Ísafold - 02.03.1912, Page 1

■ I 1111 ■ I----- - . _■ - -------------■ ----------
Kemm lit tvisvar í vi£u. Ver'> árg.
arkir minst) 4 kr. oriondib 5 ki or*a 1 a/b
dollar; borgiat tvrir mi^jan jtill (prienli*
iyrir fram).
ISAFOLD
(JppvOgn (nkrifieg) bundin vib áramót. er
ógilA noma komm *é til útzetaada
1. okt. "g ^aapundi skuMlaua vib blabib
AfgreíDaia.; Austaretiraöti 8.
XXXIX. árg.
I. O. O. F. 93839
Alþýbufól.bókasafn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
B pjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyrna-,nef-og hAlslækn. ók. P0sth.str.14A fid.2—3
íslan lsbanki opinn 10—2 V* og 5l/a—7.
K.P.U-M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 söd.
Alm. fundir fii. og sd. 8 */í sibdegis.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 A helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10*/»—12 og 4—5
Landsbankinn H-21/*, öVa-ö1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. ÚtlAn 1—8
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin trA 12—2
Landsfóhiröir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib A þrd. fmd. og ld. 12—1
Landsiminn op. v. daga 8—9, h. d. 8—11, 4—6,
Lækning ókeypis Þingh str. 28 þd. og fsd. 12—1
NAttúrugripasafn opib 1 ‘/í—2 */■ A sunnudögum
StjórnarrAbsakrifstofurnar opnar 10-4 daglega.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilsstabahælib. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnið opib A sd„ þrd. og fmd. 12 -2
Gjaldkeramálið reifað.
Rsða Gisla Sveinssonar lögmanns
á mótmælafundinum 29. febrúar 1912.
Háttvirta samkoma!
Eg hefi verið beðinn [>ess af nokkr-
um mönnum að hefja máls á þessum
fundi, sem haldinn er út af þessu
nýja bankamáli, ákærumáli bankastjóra
Landsbankans á gjaldkera bankans. Eg
hefi viljað verða við þessari ósk manna
og mun nú skýra nokkuð frá ntrið-
um málsins.
Það er upphaf þessa máls, að
bankastjórar Landsbankanssendu stjórn-
arráðinu — sem eins og menn vita
hefir (auk þingsins) yfirumráð þessar-
ar þjóðstofnunar — þ. 13. des. s. 1.
kæru á gjaldkerann, þar sem þeir
skýrðu frá, að þeir hefðu nýlega orð-
ið varir við ýmsar alvarlegar misfell-
ur á starfi hans, svo sem breytingar
á tölum í bókum bankans, bankanum
í óhag, ranga samlagning á sömu leið,
og ennfremur að slept væri ýmsum
innkomnum upphæðum að miklu eða
öllu leyti. Þessar misfellur væru all-
ar á einni grein af starfi gjaldkera,
sem sé á forvaxtareikningum hans
(diskonto af vixlum). Bankastjórarnir,
sem bera ábyrgð á rekstri bankans að
mestu leyti, fóru nú fyrir bankans
hönd fram á það við stjórnarráðið,
svo sem peim bar skylda til, að það
hlutaðist til um, að gagnger rannsókn
(0: sakamálsrannsókn) yrði hafin á
starfi gjaldkera og honum vikið frá
stöðu sinni meðan á þvi stæði.
En hvernig tekur nú stjórnarráðið
— landsstjórnin — í þetta?
