Ísafold - 16.03.1912, Síða 1

Roroxu út tvÍHvar í viku. Verf) Arg. (S()
arkir minst) i kr. eriendi» K ki. eí>n 1 l/»
dollar; borgist fyrir mibian júli (erlendi*
fyrir fram).
ISAFOLD
OÐpaðKn (akrifleg) bnndin vift dramót, er
óglld oiíim komtn aé til ótgefanda tfyrir
1. ofct. "g aaapandi sknldlane vift blaftift
Afgreiftiila: Anetnretratl 8.
XXXIX. árg.
I. O. O. P. 931539
Alþýftufél.bókaaaín Pósthússtr. 14 kl. 5-8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. iá mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Ðæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Eyma-,nef-og hélslækn. ók. Pósth.str.UA fld.2—8
íslandsbanki opinn 10—2 •/« og Bl/e 7.
K.P.D.M. Lestrar- og ekrifstofa 8 Ard.—10 sftd.
Alm. fundir fld. og sd. 8 »/• slftdogis.
Landakotskirkja. Guftsþj. 8 og 8 A helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 10‘/«-12 og 4-5
Landsbankinn ll-2‘/«, 5»/s-6»/s. Bankastj. vift 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. ÚtlAn 1—8
Landsbúnaftarfélagsskrifstofan opin trA 12—2
Landsféhirftir 10-2 og 5-6.
Landsskjalasafnift hvern virkan dag 12—2
Landsiminn epinn daglaugt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12—1
NAttúrugripasafn opift l*/i—2»/i A sunnudögum
StjórnarrAftsskrifstofurnar opnai 10—4 daglega.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifllsstaftahælift, Heimsóknartimi 12—1.
Þjóftmenjasafnift opift A sd„ þrd. og fmd. 12—2
Tliðurjöfnunarskráiti 1912
fæst hjá bóksölum.
Verð: 25 a.
Bæjarshrá Reykjavíkur
er ómissandi handbók fyrir
hvern mann.
Fæst hjá bóksölum. Verð kr. 1.50.
Yfirdómarar
í stjórnmáladeilunum.
ísafold vakti máls á því 1910, að
setja verði »lög, er banni dómurum
stranglega að vasast í opinberum mál-
um«,
Þetta var þá sett í samband við
viðleitni vora við að ná æðsta dóms-
valdinu inn í landið, gera landsyfir-
réttinn að hæstarétti. Og á það var
bent, hve ótryggileg óhlutdrægni dóm-
aranna hlyti að verða, ef þeir tækju
þátt í stjórnmáladeilum og flokka-æs-
ingum, og hve ófýsileg tilhugsun það
væri, að slíkir dómarar hefðu úrslita-
vald málanna með höndum.
Vér hyggjum, að mörgum muni
það þykja orð í tíma talað, að nú sé
þessi hugsun rifjuð upp aftur. Vér
hyggjum, meira að segja, að þeir muni
vera margir, sem nú vilji ekki eftir
því bíða, að landsyfinétturinn verði
hæstiréttur vor, heldur vilji fá dómar-
ana út úr þrasinu sem allra-fyrst, hvað
sem því líður, hvenær vegur og vald
landsyfirréttarins verður aukið.
Málið kom fram á síðasta Alþingi
í stjórnarskrárumræðunum. Tvær til-
lögur voru um það gerðar
Önnur var frá þeim Jóni Þorkels-
syni og Bjarna Jónssyni frá Vogi:
>Dómendur í æðsta dómstóli hér á
landi eru ekki kjörgengir«.
Hin var víðtækari, frá Sigurði Sig-
urðssyni: »Undanþegnir kjörgengi eru
allir dómarar landsins«.
Umræður um þessar tillögur urðu
minni en búast hefði mátt við, ber-
sýnilegt, að allur þorri þingmanna
hafði lítið um þetta hugsað. Mest
furðan var, hvernig ráðherra og há-
yfirdómara Kristjáni Jónssyni fórust
orð.
Hann gat ekki litið á þetta neinn
veg annan en þann, að tillagan væri
stíluð gegn honum einum.
»Hún ætti víst heldur að hljóða
svo: Kristján Jónsson er ekki kjör-
gengurc, sagði hann.
