Ísafold - 06.03.1912, Síða 1

Kemm út, fcvisyar l viku. Verö Arg. (80
arkir minst.) 4 kr. erlendi* 5 kx. eða l1/*
dollar; borgist tyrir miöjan júli (erlendis
fyrir fram). _________________
ISAFOLD
UppBOgn (skriflsg) bnndin VÍO Aramót, si
ðgUft nema komla sé til útgei'anda ;fyrir
1. okt. Rg aarpandi nknldlaat viC blaMft
Afgrsibsla: An«tnr«træti 8.
;XXXIX. árg.
I. O. O. F. 93889
Alþýbnfél.bókasafn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—3
íslandsbanki opinn 10—2 V* °S 51/*—7.
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 söd.
Alm. fundir fid. og sd. 8*/* siödegis.
Landakotskirkja. öuösþj. 0 og 6 á helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5.
Landsbankinn 11-2 V*, ö^/a-B1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib l1/*—21/* á sunnudögum
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilsstabahælib. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóbmenjasafnib opib á sd., þrd. og fmd. 12—2
Hverir bera ábyrgðina?
Nokkuð af þeim hneykslisleik, sem
kendur hefir verið við Landsbanka-
gjaldkerann — þó að málið sé orð-
ið miklu víðtækara en svo, að það
nái til gjaldkerans eins — er nú á
enda. Nokkurir þættirnir í þeim leik
eru full-leiknir. Reyndar getur eng-
inn sagt, hve margir þættirnir kunna
að vera eftir, né hve sögulegir þeir
kunni að verða. Stjórnin hefir haft
nærri því ótrúlegt lag á því að teygja
úr leiknum og gera hann sem furðu-
legastan. En svo langt virðist oss að
minsta kosti komið, að vér ættum að
fara að geta spurt, hverir heri í raun
og veru ábyrgð á honum.
Ekki er það nema eðlilegt, að mörg-
um verði að segja tafarlaust, að þá
ábyrgð beri ráðherra. Að sjálfsögðu
er það, í orði kveðnu, ómótmælanlegt.
Hann ber eftir stjórnarskránni ábyrgð
á stjórninni og hann hefir skrifað und-
ir þau fyrirmæli, sem frá stjórnarráð-
inu hafa komið.
En ætli þeir séu ekki fleiri, sem
ættu að fá sinn hluta af ábyrgðinni?
Það er öllum mönnum vitanlegt,
undir hverju valdi ráðh. hefir staðið,
síðan er hann tók við ráðherraembætt-
inu. Það kann að vera eðlilegt Nokk-
ura bót kann að mega mæla því, ef
menn kosta kapps um að magna góð-
vild sína. Allir skynsamir menn gátu
séð það fyrir fram af atvikum þeim,
sem að því leiddu, að hann varð ráð-
herra, að hann hlyti að verða verk-
færi í höndum Heimastjórnarforing-
janna. Hann gat ekkert annað orðið
Hann hafði ekkert teljandi fylgi ann-
arsstaðar. Og sú hefir líka raunin á
orðið eins og öllum landslýð er Ijóst.
En þá verða heimastjórnarforingjarn-
ir líka að bera siðferðislega ábyrgð á
því, hvernig verkfærið er notað.
Tæplega getur nokkur maður verið
svo skyni skroppinn, ef hann athug-
ar málið nokkuð, að hann sjái ekki,
hve óljúft ráðherra hefir hlotið að vera
að gera sumt af þeirri vitleysu, sem
hann hefir verið að gera þessa dag-
ana. Vér bendum að eins á eitt
dæmi:
Ráðherra sendir þá Schou og Hall-
dór Daníelsson inn í Landsbankann
til þess, meðal annars, að rannsaka,
hvort ekki hafi veriö of mikið lagt á
hankagjaldkerann árin 1910 og fram
2Ö þingi 19 t 1, og hvort nægilegt eft-
lit hafi verið haft með honum þann
tímann. Allan þann tíma er Kristján
Jónsson ekki að eins í bankanum sem
gæzlustjóri — hefir látið setja sig
þangað inn með fógetaúrskurði —
heldur er hann þann tímann í af-
greiðslunni hjá bankagjaldkeranum.