Stjórnarráðið tekur þessu mjög
dræmt. í staðinn fyrir — svo sem
pvi ba,r skylda til — að skipa þegar
sakamálsrannsókn i málið (því að
kæruatriðin voru ótviræð sakamálsat-
riði) og víkja gjaldkera frá, alt vitan-
lega á ábyrgð kærenda, bankastjór-
anna, þá tekur stjórnarráðið það til
bragðs, að gefa bankastjórunum kost á
— og þann einn kost — að rann-
sakað skyldi, til reynslu, þriggja mán-
aða tímabilið síðasta áður en kæran
kom fram (enda þótt fæst af hinum
tilgreindu dæmum í kæru bankastjór-
anna væri frá þeim tíma), og til þess
skyldu skipaðir 2 óvilhallir og þar til
hæfir menn, — en gjaldkeri skyldi
sitja í stöðu sinni og rannsóknarmetin-
irnir jafnóðum leggja fyrir hann til
umsagnar það, er þeir kynnu að finna
athugavert. Og óhindraðan aðgang
að bókunum átti hann að hafa með-
ar> á rannsókninni stæði. Þetta var
Þ- ?o. desbr. Að þessu urðu banka-
stjórarnir að ganga, þó ekki væri nema
til að sporna við því, að striki yrði
slegið yfir málið og það kæft af stjórn
landsins, svo sern til mun hafa staðið
ella. Um rannsóknarmennina, hverir
það skyldu vera, varð samkomulag
milli stjórnarráðs og hankastjórnar.
Ykkur er nú öllum kunnugt, hverir
þessir menn vóru. Þeir luku rann-
sókn sinni á forvaxtareikningi og bók-
færslu gjaldkera bankans á timabilinu
l. sept. til ‘5. des. s. 1. ár, þ. 7. þ.
m. (febr.), og sendn skilríkin öll og
skýrslur til stjórnarráðsins. Eitt af
aðalgögnum rannsóknar þessarar, yfir-
itsskýrsla yfir tímrbilið, hefir nú birzt
opinberlega, og eg hefi ekki orðið
var við, að nokkur hafi dirfst að ve-
l’engja verk rannsóknarmannanna eða
réttmæti niðurstöðu þeirrar, er þeir
komust að. Og sjálfur gjaldkerinn
vottar rannsóknarmönnutium skriflega
seinasta svari sínu til þeirra (og
stjórnarráðsins) þakklæti sitt fyrir þá
»lipurð og kurteisi, er þeir hafi sýnt
' orðum og athöfnum.»
Hér ber þess að geta, að meðan á
rannsókn þessari stóð, þ. 16. janúar,
fengu bankastjórarnir bréf frá stjórnar-
ráðinu, Kristjáni ráðherra Jónssyni,
þar sem borið er á þá, að þeir færu
óleyfilega með bækur bankans, með
því að skygnast í þær og rannsaka
annarsstaðar en í bankanum. Þenna
áburð hafði stjórnarráðið heyrt, sjálf-
sagt úti í bæ, og verður þá þegar
fyriraðsendabankastjórunum ávítun —
og það skorar á bankastjórana að
hrinda þessum áburði, sem ekkert lá
fyrir um að væri nokkur fótur fyrir.
En stjórnarráðið bætir við, í þessu
umtalaða bréfi, að það sé y>óviðeigandi
og óheiðarlegU, að bankastjórarnir rann-
saki bækurnar — meðan rannsóknar-
mennirnir starfi. Ef ekki væri full-
víst, að þetta bréf, með þessu inni-
haldi, væri komið beina leið frá stjórn
landsins — og að rannsóknarskilríkj-
unum öllum hefir nú stjórnarráðið
gefið blaðamönnum aðgang, — þá
mundi manni verða á að sverja fyrir,
að slíkt skrif gati komið frá þeim
stöðum. Svo fáránlegt er það. Að
víta bankastjórana fyrir það, að þeir,
samkvæmt skyldu sinni, skygnast í
og athuga bækur bankans, og að ætla
sér að banna þeim að gera það á
þann hátt, er þeir álíta hentugastan,
telja það »óheiðarlegt«, — það tekur
sannarlega út yfir allan þjófabálk!