Honum hefði þó átt að vera kunn-
ugt um það, og hefir líka fráleitt geng-
ið þess dulinn, að á stórum flákum
hins siðaða heims fer því svo fjarri, að
dómarar séu kjörgengir til löggjafar-
þings, að þeir hafa ekki einu sinni
kosningarrétt, og að þeim er bannað
með öllu að eiga nokkurn þátt bæði
í viöskiftalífi og stjórnmálalifi, hverju
nafni sem það nefnist, nema að því
leyti, sem þeir gera það sem dóm-
arar.
Ekki getur þetta fyrirkomulag verið
stílað gegn Kristjáni Jónssyni hér og
þar úti um heiminn.
Vitanlega er þetta gert i því skyni
að tryggja svo vel, sem kostur er á,
ekki að eins óhlutdrœqni dómstólanna,
heldur og traust almennings á þeim.
Hvað sem því líður, hvort dómarar
kunna að geta varast að verða hlut-
drægir, þótt þeir standi í hinu og
öðru snörpu og meira og minna ill-
úðlegu þrasi við menn, þá er það vist,
að almenningur hefir ekki sama traust
á óhlutdrægni þeirra, ef þeir gera það,
eins og ef þeir láta það ógert.
En hvergi hafa menn jafn-mikla
ástæðu til þess að gjalda varhuga við
vastri dómara í landsmálum eins og
hér á landi. Hér þekkir hver annan.
Fyrir þvi ber það svo óvenjuléga oft
við hér, að deilurnar verða sárar og
óvildarrikar. Og það á að sjálfsögðu
eins við deilur dómaranna eins og
deilur annara manna — ef dómararn-
ir lenda í deilum á annað borð.
Ummæli ísafoldar 1910 voru ekki
stíluð gegn Kristjáni Jónssyni sérstak-
lega. Vér göngum að því visu, að
svo hafi ekki heldur verið um tillög-
urnar á siðasta Alþingi. . En hinu
verður ekki neitað, að Kr. J. hefir
orðið til þess, öllum mönnum fremur
— án þess að ætlast til þess sjálfur —
að gera landslýðnum auðsæja nauð-
synina á þvi, að meiri höft verði lögð
eftirleiðis en að undanförnu á marg-
háttað vastur og umsvif yfirdómar-
anna.
Vér minnumst sumra ummæla Kr.
J. á Borgarfjarðarfundunum siðastliðið
sumar — þeirra, er getið hefir verið
um í blöðunum.
Á einum fundinum, að minsta kosti,
lét hann þess getið, að í þingflokki
Sjálfstæðismanna væru þeir fjárglæfra-
menn, sem ekki ættu að eiga neitt
atkvæði um landsmál.
Allir vita, hve mikið varð úr þeirri
ásökun. Einn Sjálfstæðismaður, sem
setið hafði á síðustu þingum, var
kærður fyrir fjárglæfra kosningardag-
inn. Kr. J. varð sjálfur að úrskurða,
að sú kæra væri ekki á neinum rök-
um reist.
Á öðrum fundinum hélt hann því
fram, að atferli Landsbankastjóranna
»gengi glæpi næst« — það atferli, að
taka ekki meira fé að láni hjá Land-
mandsbankanum en þeir gera, ef
Landsbankinn hefði þar lánstraust.
Aðrir menn líta svo á, sem við-
skifti núverandi bankastjóra við Land-
mandsbankann séu svo miklu gætilegri
og viturlegri en viðskifti fyrirrennara
þeirra, að ekki verði saman jafnað.
ísafold skal ekki að þessu sinni
um þann ágreining deila. En ekki er
óeðlilegt, að menn athugi, hver það
er, sem við hefir slíkt orðalag, hver
það er, sem fer um sveitirnar og
ber á saklausa menn féglæfra og talar
um frammi fyrir mannfjölda, að at-
ferli nafngreindra sæmdarmanna, sem
eru að rækja skyldur sinar sem sam-
vizkusamlegast, »gangi glæpi næst«.
Menn munu segja, að það sé þing-
maðurinn og ráðherrann Kristján Jóns-
son. Þetta sé sagt í kosningahita og
ráðherra-geðshræring. Sjaldnast megi
vega það á gullvog, sem menn segi í
kosningabaráttu um andstæðinga sína.
