Ísafold - 09.03.1912, Blaðsíða 1

Kemui út fcvisvar l viku. Yerö árg. (80
arkir minst) 4 kr. erienais 6 ki. oöa l1/*
dollar; borgiat fyrir mibjan júll (eilendia
fyrir fram).
UppsÖffn (skrifleg) bundin við áramót, ei
ógiid nema komln sé til útgefanda :fyiii
1. okt. og iLaapandi skuldlaus við blaðið
Afgreiðsln: Austurstmti 8,
;xxxix. árg.
I. O. O. F, 931539
Alþýðufél.bókasaín Pósthúsatr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning óke.ypis í Lækjarg. 2 mvd. 2-3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga iO—3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid, 2—3
fslandsbanki opinn 10—2 V* og 5*/s- 7.
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 sðd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 */« siðdegis.
Landakotskirkja. Gubsþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 */*, B1/*-^1/*. Bankastj. við 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Útlán 1—3
Landsbúnaðarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsfóhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opið 1 */a—2*/» á snnnudögum
8tjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega.
Tannlækning ókeypis Pósth.st*r. 14B md. 11—12
Vífilsstaðahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnið opib á sd., þrd. og fmd. 12—2
Ofsóknin gegn
Landsbankastjórunum.
Ekki á lir að aka um hneykslin í
gjaldkeramáli Landsbankans.
Eftir öll þau firn, sem á undan eru
gengin, og ísafold hefir sagt frá, bæt-
ist nú það, að málið er gert að stæk-
asta ofsóknarefni gegn bankastjórun-
um.
Þeir hafa það til saka unnið, að
þeir hafa haft eftirlit — svo mikið
eftirlit, að þeir fá hörðustu ávítur frá
landstjórninni fyrir, hve mikið eftirlit
þeir hafi (sbr. bréf ráðherra til banka-
stjóranna dags. 16. jan. þ.á.).
Þeir hafa það til saka unnið, að þeir
koma því upp, þrátt fyrir megna örð-
ugleika, að árum saman hafi verið haft
af bankanum mikið fé, og krefjast
þess, að ráðstaíanir séu gerðar til þess,
að það fé verði endurgreitt.
Þessar eru sakirnar.
Fyrir þetta eru mennirnir bornir
hinum svæsnustu brigzlum i aðalblaði
Heimastjórnarforingjanna, Lögréttu.
Fyrir þetta gerir blaðið ósleitilega til-
raun til þess að æsa ráðherra til þess
að setja mennina frá stöðu sinnil
í þessari ofsókn gegn bankastjór-
unum eru engar málsbætur. Þeir hafa
ekki eingöngu hagað sér í þessu máli
eins og samvizkusamir sæmdarmenn;
þeir hafa líka að öilu leyti hagað sér
sem gætnir embættismenn. Öllu hinu
óhæfilega atferli stjórnarinnar gegn
þeim hafa þeir tekið með stillingu,
aldrei stigið eitt spor út af embættis-
brautinni, ekkert til almennings leitað.
Engar málsbætur eru það, að gjald-
kerinn, sem alt málið er risið út af,
er einn af Heimastjórnarforingjunum,
hefir verið þingmannsefni flokksins,
setið í miðstjórn hans og lagt mikið
fé í flokkssjóð. Ekki geta bankastjór-
arnir við því gert. Og einhver tak-
mörk verður flokksfylgið að hafa, eins
hjá Heimastjórnarforingjunum eins og
öðrum mönnum.
Sum brigzlin eru brosleg, lýsa engu
öðru en illum hug og vitleysu. Önn-
ur eru þess eðlis, að verið getur að
alþýða manna þurfi að fá skýringu á
þeim, til þess að skilja málið til hlítar.
En öll eru brigzlin staðlaus og með
öllu ómakleg.
Broslegt er það, til dæmis að taka,
að Bjöm Kristjánsson hafi ekki verið
til menta settur í æsku, verið skó-
smiður, »og síðan stýrt kramaraverzl-
un«- En sú skömm líka, að hafa ekki
frá upphafi gengið mentaveginnl Ætli
Vesturheimsmenn sannfærðust ekki af
slíkum »röksemdum« f
Ætli Heimastjórnarforingjunum þætti
það ekki vel við eigandi brigzl um
Tryggva Gunnarsson, að hann hafi
einu sinni verið bóndi ? Munurinn á
fortíð þeirra B. Kr. og Tr. G. á und-
an bankastjórn þeirra var mestur sá,
að verzlun B. Kr. hafði blómgast
prýðilega í höndunum á honum, en
Tr. G. hafði farið með Gránufélagið
eins og allir vita.