Því verður nú með engu móti neit-
að, að við rannsóknina, það sem hún
náði, kom það fyllilega í ljós, að
kæra bankastjóranna var á ríkum rök-
um bygð. Af skýrslu rannsóknarmann-
anna má sjá, að á þessu 3ja mánaða
tímabili átti bankinn, eftir reikningi
þeirra, að fá í forvaxtaupphæðum 1252
kr. 40 au. meira úi höndum gjald-
kera heldur en gjaldkeri tilfærði sjóði
bankans. Þessar vantöldu upphæðir
komu fram við það, að skakt var lagt
saman hjá gjaldkera, altaf á einn veg,
bankanum í óhag; að heilar forvaxta-
upphæðir vantaði alveg (voru alls ekki
tilfærðar í bókunum, þótt gjaldkeri
kannaðist við, að þær hefðu verið
teknar af viðskiftamönnum bankans);
að innfærðar vóru í bækurnar mót-
teknar upphæðir miklum mun minni
en þær áttu að vera, og loks að töl-
um var, að því er virtist, breytt,
réttum í rangar, bankanum í óhag.
Þetta sannaðist við rannsóknina.
Nú ber þess að gæta, að rannsókn-
armennirnir reiknuðu þessar forvaxta-
upphæðir út allnákvœmlega, eh gjald-
keri reiknar þær allajafna i bókum
bankans nokkru hœrri en stranglega
tekið er rétt, þ. e. hann hefir, fyrir
bankans hönd, tekið að jafnaði nokkru
meira af viðskiftamönnum en rétt-
mætt er. Ef rannsóknarmennirnir
heíðu að öllu leyti fylgt hans út-
reikningshætti hér, þá hefði hinn um-
talaði mismunur orðið enn hærri. En
í stað þess reiknuðu rannsóknarmenn
saman, hversu miklu gjaldkeri var
hærri en þeir á ýmsum forvaxtaupp-
hæðum, og drógu það frá mismunin-
um kr. 1252.40, — svo að vjst verð-
ur nú ekki sagt, að þeir hafi reynst
honum hlutdrægir til tjóns. Þá kem-
ur fram mismunurinn kr. 998.70 eða
nál. 1000 kr., sem á vantaði hjá gjald-
kera.
í upphafi hafði gjaldkeri svarað
kærum bankastjóranna svo, að það
sem skakkaði í upphæðunum, niður á
við, væri fram komið við, að hann
hefði endurgreitt mönnum forvexti,
Reykjavík 2. marz 1912.
lelzt af vixlum greiddum fyrir gjald-
daga. Að öðru leyti væru villur þær,
er á kynnu að vera reikningi hans,
að kenna misgáningi, stafandi af of-
rreytu, þar sem hann væri ofhlaðinn
störfum í bankanum.
Til upplýsingar um hið fyrra atrið-
ið reiknuðu rannsóknarnefndarmenn-
irnir út, hve miklu það næmi, sem
til mála heýði getað komið að endur-
greiða af forvöxtum, eftir þeirii reglu,
sem gjaldkeri kvaðst fylgja. Sú upp-
ræð varð alls kr. 68,84 — og upp í
rað var hægt að koma því með því
einu móti, að taka með alla víxla,
sem með nákvæmum reikningi hefði
mátt endurgreiða forvexti af 1 eyri.
Margur, sem viðskifti hefir haft við
bankann, mundi nú efast um, að svona
endurgreiðsla ætti sér stað, þótt víxl-
ar væru greiddir einum degi eða svo
fyrir gjalddaga — og bankastjórarnir
hafa neitað því í svörum sínum til
rannsóknarmannanna. En hvernig sem
því nú er háttað, þá er það víst, að
rannsóknarmönnunum var það ekki
sjáanlegt, að pessar endurgreiðslur hefði
nokkurn tíma ýarið ýram á hinu um-
rædda tímabili.