Getur verið. Hér skal ekkert um
það þráttað. Það svar kæmi ekkert
málinu við.
Þvi að Kristján Jónsson er meira
en þingmaður og ráðherra.
Hann er líka háyfirdómari landsins.
Hann hefir ekki sagt því embætti sínu
lausu. Hann ætlar sér að taka við því
aftur, þegar hann sleppir ráðherra-
störfunutn.
Vér efumst um, að nokkur sá ma'ður
sé til um þvert og endilangt landið,
sem ekki getur áttað sig á því, þó að
slíkum ummælum sem þeim, er hér
Reykjavík 16. marz 1912
hefir verið minst á, kunni að mega
mæla bót í munni stjórnmálamanns
á æstum fundum, þá auki það ekki
traustið á yfirréttinum, að háyfirdóm-
arinn fari um landið, og tali svona
um menn.
Og allir vita, hvað valdið hefir
mestu umtali hér síðustu vikurnar —
að það er meðferð ráðherrans, sem
jafnframt er háyfirdómari, á máli,
sem öllum óhlutdrægum mönnum
virðist bersýnilegt, að umsvifalaust
hefði átt að vísa til dómstólanna.
Getur nokkur heilvita maður hugs-
að sér, að öll sú óánægja og öll sú
rekistefna, sem meðferð þess máls
hefir vakið, muni ekki hafa einhver
áhrif á traustið á yfirréttinum?
Vér hyggjum, að öllum mönnum
sé nú orðið það ljóst, að það sé blátt
áfram óþolandi, að það fari að tíðkast,
að yfirdómarar landsins gangi út úr
sínu embætti, þegar þeim sýnist, inn
i verstu rifrildisstöðu landsins, og set-
jist því næst aftur í dómarasætið, eins
og ekkert hefði í skorist.
Til þess að girða fyrir það, virðist
að minsta kosti það ráð sjálfsagt, að
undanþiggja yfirdómarana kjörgengi
til Alþingis. Skemmra má ekki fara.
Hitt er vafamál, hvort ekki ætti að
búa enn betur um hnútana til þess að
tryggja traust manna á æðsta dóm-
stólnum hér á landi.
Verði stjórnarskránni breytt á ann-
að borð á næsta þingi, ætti breyting
í þessa átt fyrir hvern mun að komast
að. Færi svo, að henni yrði ekki
breytt, ættu stjórnmálaflokkarnir að
koma sér saman um til bráðabirgða,
að vinna gegn því af alefli, að yfir-
dómararnir fari á þing.
Þetta ætti ekki að þurfa að verða
neitt flokksmál. Sjálfstæðismenn og
Heimastjórnarmenn eiga hvorttveggju
nokkura sök á því, hvernig nú er
komið. Sjálfstæðismenn komu Kr. J.
inn á þing sem þjóðkjörnum. Heima-
stjórnarmenn gerðu hann að ráðherra.
Mönnum var ekki alment orðið ljóst,
hvað hér var í veði. Nú ættu flokk-
arnir að geta komið sér saman um
að kippa þessu í lag — enda enginn
stjórnmálaflokkur hugsanlegur í land-
inu, sem ekki ætti að telja sér skylt
að vernda traust og sæmd æðsta dóm-
stólsins hér á landi.
------4. .—
Afmælissjóðnr Heilsnhælisins.
Ef margir fyndust í landinu slíkir
sómamenn sem merkisbóndi sá, er af-
henti ritstjóra ísafoldar 50 kr. afmæl-
isgjöf á afmæli látinnar konu sinnar
— mundi afmælissjóðurinn Heilsu-
hælisins fljótlega auðgast.
Og mundu þeir eigi i rauninni vera
allmargir, sem i fótspor þessa ágætis-
manns vilja feta, sem finna til þess,
að gteðidaga látins ástvinar verður
naumast betur minst en með gjöf,
stórri eða litilli eftir efnum og ástæð-
um — til þeirrar stofnunar landsins,
sem ætlað er að útrýma »Hvita
dauðac.
Nauðsyn er og á, að fleiri af-
mælisbörnin sem lifa — muni eftir
heilsuhælinu á afmælum sínum.
Síðan auglýst var síðast hafa ritstj.
