Ísafold - 17.02.1912, Qupperneq 1

Remxu út fcvisvar l viku. Verö Arg. (80
arkir minst) 1 kr. erlendia 5 ki, ©fca l1/*
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlondis
fyrir fram).
ÍSAFOLD
Tippsögn (skrifleg) bnndin viö Aramót. et
ógiid nema komm sé til útgefanda fyrir
1. otrt. eg aa^pandi sknldlans vib blaöib
Afgrei^sla : Aa3tnr*«t.rv*ti H.
XXXIX.
árg
Beykjavík 17. febr. 1912.
10. tðlublað
I.
O. O. P. 932239
ing Danmerkur og íslands á ekki að
vera i því fólgin, að hin æðstu stjórn*
Alþýbnfél.bókasaín Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid,2—8
íslandsbanki opinn 10—2 V* og 51/*—7.
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 söd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 V* sibdegis.
Landakotskirkja. Gubsþj. 8 og 6 á helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 */a, öVa-B1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsíéhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib á þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn op. v. daga 8—9, h. d. 8—11, 4—8.
Lækning ókeypis Þingh str. 28 þd. og fsd. 12—1
NAttúrugripasafn opib l1/*—21/* A sunnudögum
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega.
Tannlœkning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vífilsstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóbmenjasafnib opib á sd., þrd. og fmd. 12—2
koma út af ísafold
í da8 (Vs og Vi).
arvöld Danmerkur láti mál vor til sín
taka, heldur í hinu, að oss verði sett-
ur danskur jarl, sem fari með konungs-
valdið hér á landi, gæti hagsmuna
Danmerkur, veiti Dönum stöðuga vit-
neskju um, hvernig hér sé ástatt, og
verði yfirleitt trúnaðarmaður danskra
stjórnarvalda hér á landi.
Dr. Berlin furðar á þeirri skammsýni
Dana, að haía verið ófáanlegir til þess
að senda oss slíkan maun, þegar vér
höfum um hann beðið. Honum er
fyllilega ljóst, að hann gæti orðið þeim
að miklu gagni hér á landi.
Hvert gagn ættum vir þá að hafa
af þessari breytingu ?
Danir og stjórnmál vor.
Eftir Einar Hjörleifsnon.
(SifJasti kafli).
V.
Jarl8tjórn dr. Berlins.
Greinilegast hefir dr. Berlin ritað
um jarlsstjórn hér á landi í ritgjörð,
sem nú er orðin tveggja ára gömul,
kom út í Gads danske Maqasin í marz-
mán. 1910. Ritgjörðin hefir verið
lögð út á íslenzku og prentuð i Eim-
reiðinni, svo að ekki er þörf á að
að rekja hana nákvæmlega hér. Þeir
íslendingar, sem ant er um að kynna
sér málið sem nákvæmast frá dönsku
sjónarmiði, geta lesið ritgjörðina þar,
Eg læt mér fyrir því nægja að benda
á einstöku atriði, sem mér finnast
mest koma þessu máli við.
Höf. lítur svo á, sem ráðstöfun sú
er Danir gerðu með stöðulögunum
1871, hafi verið illa til fundin. í stað
þess að taka sér til fyrirmyndar með-
ferð Englendinga á Canada, sem hafi
gefist ágætlega, hafi menn stælt alríkis-
fyrirkomulag það, sem reynt hafi verið
að láta ná út yfir Danmörk og hertoga-
dæmin, og æfinlega hafi, verið von-
laust um. A þessu fyrirkomulagi hafi
reynzt miklir gallar, og þeir gallar
hafi orðið enn bersýnilegri, eftir að
íslendingar hafi fengið heimastjórn.