í úrskurði þeim, sem stjórnarráðið
kveður upp að fenginni þessari rann-
sókn og viku eftir hana, þ. 13. febr.
og þar sem stjórnarráðið að öðru leyti
notar sem ýorsendur niðurstöðu rann-
sóknarmannanna, er það nú, svo sem
sjá má, fullhermt, að rannsóknarmenn-
irnir »segi« fullum fetum, að þessa
upphæð kr. 68,84 »eigi að draga frá«
mismuninum. Þeir láta einmitt í ljósi
hversu hún er vafasöm. En þetta
munar ekki öllu, heldur minstu. Yfir
900 kr. verður gjaldkeri að gera öðru
vísi grein fyrir — og það gerir hann
á tvennan hátt. Nokkur hundruð krón-
ur eða kr. 5)9,89 borgar hann inn í
bankann eftir að rannsóknin er ýarin á
stað. Og þarf það auiði ekki frekari
skýringa við. En fyrir nokkurum
hundruðum, kr. 379,50, vill hann
hvorki gera rannsóknarmónnum né
bankastjórum neina grein, en aðeins
stjórnarráðinu, og það hefir hann gert,
trúi eg, með kvittunum fyrir útborg-
unum, sem eg veit ekki til að banka-
stjórarnir hafi enn fengið að sjá.
Þetta eru forsendurnar í úrskurði
stjórnarráðsins, sem það tilgreinir og
byggir á, og segir síðan: >samkvæmt
pessu finnur stjórnarráðið enga ástæðu
til að gera frekara i þessu máli gagn-
vart gjaldkeranum«/ Ef hugsanrétt
væri hér ályktað hjá stjórnarráðinu,
þá hefði átt að standa: prátt ýyrir þetta «
o. s. frv., úr því að meiningin var
að strika yfir alt saman. Því að menn
verða þó að gera ráð fyrir, að mein-
ingin hafi verið einhver — önnur en
sú, sem kemur fram i niðurlagi úr-
skurðarins, að senda bankastjórunum
hnútu og fyrirskipa þeim betra eýtirlit.
Eftirlit með hverju??
Annars má geta þess, að bankastjór-
arnir létu þegar, er þeir urðu varir
við misfellurnar hjá gjaldkera, breyt-
ingu verða á í bókfærslu o. fl., svo
að stjórnarskipunin kom nokkuð á
eftir dúk og disk.
Þessi úrskurður stjórnarráðsinS er
fyrir sjónum margra manna í einu
orði sagt hneykslanlegur. Menn hneyksl-
ast á þvi, og það með réttu, að land-
stjórnin skuli fella slíkan úrskurð sem
þenna, bygðan á þeim grundvelli,
sem þegar var i ljós leiddur; og það
þvi miklu fremur sem nú er upplýst,
að stjórnarrdðið tékk I hendur, ýrá
bankastjórunum, samtímis með rann-
sóknargögnunum (8. ýebr.) karu um
vantandi ýjdrhœðir hjá gjaldkera drið
1910 hátt á 5. púsund króna.
Og einni viku eftir það er úrskurð-
urinn uppkveðinn.
Er mönnum ekki nóg boðið? Jú,
nú er mönnum það ef til vill, en svo
virðist sem stjórnarráðinu hafi pá ekki
þótt nóg komið af svo góðu.
Yfir þessari kæru, um árið 1910,
hefir nú sjórnarráðið legið svo að segja
13. tölublað
fram á þenna dag. Það hefir »leitað
umsagnar* gjaldkerans um hana, og
það hefir spurt endurskoðara bankans
ráða. Ekki veit eg hverju gjaldker-
inn hefir svarað — en það ótrúlega
hefir heyrst hér út um bæinn, að hann
í þeim svörum sínum hafi jafnvel
gefið í skýn, að bankastjórarnir gætu
verið valdir að talnabreytingunum i
bókunum. Hvaðan sem þetta er kom-
ið, þá hefir það verið borið út — og
>vi bætt við, að annar bankastjórinn
ætti efnarannsóknarstoful í sjálfu sér
>arf nú ekki orðum að því að eyða,
ivílík fjarstæða þetta er, en þess má
að eins geta, að sanna má, að breyt-
ingarnar eru gjaldkerans verk, því að
tölunum er breytt áður en lagt er
saman, og samlagningin sýnir, að
breyttu tölurnar eru teknar, en ekki
íinar upprunalegu.