Um Björn Sigurðsson er sagt, að
nn sé »frámunalega atkvæðalítill
maður«. Hann hefir ekki vasast í
málum manna þessi rúm 2 ár, sem
hann hefir hér verið, utan síns em-
bættis-starfsviðs. Það þykir ekki al-
staðar vítavert af bankastjóra. En
embætti sínu hefir hann gegnt af alúð,
samvizkusemi og þekkingu. Fráleitt
væri það nein afturför, efsumir Heima-
stjórnarforingjarnir færu að verða at-
kvæðalitlir með þeim hætti.
Þá flytur blaðið alllangt mál um
það, að Einar Jónasson málafl.maður
hafði borið æruleysissakir á Björn
Kristjánsson, og að þess er getið í
forsendum undirréttardóms hér í Reyk ja-
vík, að B. Kr. hafi ekki þá gert ráð-
stafanir til þess að bera þær sakir af
sér. Nú er sannleikurinn i því máli
ekki að eins sá, að B. Kr. hafði, þeg-
ar dómurinn var upp kveðinn, höfðað
mál sem nú er fyrir dómstólunum
gegn Einari Jónassyni, heldur hefir
líka Einar Jónasson sett ásakanir sinar
fram i kæru til stjórnarráðsins, og
stjórnarráðið ákveðið, eftir að hafa leit-
að umsagnar, að taka pd kœru ekki til
qreina að neinu leyti. Samt talar blað-
ið líkast því, sem allar þessar sakir
hafi sannast á B. Kr. I
Hvernig lizt mönnum á?
En nú er sú ásökun á B. Kr. —
en á sennilega við báða bankastjór-
ana — að Landsbankinn kaupi ekki
veðdeildarbréfin; fyrir það séu þau
komin niður í 94 eða 94V2 af hndr.,
— of slíkt hafi aldrei komið fyrir í
tíð gömlu bankastjórnarinnar. Flestir
vita nú víst, hvernig á þessu stendur.
Gamla bankastjórnin gat alls ekki selt
þau, og fyrir því leitaði hún til þings-
ins 1909, og fekk lagaheimild þess,
að landssjóður tæki 2 miljónir að láni
til þess að kaupa fyrir veðdeildarbréfin.
Af því láni tók Björn Jónsson 1V2
miljón 1909. Svo var ætlast til, að
Kristján Jónsson tæki þá lf2 miljón,
sem eftir var. Það hefir hann ekki
gert. Af þvi stafa vandræðin. Oss
skilst svo, sem Kr. J. beri það fyrir
sig, að hann hafi ekki getað fengið
féð. Sé það satt, hvernig á þá með
nokkuru viti að ásaka Landsbanka-
stjórnina fyrir að hafa það ekki á
reiðum höndum ? Getur nokkur bú-
ist við að Landsbankanum sé hér
hægra um vik en landssjóði sjálfum?
Auk þess er það kunnugt, að Lands-
bankastjórnin benti Kr. J. á auðvelt
ráð til þess að útvega þetta fé. En
því ráði fekst hann ekki til að sinna.
í sambandi við þessa ásökun um
veðdeildarbréfin ber blaðið það fram,
að Landsbankinn eigi stórfé inni hjá
Landmandsbankanum á lágum vöxt-
um, og haldi því fyrir almenningi
hér. Þessi fjárhæð á að hafa numið
um 800 þúsund um síðastl. áramót,
en bankinn þurft að nota um 300
þúsund. Svo að um Vs miljðn sé
haldið þar föstum í öllum fjárkrögg-
unum hér.
ísafold er að vísu ókunnugt um,
hvort rétt muni þetta hermt eður ei,
og fær heldur eigi skilið, hvaðan
Lögréttu koma þær upplýsingar um
hag bankans.
En þó að nú Landsbankinn hefði
átt þetta inni um nýársdagana, þá
væru það engin býsn, þar sem bank-
inn á sama tíma hlýtur að hafa skuld-
að veðdeildunum fyrir inndregiu bréf
og vexti af veðdeildunum, og ennfr.
vexti af 2 miljón króna Lands-
bankaláninu, sem alt féll í gjalddaga
2. janúar þ. á. Bankinn verður að
vera við því búinn að standast slíkar
útborganir.
Og hefir Lögrétta athugað, hvort
það sé svo hagvænlegt fyrir bankann
að vera þrælbundinn á skuldaklafa
Keykjavík 9. marz 1912.
útlöndum, og gjalda ef til vill svipaða
vexti og hann fær hér sjálfur.
Þá komum vér að siðasta ákæru-
atriðinu, sem vér ætlum að minnast
á nú, því ákæruatriðinu, sem á að
reka smiðshöggið á alt saman og
gera bankastjórana réttræka. Það er
eftirlitsleysið — að hafa ekki gætt
gjaldkernns betur.