Hvað hefir hann verið að gera þar
þann timann, fyrir hvað hefir hann
látið greiða sér borgun, ef hann hefir
enga hugmynd getað fengið um það,
hvað mikið helzti maðurinn í afgreiðs-
unni hafði að gera, og hvernig eftir-
liti með honum var farið?
Til þess að botna í þessu, sem hann
var sjónarvottur að daglega mánuð
eftir mánuð, verður hann að fá þá
Schou og Halldór DaníelssonM
Ef eitihver fyndinn og meinlegur
óvinur Kr. J. hefði tekið sér fyrir
hendur að óvirða hann sem allra mest
og gera hann sem allra hlægilegastan,
þá hefði honum naumast tekist fimleg-
ar en Kr. J. sjálfum.
Kemur nokkrum manni til hugar,
að Kr. J. hefði leikið sér að því ótil-
neyddur að fara svona með sjálfan sig?
Verður ekki hverjum hugsandi manni
að detta í hug, að aðrir hafi haft vald
á honum. Og hverir ættu það að
vera aðrir en foringjar Heimastjórnar-
flokksins ?
Og hvernig hafa Heimastjórnarblöð-
in tekið í málið?
Þegar Norðurland flutti fyrst fregn-
ina um ákærur bankastjóranna, lýsti
Heimastjórnarblaðið Norðri fregnina
með öllu tilhæfulausa. Austur á Seyðis-
fjörð var símað, frá Lögréttu að því
er sagt er, að ákærur bankastjóranna
væru ekki annað en vitleysa, ef til
vill að undanteknum einhverjum mein-
lausum reikningsskekkjum hjá gjald-
keranum. Þegar ráðherra varð á allra
stærsta glappaskotið í málinu — það
glappaskotið, sem svo óþyrmilega hefir
verkað á hugi almennings, sem öllum
er nú kunnugt orðið — að senda Schou
inn í Landsbankann til rannsóknar —
þá lauk Lögrétta miklu lofsorði á þá
ráðstöfun. Og Reykjavíkin flutti á
laugardaginn langa og miður sannorða
ritstjórnargrein til varnar þeim báðum
bankagjaldkeranum og ráðherra. Svo
að ekki þarf mikið eftir því að graf-
ast, hvoru megin Heimastjórnar-mál-
gögnin hafi skipað sér í þessu máli.
En nú er það öllum mönnum vit-
anlegt, að ritstjórar þessarra blaða eru
engirforingjaríHeimastjórnarflokknum-
Aðrir eru þar flokksforingjar og þeirra
skoðanir eru það óefað, sem í blöðun-
um birtast.
Hér ber að sama brunni og áður:
Heimastjórnarforingjarnir geta ekki
sloppið og mega ekki sleppa ábyrgð-
ariausir út úr þessu fargani. Þeim
væri það vitanlega þægilegt, að geta
komið öllu af sér yfir á Kristján Jóns-
son. En það væri ranglætis verk og
ódrengskapur.
Þetta finna allir. Og þó að Heima-
stjórnarforingjarnir hafi sloppið furð-
anlega mjúklega frá fundalöðrungun-
um, þá ei» það ekki fyrir þá sök, að
þeirra hafi ekki verið minst í öðrum
umræðum manna.
Ráðherra hefir daglega sér við hlið
og sér til aðstoðar einn Heimastjórn-
arhöfðingjann, sjálfan landritarann, sem
jafnframt er einn af stærstu hluthöf-
um hérlendum í íslandsbanka. Menn
hafa spurt hver annan: Er það satt,
— sem óneitanlega hefir kvisast —
að hann hafi iagt kapp á að fá ráð-
herra til þess að taka þá óheillastefnu
í málinu, sem hann hefir tekiðr Og
ef það er ósatt, getur það þá verið,
að það hafi ekki verið á hans valdi
að koma ráðherra á réttan kjöl?
Og þá er Hannes Hafstein. Hann
er aðalleiðtogi flokksins, sagður nú
ráðherraefni Heimastjórnarmanna, og
auk þess einn af stjórnendum íslands-
banka. Enginn maður fær almenning
til að trúa öðru en að þ a ð hafi að
minsta kosti verið með hans táði gert,
sem verst hefir fyrir mælst — að
senda Schou inn i Landsbankann.