Endurskoðarar Landsbankans gáfu
pað álit sitt, einróma, að karuatriðin
kœmu heim við bækur bankans.
Hvað þurfti þá framar vitna við?
ú — enn var stjórnarráðið ekki búið
að setja kórónuna á sitt verk. Hún
birtist í gær — prátt ýyrir alt, sem
á undan var gengið.
Eftir að álit endurskoðaranna var
fram komið, varð gjaldkeri veikur,
og lagðist, samkvæmt læknisvottorði,
og hið háa stjórnarráð geýur hon-
um »ýrí« i 2 mánuði, en lætur hann
þó benda á mann fyrir sig í gjald-
kerastöðuna á meðan, sem starfi á
ábyrgð hans (gjaldkerans).
Þá var smiðshöggið að eins eftir,
og það kom sem sagt í gær. Þið
skuluð ekki halda, að það hafi verið
sakamálsrannsókn á gjaldkeraun, sam-
kvæmt kröfum bankastjóranna. Nei
• 2 menn voru enn skipaðir til þess
að rannsaka forvaxtareikninginn, og
það með, hvort gjaldkeri hafi ekki
haft oý mikið að starfa í bankanum,
enda þótt stjórnarráðinu sé kunnugt
um af svörum bankastjóranna til rann-
sóknarmannanna fyrri, að hann fékk
aðstoð við störf sín, er hann vildi.
Helzt lítur út fyrir, að þessi síðasta
rannsókn sé sett til höfuðs banka-
stjórunum; og til höfuðs Landsbankan-
um gæti hún orðið, þegar aðgætt er,
hver annar rannsóknarmannanna er.
Þó menn hefðu verið látnir geta
upp á því heilan dag, eða meir, hverir
myndu verða í nýjustu rannsóknar-
nefndinni, þá hygg eg, að engum
hefði f hug flogið það, sem raun varð
á: að bankastjóri Islandsbanka, keppi-
nautur landsstoýnunarinnar, yrði aý land-
stjórninni skipaður til að rannsaka
plöggin. Það þarf stjórnarráð til að
finna upp á slíku snjallræði! En hvort
sú óhæfa verður þoluð hér þegjandi
af landsfólkinu, það er annað mál.
Að þessi stjórn tók annan rann-
sóknarmanninn úr yfirdómnum, er ef
til vill skiljanlegra, þegar litið er til
þess, hve ant hún lætur sér um þann
dómstól að öllu leyti — að hann sé
í sem nánustu sambandi við stjórnar
athafnirnar. En ófært er það, og
beint á móti anda stjórnarskrárinnar,
ef hana á að meta nokkurs, að vera
að hringla æðstu dómurum landsins
inn í alls konar umboðsstörf, sem þá
og þá geta komið fyrir dómstólana.
Nú er svo komið með yfirdóminn,
gagnvart þessu máli, að aðeins einn
af hinum föstu dómurum þar gæti
dæmt í því, — hina 2 fær stjórnin
að skipa til þess. Er það ekki
lystilegt það tarna?
Ónei. Það er nú ekki lystilegt
þetta alt saman, því er nú miður.
Það verður með sanni sagt, að ekki
hefir verið »gert veður« út af þessu
bankamáli hingað til og hefir þar um
valdið tvent — annars vegar skiljan
leg vorkunnsemi við gjaldkera og að-
standendur hans, og hins vegar það,
að menn satt að segja hugðu, að ráð
herra Kr. Tónsson myndi komast á
réttan kjöl í málinu og skipa því bráð-
lega i það horf, sem skyldugt var.
En takmörk eru fyrir öllu. Og nú
virðist mælirinn hjá stjórn landsins
vera orðinn svo fleytifullur, að ábyrgð-
arhluti er að þegja við því lengur.
Kristján Jónsson hefir nú sýnt það,
að hann hefi farið annan veg að ráði
sínu um þetta mái en vænta hefði
mátt af stjórnanda landsins. Stjórn-
arráðsins óheillaandi virðist hafa náð
þeim tökum á honum, keyrt hann í
þá klemmu, sem örvænt virðist nú
um að hann komist úr öðruvisi en
stórskemdur, hvort sem miðað er við
ráðherrastöðuna eða dómstjórastöðuna.