Hver sem nokkuð hefir kynt sér
málið að marki, veit, að þessi ákæra
er alveg fráleit.
Fyrst er annrikið. Bankastjórarnir
taka við bankanum í mesta ólagi.
Þeir þurfa að kynna sér mörg þúsund
lán og víxla, og miklum fjölda þeirra
þarf að koma í betra lag með mikilli
og langvinnri fyrirhöfn. Rannsóknar-
nefnd þingsins kom 1911 með alla
þá fyrirhöfn, sem henni var samfara.
Og bankastjórarnir verða að fara á
vixl til útlanda eða í eftirlitsferðir.
Það er sennilega flestum mönnum
vitanlegt í þessum bæ, að í stað þess
að um vanrækslu hafi verið að tefla
hjá bankastjórunum, hafa þeir verið
drekkhlaðnir störfum frá morgni til
kvölds, síðati þeir tóku við.
Þá var traustið á gjatdkeranum.
Hann var einn af bæjarins helztu
mönnum. Hann hafði verið við bank-
ann um 23 ár. Landsins mesti reikn-
ingsmaður hafði verið með honum
gæzlustjóri öll árin og æðsti dómari
landsins um 14 ár. Þeir höfðu aldrei,
svo kunnugt væri, fundið neitt at-
hugavert við störf gjaldkerans.
Alt árið 1910 og fram að þingi
1911 var Kristján Jónsson nær því
daglega í afgreiðslustofu bankans, ein-
mitt á aðalafgreiðslutímanum, þegar
megnið af forvaxtareikningum fer
fram, og jafnframt þann tímann, sem
bankastjórarnir voru bundnastir við
sina afgreiðslu. Hann benti banka-
stjórunum nokkurum sinnum á það,
sem honurn líkaði ekki. En hann
benti aldrei á það, að neitt væri at-
hugavert við störf þeirra gjaldkera
og bókara.
Bankastjórarnir höfðu alt eftirlit
með bankannm, annað en það, að
rannsaka, hvort nokkur sviksemi færi
fram. Þeir höfðu enga ástæðu til þess,
að gruna neinn um hana.
í byrjun ársins 1910 komust þeir
að þvi, að gjaldkerinn einn reiknaði
forvexti af víxlum. Bankastjórarnir
mæltu þá fyrir um, að bókarinn eða
annar í forföllum hans skyldi gera
það líka. Þeim kom ekki annað til
hugar en að fyrirmælunum væri hlýtt.
Og gæzlustjórinn, sem i afgreiðslustof-
unni var, Kr. J., gerði aldrei viðvart
um, að í þessu efni væri neitt áfátt.
Þrátt fyrir það traust, sem banka-
stjórarnir höfðu á starfsmönnunum,
og þrátt fyrir það, að það er vitan-
lega ekki þeirra verk að reikna upp
eftir þá, höfðu þeir ásett sér að gagn-
skoða frumbækur gjaldkera og bókara,
hvenær sem tími ynnist til. Þeir gátu
það ekki fyr en í síðastliðnum nóvem-
ber. Þá tóku þeir til þeirra starfa.
Og þá fóru að koma í ljós þær mis-
fellur, sem mönnum er nú kunnugt
um.
Hvað er þá að ásaka bankastjórana
fyrir ? Alls ekki neitt. Það er stakri
skyldurækt þeirra að þakka, að mis-
fellurnar komust upp. Og það er fyrir
sömu skyldurækt þeirra, að ekki tókst
að kæfa málið, eins og allur gangur
þess bendir á að til hafi verið stofnað.
Fyrir það reynir nú Lögrétta að
æsa ráðherra til þess að reka þá frá
stöðu sinni.
Hefir blaðið athugað afleiðingarnar,
sern af því mundu verða, ef þessu
fengist framgengt?
Hefir blaðið athugað, hver óhemju-
grunur mundi kvikna — réttur eða
Ráðuneytið nýja i Noregi.
---- Kböfn 3«/j 1912.
Yinstra megin að ofan: Erik Enge, landbúnaðarráðgjafi (frjálsl.), Edward Lilje-
dahl, kenslnmálaráðgjafi (frjálsl.) og Jóhannes Irgens, ntanríkisráðgjafi (hægri).
í miðið að ofan: Jens Bratlie, yfirráðgjafi og hervarnarráðgjafi (hægri) og
Frederik Stang (próf.), dómsmálaráðgjafi (hægri).
Hægra megin að ofan: Fr.Konow, fjármálaráðgjafi (frjálsl.), Ambrosius Lindvig,
verzlunarráðgjafi (frjálsl.) og Bernhard Brænne vinnumálaráðgjafi (hægri).