Isafpldar borist eftirfarandi afmælis-
gjafir og áheit:
19. febr. Ónefnd stúlka 5 kr.; 29.
febr. Þ. 50 kr. (sbr. næstsíðasta blað);
2. marz Guðm. Pétursson 10 kr.; 2.
marz Bergur Bárðarson Skógum 12 kr.;
x 3. marz Vald. Poulsen 5 kr.; Bræðra-
félag Kjósarhrepps 20 kr. á 20 ára
afmæli þess.
Munið ejtir Heilsuhœlinu d ajmœl
um yðarl
Fjármálanefndin
lokið störfum sínum.
Fjármálanefnd sú, er kosin var i á
síðasta þingi, lauk starfi sínu í byrjun
þessarar viku og má búast við nefnd-
aráliti hennar fullprentuðu í næsta
mánuði. Þingkosnir i nefndina voru
eins og kunnugt er, þessir: Sigurð-
ur Hjörleifsson, Hannes Hafstein,Magn-
ús Blönd^hl og August Flygenring.
Formaður nefndarinnar, skipaður af
ráðherra, var Klemens Jónsson land-
ritari.
Af þingsályktunartillögu þeirri, er
hér fer á eftir, má sjá hvert starf
nefndinni var ætlað:
xAlpingi ályktar að skora d lands-
stjórnina að skipa / manna nejnd, til
pess að taka til íhuqunar jjármál lands-
ins, sérstaklega:
1. að rannsaka, hvort tiltœkilegt sé að
auka tekjur landssjóðs með einka-
ritti á aðjiuttum vórum, svo sem
tóbaki, steinolíu, kolum 0. fl.
2. að íhuga bankamál landsins og
ónnur peningamdl, er standa i sam-
bandi við pau, par á meðal d hvern
hátt hagkvcemast verði að stojna
Jasteignaveðbanka ogútvega mark-
að Jyrir islenzk verðbrij.
Fjórir nejndarmanna skulu kosnir aj
sameinuðu pingi með hlutjallskosningu,
en landsstjórnin nejnir sjdlj til einn
peirra, og skal hann vera Jormaður
nejndarinnar.
Kostnaður við nejndina greiðist úr
landssjóði. Aðstoð við nefndarstörfin,
svo og útgjöld til pess að útvega nagar
upplýsingar, teljast til kostnaðar við
nejndina.
Nejndin skal senda landsstjórninnni
tillögur sínar svo fljótt, sem hún jar
pvi við komið og pau lagajrumvórp, er
hún kann að semja um pessi ejni, en
landsstjórnin leggi Jyrir alpingi svo fljótt
sem unt er pau aj Jrumvörpum pessum,
er hún aðhyllist.
Af þessu má öllum vera ljóst, að
nefndin hafði bæði mikið og vanda-
samt starf með höndum og er að
sjálfsögðu of snemt að kveða nokkurn
dóm upp um það, hvernig tekist hafi.
ísafold hefir áður gert nokkra grein
fyrir þeirri tillögu nefndarinnar, að
landið taki sér einkarétt til innflutn-
ings og sölu á kolum, en feli þann
einkarétt erlendu félagi til meðferðar,
um alt að því 15 ára bil. Hefir nefnd-
in gert um þetta samning við félagið,
sem alþingi á kost á að ganga að, ef
það vill. Ekki útilokað, að hægt sé
að fá samningunum breytt í einstök-
um atriðum á þinginu, og hefir félag-
ið lofað að senda hingað umboðs-
mann sinn um þingtimann. Þessi er
sú tillaga nefndarinnar, er fjárhagslega
skiftir mestu máli. Von um tekju-
auka af henni þegar á 1. ári, er nema
mundi 160 þúsund krónum;er eins
líklegt, að sá tekjuauki tvöfaldist á fám
árum, svo hraðfara sem skipaútgerð
eykst hér á þessum árum.
Þá vill nefndin ennfremur, að land-
ið taki sér einkarétt til innflutnings og
sölu á steinolíu og vill líka fela þenna
rétt einhverju félagi, gegn hæfilega
háu afgjaldi, alt að því 4 kr. á hverju
fati, en án þess að olian verði fyrir
það dýrari landsmönnum en nú. Ekki
tókst þó nefndinni að koma á þeim
samningum um þetta, er hún gæti
ráðið til að ganga að, en vill að stjórn-
inni veitist heimild til þess að semja
áfram um málið og gera fullnaðar-
samninga um einkaleyfið. Annars bú-
ist við því, að samningatilraunum verði
haldið áfram um þingtímann.