Oft og tíðum hafa mönnum fund-
ist aðfarir valdhafa þessa lands hneyksl-
anlegar, oft hefir mönnum virzt svo
mikið kveða að þvi, að meira myndi
ekki þolast með þjóð vorri. En hér
er sjón að verða sögu ríkari, að lengi
getur vont versnað.
En lengra má það ekki komast.
Borgarafundur
um stjórnarafskiftin af ákærumál-
inu á Landsbankagjaldkerann.
Atferli stjórnarinnar harðlega vítt.
í fyrrakvöld stofnuðu nokkurir
borgarar hér í bænum — úr báðum
stjórnmdlaýiokkum — til fundar í Iðn-
aðarmannahúsinu út af atferli lands-
stjórnarinnar í Landsbankagjaldkera-
málinu. Fundurinn var afarfjölsóttur
salurinn troðfúllur og anddyri og
herbergið næst salnum, þegar flest var.
Mun þá hafa verið á fundinum hálft
þúsund eða meira.
Fundarstjóri var valinn Sigurður
Jónsson barnakennari, en fundarskrif-
ari Ámi ýóhannsson bankaritari.
Málshefjandi á fundinum var Gísli
Sveinsson yfirdómslögmaður og birtum
vér ræðu hans á öðrum stað hér í
blaðinu.
Að öðru leyti birtast umræðurnar
hér á eftir ýmist beint eftir handriti
ræðumanna eða ritaðar af tíðindamanni
fsaýoldar á fundinum.
B. H. Bjarnason kaupm. talaði næst-
ur á eftir málshefjanda:
Eg skal strax taka það fram, að eg
kem hér fram í kveld sem sjálíboða
liðsmaður og ópólitískur ræðumaður,
ætla mér þvi að eins að lita á mál
það sem hér fyrirliggur, þ. e. skipun
stj.ráðsins í rannsóknarnefnd Lands-
bankans, eins og það lítur út frá mínu
verzlunarlega sjónarmiði. Eg fer því
ekkert út í það, hvort sjálf skipun
rannsóknarnefndarinnar hafi verið nauð-
synleg eða ekki, eins og eg heldur
ekki ætla mér að leggja neinn dóm á
um sekt eða sýknu sakbornings; það
eina sem eg ætla mér að gera hér að
umtalsefni, er val stjórnarráðsins á
rannsóknarmönnunum og þó aðallega
annars þeirra. Lögrétta í gær (28. þ. m.)
skýrði frá því að stjórnarráðið sama
dag hefði skipað þá herra Halldór
yfirdómara Daníelsson og E. Schou
bankastjóra til þess að rannsaka for-
vaxtareikning gjaldkerans við Lands-
bankann frá 1. júlí 1909 til 1. sept.
1911, og eftir að hafa skýrt tildrögin
með nokkrum orðum, bætir blaðið við
frá eigin brjósti, að val ráðherra á
mönnum til rannsóknarinnar virðist
vera mjög heppilegt. Um leið og eg
lauk lestri Lögréttugreinarinnar hrutu
mér ósjálfrátt af vörum þessi orð:
Veit blaðið hvað það mælir, eða er
það steinblint fyrir afleiðingunum ?
Ef rannsóknin, sem til stendur, ekki
gæti haft aðrar eða meiri afleiðingar
í för með sér en þá einu, að gera
upp. með tölum hugsanlegar misfellur
á reikningsfærslu gjaldkerans fyrir
áminst timabil, þá gæti eg og við allir
sjálfsagt tekið undir það með Lögréttu,
að báðir hinna kjörnu rannsóknar-
manna séu prýðisvel til starfsins fallnir
— vel að merkja frá því eina sjónar-
miði séð. En burtlitið frá því, þá bland-
ast mér fyrir mitt leyti ekki hugur um