Og aðalgallinn er sá, eftir því sem
dr. Berlin lítur á, að síðan er lands-
höfðingjaembættið var lagt niður og
islenzka stjórnardeildin í Khöín, hafi
Danir sama sem alls ekkert eftirlit
með íslandi. Reyndar eigi að flytja
málin í ríkisráðinu. En lítið gagn sé
Dönum að því; ríkisráðið eigi ekki
að skifta sér neitt af íslenzkum innan-
landsmálum; danska stjórnin hafi oft
ekkert vit á málunum og verði að
láta sér nægja það sem íslenzki flokks-
foringinn, er við völdin sé það og það
skiftið, segi henni; og oft komi málin
ekki til ríkisráðsins fyr en þau séu
lengra á veg komin en svo, að tekið
verði í taumana.
Á þessu verði Danir með einhverj-
um hætti að ráða bót.
Eins og menn vita, er dr. Berlin
mótfallinn öllum þeim tillögum, sem
komið nafa fram á síðustu árum til
þess að breyta sambandi landanna,
Uppkastinu frá 1908, og frumvörpum
meiri-og minnihlutans á Alþingi 1909
— aðallega vegna þess, að hann tel-
ur það alt íslendingum of mikið í vil,
Dönum of nrikið í óhag.
í stað þess vill hann koma upp
jarlstjórn hér á landi.
Hann hugsar sér, að ísland haldi að
sjálfsögðu áfram að vera hluti af »hinu
danska ríki«. Og hann ætlast til þess,
að æðstu stjórnarvöld Danmerkur hafi
hið æðsta vald í öllum málum voruni,
eins og annars L öllum málefnum
ríkisins; en að þessu æðsta valdi verði
ekki beitt, nema þegar brýna nauðsyn
beri til. Hin almenna sambandstrygg-
í fyrsta lagi það gagn, að vér gæt-
um náð valdi á fleiri málum en nú.
Með þessu fyrirkomulagi yrði lítil
þörf á greiningu sameiginlegra mála
og sérmála. Vér gætum farið með
öll þau mál vor, sem vér annars eftir
atvikum gætum ráðið við — af því
að vér gerðum það undir yfirvaldi
Dana.
í öðru lagi þyrftum vér ekki að
jafnaði að fara með mál vor i ríkis-
ráðið.
I þriðja lagi losnum vér við þá
»ósanngirni«, að ráðherraefni vor
megi eiga von á, að þeim verði stefnt
á konungsfund til Kaupmannahafnar,
þegar ráðherraskifti verða, svo að Al-
þingi geti orðið fyrir miklnm töfum.
Og í fjórða lagi sé það mikill hag-
ur Islaudi, að hafa á landinu sjálfu
mann með konungsvaldi, sem standi
yfir flokkunum, geri þeim eftir atvik-
um jafn-hátt undir höfði, og sérstak-
lega verði trygging þess, að ofstækis-
fullur flokksráðherra geti reynt að ná
einveldi á landinu.
Ekki þarf neinum blöðum um það
að fletta, enda dregur dr. Berlin engar
dulur á það, að með þessari breytingu
væri alt skraf um »rikisréttindi ís-
lands* eða »frjálst sambandsland« að
engu orðið. Alt væri þurkað út, sem
stjórnmálaflokkunum hér á landi hefir
á síðustu árum með miklum erfiðis-
munum tekist að verða sammála um
— að minsta kosti i orði kveðnu.
Menn geta haft nauða-litla trú á alvöru
og einlægni Heimastjórnarmanna í
sjálfstæðismáli voru — og svo er vit-
anlega um marga. Menn geta búist
við því, að Heimastjórnarmenn hlaup-
ist frá sjálfstæðis-tillögum sínum, hve-
nær sem þeir sjá sér leik á borði —
og við því búast áreiðanlega margir.
Menn geta gert svo mikið, sem þeim
sýnist, úr því að Heimastjórnarmenn
hafi viljað ganga svo frá sameiginleg-
um málum Islands og Danmerkur, að
Islandi sé með öllu ósamboðið, ef það
á að vera »frjálst og sjálfstætt ríki« —
og eg veit, að margir gera mikið úr
því. En pað verður ekki út skafið, að
þeir hafa lagt það til, að Alþingi setji
inn í sambandslög Islands og Dan-
meikur, að ísland skuli vera »frjálst
og sjálfstætt riki«. Svo að iirunið er
óneitanlega mikið ofan í nýlendustjórn-
arfyrirkomulagþað, sem dr.Berlin er nú
að halda að oss, frá þeim hugsjóna-
hæðum, sem menn hafa verið á. Eg
trúi ekki Heimastjórnarmönnum til
þess að leika sér að þeim botnveltingi.
