sé
misþyrmt með staðlausu lofgerðar-
fleipri, sem óhjákvæmilega vekur mót-
spyrnu gegn þeirri lotningu, sem hon'
um ber, og með tilraunum til þess
að gera hann að fargi á frjálsa hugs-
un ísiendinga og sjálfstæðis-framþró-
un þjóðar vorrar.
í næstu grein minni — sem verður
hin síðasta af þessum greinum — iang-
ar mig til að fara nokkurum orðum
um jarlstjórnar-hugmyndina, sem dr.
Berlín er nú að mæla með. En
að þessu sinni læt eg mér nægja að
benda á það, sem öllum hlýtur reynd-
ar að vera ljóst, að þegar alþingi
var að biðja um jarl (eða landstjóra),
þá var alt annan veg ástatt um stjórn-
mál vor en nú. Þá höfðum við ekki
fengið stjórnina inn i landið. Og þá
var oss sagt, bæði af Dönum og hér-
lendum lögspekingum, að óhjákvæmi-
legt væri að ráðherra vor væri úti í
Kaupmannahöfn, »við hlið konungs«,
svo framarlega sem konungur ætti að
hafa staðfestingarvaldið með höndum.
Þessu trúðu margir. Og í þeirra aug-
um var jarlinn (eða landstjórinn) eina
ráðið til þess að fá innlenda stjórn,
sem flestir sáu, að var oss bráðnauð-
synleg.
Nú höfum vér fengið innlenda
stjórn, án nokkurs jarls, og komist
að raun um, að kreddur um nauðsyn-
ina á ráðherra »við hlið konungs« er,
eins og svo margar aðrar kreddur,
lítið annað en bábilja og hégómi.
Það breytir auðvitað málinu til muna
— þó að ekki sé að hinu leytinu að
sjálfsögðu með því sannað, að jarl-
stjórn hér á landi gæti ekki í sumum
greinum verið oss hentug.
Nýtt afsvar.
Danir neita að ræða aambandslagafrum-
varpið frá 1909 f ríkisþinginu.
Eitt stjórnarblaðið (Lögr.) skýrir frá
því núna t vikunni, að ráðh. Kr. J.
sé nýbúinn að fá svar um það frá
hinum danska yfirráðherra Klaus Bernt-
sen, að Danir vilji eigi ræða sam-
bandsiagafrumvarp meirihlutans frá
þinginu 1909 í ríkisþinginu.
Ráðh. Kr. J. hafði talsvert af því
geipað á þingmálafundum í kjördæmi
sínu í haust, að hann hefði farið bet-
ur að ráði sinu og gert meira fyrir
sambandsmáiið í Danmörku en fyrir-
rennari sinn, Björn Jónsson.
Hér sjá menn nú hversu mikið hefir
verið leggjandi upp úr þeim orðum
ráðherra,
Sannleikurinn í máli þessu er sá,
að ráðherra B. I. lét sér snögt um
annara um að koma sambandslagafrv.
á framfæri til umræðu í ríkisþinginu
en Kr. J. Fyrst lagði hann sumarið
1909 að Neergaard þáverandi yfirráð-
herra að leggja frumvarpið fyrir ríkis-
þingið — alveg eins og Kr. J. tók
upp eftir B. J. í sumar. Sá var að
eins munurinn, að Neergaard gaf af-
svar um þetta pegar í stað, en Klaus
Berntsen ekki fyr en eftir '/2 ^r. Og
er það álitamál talsvert, hvort almenn-
ingur vill kannast við, að frammistaða
Kr. J. hafi verið miklu betri — fyrir
dráttinn einan á svarinu. — En B. J.
lét ekki hér við sitja, heldur fekk hann
yfirráðherrann þáverandi til að auglýsa
jrutnvarpið l rikispinginti, ef verða
mætti, að einhver þingmanna vildi tdka
pað upp.
Árangurinn varð vitaskuld enginn,
fremur heldur en nú. En af þessu
má sjá hve lítilli átt það nær að Kr.
J. hafi meira gert fyrir sambandsmálið
í Danmörku en B. J.
Við þessum undirtektum Dana verð*
ur ekkert gert að svo stöddu. En
vitanlegt mál er það, að eigi vex sam-
úðin milli þjóðanna við slíkar tiltektir
af Dana hálfu.
í bæjarstjórn á Akureyri
voru kosnir i janúar: Steján SteJ-
átisson skólameistari og Bjarni Jóns-
son, útbússtjóri,
M eiðy r ö amá 1.
Björn Kristjánsson bankastj. höfðaði
í vetur, svo sem kunnugt er, meið-
yrðamál móti stjórnarblaðinu fyrir ýms-
ar meiðandi árásir á sig sem banka-
stjóra Landsbankans.
Mál þetta var dæmt í undirrétti r.
þ. mán. Meiðyrðin dæmd dauð og
ómerk og stjórnarblaðið dæmt í 100
kr. sekt auk máiskostnaðar.
Norðurljósið
heitir nýjasta blað landsins og er
það gefið út á Akureyri af Arthur
Gook trúboða. Það er aðallega kristi-
legt málgagn, — flytur myndir og er
vandað að ytra frágangi.