Og allir hafa Heimastjórnarhöfð-
ingjarnir leitt hjá sér alla mótspyrnu-
viðleitnina gegn aðförum stjórnarinnar
í þessu máli. Sumir þeirra eiga það
þó til að geta verið nógu háværir,
þegar þeim þykir það vel henta. Al-
menningur i bænum hefir staðið :i
öndinni út af því, er honum virtist ófyr-
irleítin tilraun til réttlætisbrots, og
Reykjavík 6. marz 1912.
einkum út af hinni hættulegu árás á
Landsbankann. Þeir menn, sem hafa
látið sig þetta mestu skifta, hafa engu
síður verið Heimastjórnarmenn en
Sjálfstæðismenn og Skilnaðarmenn. í
þeim flokki hafa verið sumir hinna
allra-tryggustu og mest-metnu Heima-
stjórnarmanna. En foringjar þeirra
hafa ekki stutt þá að neinu, ekki
komið á fundina, því siður tekið til
máls i ritum né ræðum. Svo að þeir
hafa, þó að ekki væri með öðru en
afskiftaleysinu einu, tekið á sig ábyrgð
á atferli þess ráðherra, sem þeir hafa
komið í völdin, þess ráðherra, sem
þeir hafa hjálpað til að halda völdunum
fram á þenna dag, þess ráðherra, sem
þeir hafa notað óspart eftir vild sinni
og hentugleikum.
En bent skal á það með þakklæti,
að þó að foringjar Heimastjórnar-
flokksins hafi reynst í þessu máli svo
sem nú hefir verið sagt, þá hefir iiðs-
mönnum farist alt öðruvísi. Þrátt
fyrir það, að forustan í málinu hefir
að langmestu leyti verið í höndum
andstæðinga Heimastjórnarmanna, hefir
þetta mál ekki orðið flokksmál. Heima-
stjórnarmenn eiga sinn þátt í sæmd-
inni af leikslokum, að svo miklu leyti
sem þau eru sjáanleg. Heimastjórnar-
liðið reyndist ófáanlegt til þess að
þiggja það, sem því var nú boðið.
Það hefir óneitanlega látið neyðast til
þess fyrir flokksfylgi að stinga ýmsu
misjöfnu niður hjá sér að undanförnu.
En nú var því of mikið boðið. Þegar
bankastjórar þjóðbankans setja stöðu
sina í veð fyrir svo alvarlegri kæru,
sem kæra þeirra á gjaldkerann er,
þegar stjórnin ekki verður skilin annan
veg en þann, að hún ætli að gera
ósleitilega tilraun til þess að kæfa
málið, en snýr miklu fremur sókninni
á hendur bankastjórunum, sem fundið
hafa misfellurnar, og þegar yfirmaður
íslandsbanka loks er sendur inn í
Landsbankann á þann hátt, að helzt
vtrðist benda á, að nú ætti að fara að
knésetja bankastjórana og gera Lands-
bankanum ómetanlegan hnekki og
vansa, þá segja Heimastjórnarmenn,
hvað sem foringjum þeirra líður:
Hingað og ekki lengra!
Þeir létu það ekki fæla sig, þó að
andstæðingar þeirra væru þeim sam-
máia. Þeirra samvinnu er það að
þakka, sem nú hefir framgengt feng-
ist: að aþkifti Sckous aj Landsbank-
anum haja orðið að engu.
Honum var falið að rannsaka reikn-
ing gjaldkerans um meira en 2 ár,
frá 1. júlí 1909 til 1, sept. 1911.
Honum var falið að rannsaka, hve
mikið starf hefir verið lagt á gjald-
kerann og hvort hann hefir fengið
nægilega aðstoð. Og honum var falið
að rannsaka, hvert eftirlit hefir verið
með gjaldkeranum haft.
Til þess að vinna alt þetta verk,
kemur hann tvisvar í bankann og
stendur þar við ofurlitla stund. Allir
sjá, hve nákvæm sú rannsókn hefir
hlotið að vera. Hún verður að engu.
Hún verður meira en hlægileg, þegar
litið er til allrar þeirrar rannsóknar,
sem fram hafði farið áður af hálfu
bankastjóranna sjálfra, rannsóknar-
mannanna, Gísla Sveinssonar og Þor-
steins Þorsteinssonar, og endurskoð-
enda bankans, Benedikts Sveinssonar
og Eggerts Briem.