Eins og nærri má geta, bendir dr.
Berlin á Canada og aðrar nýlendur
Breta. Þær hafi miljónir tnanna og
láti sér nægja þetta nýlendufyrirkomu-
lag. Við séum ekki nema 80 þús. og
ættum að geta sætt okkur við það,
sem okkur miklu meiri menn láti sér
sæma.
Því er fljótsvarað. Við erum ekki
Canadamenn. Og Danir eru ekki
Englendingar.
Canadamenn eru að langmestu leyti
Englendingar. Sæmd og vald Eng-
Herman Bang.
Hér birtist mynd
af hinu danska skáldi,
sem lézt um daginn
á ferð í Ameríku.
Lík hans verður flutt
til Danmerkur. —
Sjáltur óskaði Bang
þess, að hann yrði
grafinn í óvígðri jörð
á herragarðinum
Bangsbo. — Minnis-
varðalaus vildi hann
vera —- láta grasið
gróa yfir beinum sín-
um, svo að enginn
yrði visari hvar lík
hans lægi.
lands er þeirra eigin sæmd og þeirra
eigið vald. Þeir hafa aldrei verið sér-
stök þjóð og þeir hafa aldrei verið
sjálfstætt ríki. Við erum ekki Danir
og höfurn aldrei verið það. Við er-
um sérstök þjóð, sem hefir haldið sér,
ekki með tilstyrk Dana, heldur þrátt
fyrir óviturlega harðýðgis-meðferð
Dana á okkur um nokkrar aldir, og
við höfum verið sjálfstætt ríki.
Englendingar hafa lært að fara af
mikilli snild með þau lönd, sem þeim
eru tengd. Danir ’nafa aldrei kunnað
það, og þeir kannast altaf öðru hvoru
við það sjálfir. Það er alveg óþarfi,
og mér engin ánægja, að rekja þann
feril Dana í öðrum löndum. Eg þarf
ekki heldur að rekja hann hér á landi
að þessu sinni. Jafnvel í þessari grein
dr. Berlins, þar sem hann hyggur sig
vera að koma með sáttatilboð, eru
ummæli, sem ýfa mundu skap flestra
íslendinga, ef þeir væru ekki orðnir
þessu svo vanir. Þar er talað um fé
það, er Danir greiða íslandi á ári
hverju, sem fátækrastyrk, sem íslend-
ingar ættu nú að fara að þola að
missa. Svona er hugurinn alt af og
orðalagið.
Stjórnarfyrirkomulag Canada er ann-
arsvegar reist á þjóðernis-samúð Can-
adamanna við Englendinga heima fyr-
ir og ríku trausti á þeim; hins vegar
á gætni, góðvild og afburða stjórn-
málahyggindum enskra stjórnmála-
manna. Það er ekki annað en láta-
læti að dyljast þess, sem hver maður
veit, að þessa undirstöðu vantar und-
ir sambandsmál íslendinga og Dana,
þó að íslendingar væru að öðru leyti
fáanlegir tíl að falla frá kröfum sín-
um um að vera frjálst og sjálfstætt
ríki, — sem eg hefi enga trú á, að
þeir muni verða fáanlegir til.
Vinningurinn við jarlsstjórnar-ný-
ungina — þá er dr. Berlin hugsar sér
— frá því fyrirkomulagi, sem nú er,
virðist mér í meira lagi tvísýnn.