Það þykir stjórnmálaþrekvirki af Bratlie, að honum tókst að bræða
saman flokkana aftur og gera sér fráfarandi ráðgjafa fylgisama. í sárabætur
kvað eiga að gera Konow, yfirráðgjafann sáluga, að stórþingisforseta í stað
Bratlies og auk þess var frændi hans, Fr. Konow, nýr þingmaður, gerður að
fjármálaráðgjafa. Annars eru nú sem áður 4 af hvorum flokki í ráðuneytinu
og samvinna söm eins og ekkert hafi í skorist. — Einhver merkasti maður-
inn í nýju stjórninni er Frederik Stang, prófessor, sem nú er orðinn dóms-
málaráðgjafi.
Konow, sem nú er farinn frá völdum, er mikill íslandsvinur og hefir
hann keypt og lesið fslenzk blöð um mörg ár. Heyrst hefir, að afnám tolls
á íslenzkum hestum hafi verið vel á veg komið um það leyti, er Konow var
steypt. Hvað nýja táðuneytið hefst að í því máli skal ósagt látið, en von-
andi er að málið nái fram að ganga.
rangur —, ef bankastjórarnir væru
reknir fyrir þá sök eina, að koma upp
um einn Heimastjórnarforingjann mis-
fellum, sem almenningur veit nú, að
eru í meira lagi alvarlegar? Hefir
blaðið athugað, að sá burtrekstur mundi
gefa mönnum tilefni til að halda, að
fleiri menn væru í hættu en Halldór
Jónsson, svo að vissast væri að láta
ekki aðra en Heimastjórnarhöfðingja
kynnast málinu of mikið við væntan-
lega sakamálsrannsókn.
Og hefir blaðið athugað, hverjar af-
leiðingarnar mundu verða fyrir Kristján
Jónsson, ef hann léti æsast út í þá
vitleysu? Þvi er ekki að leyna, að
nú er óhugur í mörgum manninum
út af því, að eiga að fá hann aftur í
dómstjórasætið, eftir alt, sem fram
hefir komið. En léti hann hafa sig
til slíkra hefnda og þess ofbeldis, sem
hér er um að tefla, þá mundi rísa
gegn honum sú alda, að sæmd hins
æðsta dómstóls hér á landi væri í
veði, utanlands og innan, ef hann
tæki aftur forsæti þar.
Þýzkalandsför Haldanes.
Samdráttur með Bretum og Þjóðverjum.
Afnám flokkasamkepni?
---- Kh. »/, ’12.
Sá stórmerki atburður gerðist á dög-
unum, að Bretar sendu hermálaráð-
gjafa sinn Haldane til Berlínar til þess
að tala þar við stjórn og stórmenni
um framtíðarhorfur i sambandinu milli
landanna. Förinni var haldið mjög
leyndri fyrst um sinn og alt annað
erindi látið í veðri vaka.
En nú hefir Asquith yfirráðgjafi skýrt
frá hinu sanna í þinginu á dögunum,
skömmu eftir heimkomu Haldanes.
Hann sagði þann hafa verið tilgang
fararinnar, að Haldane leitaði fyrir sér
meðal þeirra, er bæru ábyrgð á þýzk-
um utanrikismálum nú, hvort eigi yrði
bætt samkomulagið og samvinnan milli
landanna. Asquith kvaðst ekki geta
sagt frá, um hvað samræður Haldanes
hafi snúist í einstökum atriðum, en
því sagðist hann geta skýrt frá, að
samningatilraunir væru nú þegarbyrj-
aðar milli stjórnanna og að einlægur
vilji hafi verið af beggja hálfu, meðan
Haldane var í Berlín, að bæta sam-
komulagið milli ríkjanna, án þess að
vináttusambönd Þjóðverja og Breta
við önnur ríki mistu nokkurs í. í
samræðunum hafi hvor aðili talað það,
sem honum bjó í brjósti og þetta hafi
nú leitt til þess, að alvarlegar tilraun-
ir væru að byrja milli ríkjanna, ítar-
leg rannsókn á hvað hægt væri að
gera. Þessarri ræðu var tekið með
lófaklappi af öllum flokkum i þing-
inu.
Samskonar yfirlýsingu um heimsókn
Haldanes flutti v. Bethmann-Hollweg
kanzlari í þýzka þinginu.
Menn þykjast þess fullvissir, að
samningatilraunirnar stefni meðal ann-
ars að því, að eitthvert lát verði á
samkepni þeirri, sem verið hefir með
Bretum og Þjóðverjum á síðari árum
í flotabúnaði. Meðan Haldane var í
Berlin flutti Churchill flotamálaráðgjafi
ræðu á Englandi og sagði þá, að her-