Þetta er að þakka samvinnu allra
flokka hér í hænum síðustu dagana,
Og míkia ánægju vekur það, að sjálf-
sögðu, að alþýðan skuli þó fá etn-
kverju ráðið, þó að höfðingjar hennar
geri bandalag gegn henni.
En í þeirri gieði má ekki gleyma
því, hverir ábyrgðina bera.
Samsöngur „17. júní‘\
Söngfélagið »17. júní« ætlar auð-
sjáanlega að verða eitt um þann veg
og vanda að halda uppi opinberum
söngskemtunum hér i bænum í vetur.
Myrri hluta vetrarins hélt það 3 sam-
söngva með sömu söngskrá og á föstu-
dagskvöldið söng það nýæfð lög fyrir
;úllum salnum í Bárubúð.
Meiri hluti söngskrárinnar voru
gamalkunn sænsk lög, og stærsti lið-
urinn þar á meðal Bondbröllop eftir
Södermann, heljarmikið verk í 4 deild-
um. Ennfremurýms smærri lög,svo sem
Stríðsbæn Lindblads, þjóðlagið Spinn,
spinn og Undan ur vágen eftir Bell-
mann. Bondbröllop hafði auðsjáan-
ega verið æft af mikilli samvizkusemi,
enda var það mjög jafn vel sungið frá
upphafi til enda, og varð að syngja
síðasta hluta þess aftur. Spinn, spinn
hljómaði einkennilega vel í þessari
raddsetningu, sem notuð var. Lagið
liggur i fyrsta bassa, en hinar radd-
irnar syngja undir. Undan ur vágen
hljómaði og ágætlega, einkurn veiku
tónarnir fyrst og seinast, enda voru
menn mjög hrifnir af því. Lagið er
sungið svona vegna þess, að söngur-
inn á að heyrast byrja álengdar og
færast framhjá áheyrendunum.
Nýungin á söngskránni, sem ekki
sízt ber að minnast, voru þrjú íslenzk
lög, sem ekki hafa verið sungin áður
í þessari mynd. Eitt var nýtt eftir
Arna Thorsteinsson, við textann sSólu
særinn skýlir«, afbragðs fagurt lag,
snildarlega raddsett; naut lagið sín
ekki fyllilega svo sem það átti skilið,
enda erfitt að syngja það. Hin tvö
voru íslenzk þjóðlög, sem Sigfús Ein-
arsson hefir klætt í fagran einkennis-
búning, >Keisari nokkur mætur mann«
og »Forðum tíð einn brjótur brands*.
Var báðum lögunum vel tekið, eink-
um hinu síðara, sem virtist líka eiga
betur við sönghæfi flokksins með sinni
listalegu raddsetningu. Pétur Hall-
dórsson hafði þar sjálft lagið í ein-
söng og tókst prýðilega, röddin mikil
og hljómsterk. Fyrra lagið væri gam-
an að heyra flokkinn syngja veikt,
mundi það eiga mjög svo vel við lag-
ið, einkum ef við það væri hæfur
texti. Yfirleitt lætur söngflokknum
betur að syngja veikt þau lög, sem
hægt ganga. Til þess virðist hann hafa
nægilega styrkar efri raddir, sem þó
vegna óstyrks hljómblæs eiga erfitt
með að bráðna vel sarnan, þegar sung-
ið er sterkt. Það tekur einlægt langan
tíma og mikla æfingu að ala upp vel
samsungna tenóra og er sizt að horfa
í það, þegar líkindi eru fyrir góðum
árangri.