Vér eigum að fá umráð fleiri mála,
ef vér æskjum þess. En vér fáum
þau með þeirri meðvitund, að æðsta
valdið i öllum málum vorum sé samt
sem áður i Danmörku, sé í höndum
þess flokks eða þeirra flokka þar, sem
í hvert skifti eru við völd. Ef til
villeiga sömu dönsku mennnirnir,—
sem í mesta æsinguna komust út af
því, að vér komum á fáeinum gufu-
skipaferðum til Hamborgar, og send-
um mann til annara landa til þess að
fræða menn ofurlítið um land vort
og þjóð og greiða dálitið fyrir við-
skiftum vorum við aðrar þjóðir, andleg-
um og efnalegum, — að skera úr því,
hvenær og hvernig eigi að beita þessu
æðsta datiska valdi á mál vor. Eg ef-
ast um, að menn hugsi til þess hér
á landi tneð mjög miklum fögnuði.
Vér eigum að losna við ríkisráðið til
almennra nota. En vér fáum í stað-
inn annað, miklu fastara aðbald. Ref-
arnir einmitt til þess skornir, eftir dr.
Berlins eigin skýringu á málinu.
Ekki kemur mér til hugar að neita
því, að svo kynni að mega um búa,
að konungsvald inni i landinu yrði
oss mikið hagræði. En eg efast stór-
lega um, eins og nú er komið #mál-
um vorum, að Islendinga fýsi að hafa
það vald í höndum dansks manns,
sent skipaður væri af dönskum stjórn-
málamönnum, og hefði það t'gna em-
bætti hér sem umboðsmaður þeirra,
jafnframt þvi sem hann væri að sjálf-
sögðu umboðsmaður konungs. Vera
má, að það yrði til þess að treysta
sambandið milli landanna, eins og dr.
Berlin hugsar sér. Vera má, að jarl-
inurn tækist að einhverju töluverðu
leyti, að hafa hemil á íslenzkum stjórn-
málamönnum, annaðhvort með lipurð
og blíðlæti, eða með því að sýna þeim
í tvo heimana. Hvort það yrði til
mikils gagns frá íslenzku sjónarmiði
er annað mál og mjög undir atvikum
komið. En líka getur verið, að meg-
inþorri íslenzkrar þjóðar kynni því
ekkert vel að hafa hér stöðugt fyrir
augum lifandi ímynd hinnar dönsku
yfirdrotnunar i æðsta valdasessi lands-
ins og þá gæti svo farið, að hvorki
yrði jarlsstaðan neinn öfundareyrir, né
sambandið neinu tryggara eftir en áð-
ur. Fyrir því hygg eg, að menn
muni enn, hverjum flokki sem þeir
tilheyra, heldur kjósa óþægindin við það
að sækja á konungsfund en hitt, að
leggja út í alla þá tvísýnu, sem er
jarlstjórn dr. Berlins samfara.
Vel get eg hugsað mér það, að sá
tími gæti komið, að íslendingar vildu
hafa jarl. En, eins og nú er komið
málum vorum, get eg ekki hugsað
mér það fyr en sjálfstæði landsins er
viðurkent að fullu, og íslendingar ráða
því einir með konungi sínum, hverj-
um konungur felur vald sitt til með-
ferðar hér á landi.
Hvað eigum vér þá að gera ?
Mér kemur til hugar ein af þjóð-
sögunum okkar. Þar er sagt frá
galdramanni, sem ætlaði að ná Rauð-
skinnu af Gottskálk biskup grimma.
Galdramaðurinn náði ekki Rauðskinnu
og fór alveg með sig á tilrauninni —
af því að hann var of flumósa. Hann
átti ekki að særa annan veg en í
hægðum sínum og bíða dags. Ef
hann hefði gert það, þá heíði Gott-
skálk lagt bókina í hendur honum
sjálfkrafa. En hann kunni ekki að
biða, hamaðist í særingunum og varð
bæði af bókinni og allri tímanlegri
og eiiifri velferð sinni. '
Eg held, að við eigum að fara að
engu óðslega, þó að við verðum ekki
aðgerðarlausir, og bíða dags.
Dr. Berlin tekur það skýrt fram,
að Dönum liggi ekkert á. Þeir geti
unað við það fyrirkomHlag, sem nú
er. Slíkt hið sama hafa aðrir Danir
sagt. Eg held, að við getum sagt
nokkuð svipað. Eg er, sannast að
segja, þess ekki fullvís, hvorum ligg-
ur meira á breytingum — ef við
notum tímann, og erum sjálfum okk-
ur trúir. Við höfum mikið vald til
þess að efla sjálfstæðismál okkar, þó
að við getum ekki að sinni komið
fratn neinum nýjum sambandslögum.
Við eigum þess mikinn kost að búa
í haginn fyrir fult sjálfstæði landsins.
Sú viðleitni liggur að sjálfsögðu lang
mest á fjármálasviðinu, en hún getur
líka náð til fleiri mála. Bezt gæti eg
truað þvi, að ef við förnm hyggi-
lega og gætilega að öllu, látum ekki
teygjast til neins glapræðis, eins og
t. d. jarIstjórnar-hillinga dr. Berlins,
en fetum okkur jafnt og þétt áfram
að takmarkinu, þá sé sjálfstæðið feug-
ið þann dag, sem við erum að fullu
við því búnir að veita því viðtöku.
Og eg er ekki í neinum vafa um
að svo færi, ef íslenzkir stjórnmála-
flokkar bæru gæfu til þess að verða sam-
mála um og samtaka í sjálfstæðismáli
þjóðar sinnar. Að því ættu allir góð-
ir og þjóðræknir menn að vinna,
hvað sem öðrum ágreiningi líður. Og
eins og eg hefi áður vikið að, fæ eg
ekki skilið, að það þurfi að vera von-
laust mál.
Erl. símfregnir.
Khöfn, 16. febr. 1912.
Ráðuneytisskifti í Noregi.
Konows-rdðuneytið er ýallið. Bratlie
hefir verið jalið að mynda nýtt ráðu-
neyti.
Að öllum líkindum er það ræða
Konows, sem getið er um í öðru
(9.) blaðinu í dag, sem kostað hefir
hann stjórnarformenskuna. Fylgi hans
við málþjarkið hefir væntanlega gert
hann óalandi og óferjandi meðal flokks-
manna sinna — eða flokkabræðings
þess, er hann hefir stutt.
Bratlie, hinn nýi stjórnarformaður,
er einn helzti foringi hægrimanna í
Noregi.
Lister dáinn.
Joseph Lister var einhver frægasti
læknirheims — réttnefndur faðirskurð-
lækningalistarvorratíma. Það var hann,
sem fann upp á og ruddi braut hinni
svo nefndu antiseptisku aðferð við
skurðlækningar, þ. e. varúðarreglum
þeim, sem nú er hvívetna gætt við
skurðlækningar til þess að verja skurð-
ina öllu sóttnæmi og láta síðan nátt-
úruna græða sárin. Lister varð 84
ára (f. 1827). Hann var heiðursborg-
ari í Lundútiaborg.
Samdráttur milli Breta
og Þjóðverja.
Hermdlaráðherra Breta, Haldane er
í mjog mikilvagri stjórnmálasendiýör í
Berlín, og er mj'óg talað um samdrátt
milli Breta og Þjóðverja út aý pessu.
Brezk blöð, sem ísafold hafa borist
til 11. febr., skrafa ósköpin öll um
þessa sendiför. Haldane hefir verið
mjög í hávegum hafður við hirðina í
Berlín. — Hver veizlan rekið aðra,
en þess í milli stórmikilvæg stjórn-
málaviðtöl milli hans og kanzlarans,
Bethman-Hollweg.
Kriturinn milli Breta og Þjóðverja
hefir nú lengi talinn verið Damóklesar-
sverð, 'er hengi yfir Norðurálfufriðn-
um. Mega það heita stórmerk úr-
slita-tíðindi, ef á því verður breyting.
Frá Kína.
Kínakeisari hefir nú opinherlega aý-
salað sér völdum og Sun-Yat-Sen heftr
dregið sig í hlé. Þjóðýundur hefir kjörið
Yuan-Shi-Kai ýorseta og krafist jaýn-
framt, að Nanking verði ýramvegis
höýuðstaður Kínaveldis.
-------------------