A sunnudagskvöldið kl. 6 var sam-
söngurinn endurtekinn fyrir húsfylli
og fór líkt og í fyrra skiftið, nema
að sum lögin virtust hafa stöðugri
samhljóm og kom betur í ljós hvað
flokkurinn er vel samtaka. Textinn
líka einlægt skýr og greinilegur. Að
bassinn ekki einlagt nýtur sin, sem
skyldi, er húsinu að kenna, því að
hann er í rauninni sterkur. Hlýtur
svo að fara um hverja þá rödd, sem
aftast stendur, nema ef hægt væri að
raða flokknum þannig að raddirnar
væru meira samhliða. Þegar maður
hugsar til þess að svona söngur verð-
ur að líkindum eina aðalframtiðarvon
söngvina í bænum, er ilt til þess að
vita að hafa ekki gott hús til að syngja
í. — Þeir sem unna íslenzkum þjóð-
söng geta glaðst yfir þeirri byrjun,
sem félagið hefir gert í þvi að iðka
hann, enda vita menn til þess að Sig-
fús Einarsson hefir nú allmikið fyrir-
liggjandi af því tagi og máske ekki
langt að bíða að menn fái að heyra
alíslenzkan samsöng. — Það er fyrst
við nánari viðkynningu, að menn læra
að meta gildi þjóðsöngsins, þvi að
menn eru nú sem stendur komnir út
úr honum, hafa algerlega látið ruglast
af hinum og þessum útlendum áhrif-
um, sem enda í stefnuleysi. Viðvikj-
14. tðlublað
andi meðferðinni á þessum söng mun
reynslan líklega færa heim sanninn
um, að jrumtónninn í honum er veik-
nr viðast hvar og eins og fyr er sagt,
er einmitt þessum söngflokk vel treyst-
andi til að ná þeim blæ með festu og
styrk.
H. J.
Snjóflóð á Seyðisfírði.
Símfregn ’/, ’12.
í gær (sunnud. 3.) árla dags kom
snjóflóð úr Bjólfinum og tók vöru-
geymsiuhús verzlunarinnar Framtíðin
og ennfremur fjárkofa einn. í snjó-
flóðinu fórust 13 kindur, — en menn
engir. Seinna um daginn komu smá-
fióð nokkur, er gerðu usla nokkurn á
símanum.
Erl. símfregair.
Khöfn, 6/s ’12 kl. 8 siðd.
Kolaverkl'allið á Bretlandi.
Kolaverkjallið heldur ájrarn. Sam-
göngur og viðskiftalíf lamað. Samn-
ingaumleitun með málsaðilum haldið á-
jram.
Óeirðir í Kína.
Samsœti hejir verið gert inttan kín-
verska hersins í Peking og Jleiri borg-
utn. Morð, brennur og gripdeildir átt
sír stað.
-----9S6-----
íslendingar og Ólympinleikar.
Khafnar-stúdentarnir íslenzku sam-
þyktu nýlega á fundi með 16 atkv.
gegn 6, þá áskorun til íslenzkra íþrótta-
manna, að eiga engan þátt í þ. á.
Olj mpiuleikum, er haldnir verða í
Stokkhólmi, nema íslandi verði veitt
alsjálfstæð hlutdeild í þeim.
Minni hlutinn, 6 atkv., vat með
frestun á fundarályktun um málið.
Ný Grænlandsför.
íslendingar og ísi. liestar, Koeh iiöfuðsin.
Koch höjuðsmaður.
Koch höfuðsmaður í landmælinga-
deildinni dönsku ætlar nú í sumar í
nýja rannsóknarferð til Grænlands,
ásamt 2 vísindamönnum, öðrum þýzk-
um, en hinum dönskum. Erindið er
að rannsaka snjólaust landflæmi, sem
liggur inni i landinu á 78. breiddar-
stigi. Síðan ætla þeir yfir þvert landið
og er sú leið um 1000 rastir.
Það sem eftirtektaverðast er við för
þessa er það, að islenzkir hestar verða
notaðir til flutninga í stað grænlenzku
hundanna. Menn þessir koma til ís-
lands í maí eða júni, kaupa 15 hesta
og fá sér íslenzkan fylgdarmann. Leggja
síðan norður yfir þveran Vatnajökul
og er þetta gert til reynsln. Frá Ak-
ureyri gera þeir ráð fyrir að fara nm
1. ágúst áleiðis til Grænlands.
Mörgum íslendingi mun þykja för
þessi fýsileg, svo að varla þarf við
því að búast, að ekki fáist fær maður
í hana. Helzt mun Koch hafa auga-
stað á hraustum og vönum vetrar-
ferðamanni, t. d. reyndum landpósti.
Erlendar fréttir ymsar bida
næsta blaðs — vegna þrengsla.