Nefndin ræður ekki til þess að land-
ið taki sér einkarétt að svo stöddu til
innflutnings og tilbúnings á tóbaki,
en villgláta jrannsaka málið ítarlegar
en®enn er hægt, með því að safna
skýrslum um allan innflutninginn 1913,
eftir þeim fyrirmyndum, er nefndin
hefir samið. Hins vegar hugsar hún
17. tölublaö
sér nokkrar ráðstafanir til þess gerð-
ar að leiða tóbaksiðnaðinn aftur inn í
landið.
Þó takast mætti að afla landssjóði
þeirra tekna af einkaleyfum af kolum
og steinolíu, sem nefndin gerir ráð
fyrir, þá telur hún þó þörf á mun
meiri tekjuauka, og telur þá tiltæki-
legast að leggja nokkurn toll á að-
flutta vefnaðarvöru og skófatnað. —
Tekjuauka landssjóðs af þeim tolli á-
ætlar nefndin um 130 þús. kr. árlega.
Gert er ráð fyrir eftirliti með inn-
flutningi vörunnar, en hér ekki rúm
eða tími til þess að skýra frá, hvernig
ætlast er til, að því verði fyrir komið.
Nái tillögur nefndarinnar fram að
ganga, eða verði þær að lögum, má
búast við tekjuauka handa landssjóði,
er nemi 800 þús kr. á fjárhagstíma-
bilinu.
Loks hefir nefndin athugað banka-
málið nokkuð og gefið stjórninni nokkr-
ar bendingar um fyrirkomulag veð-
banka hér á landi. Er það eitt af
þeim lagafrumvörpum, er mjög þarf
að vanda til, og telur nefndin að
stjórnin eigi hægra en hún með að
láta semja lagafrumvarp um þenna
fyrirhugaða veðbanka.
Réttar rannsóknin hafín.
Gjaldkera vikið frá um stundarsakir.
Hann setur 20000 kr. veð
fyrir návist sinni.
í fyrradag þ. 14. marz komst hið
margumtalaða Landsbankagj aldkeram ál
loks á þann rekspöl, sem það átti að
komast á fyrir þrem mánuðum. Stjórn-
arráðið gerði það loksins, 14. marz,
sem það hefði átt að gera 14. des.
eða þar um kring — sem sé að víkja
Landsbankagjaldkeranum frá, meðan
fram færi réttar-rannsókn um misfell-
urnar í bókfærslu hans.
Ef stjórnarráðið hefði tekið þann
upp fyrir þrem mánuðum, í stað þess
að draga svo háan þriggja mánaða
víxil á þolinmæði landsfólksins, sem
gert hefir það — pá hefði mikil reki-
stefna og leiðindi sparast fyrir alla
málsaðila.
Enginn hefir grætt á þessum drætti.
Hann hefir valdið óskaplegustu kvik-
sögum um alt landið, ýmist um það,
að um ofsóknar-hótfyndni eina væri
að tefla af bankastjóra hálfu eða, að
misfellur gjaldkerans tækju út yfir all-
an þjófabálk — hann hefir gert ráð-
herra svo mikinn óleik í áliti góðra
manna, að hann bíður þess aldrei
bætur — hann hefir vakið mesta óhug
mætra manna á réttar-ástandinu í land-
inu — hann hefir í einu orði gert ilt
eitt, en ekkert gott.
En nú er málið sem sagtloks kom-
ið á réttan rekspöl.
Á fimtudaginn vék stjórnarráðið
Halldóri Jónssyni frá störfum um
stundarsakir og setti í stað hans Jón
Pálsson til að gegna starfinu á eigin
ábyrgð.
Þann dag hófst einnig sjálf rann-
sóknin með þvi, að Halldór Jóns-
son var yfirheyrður fyrsta sinni. Ei
honum nú batnað svo, að hann ei
kominn á fætur og læknir hans, Guðm.
Magnússon, hefir gefið leyfi til þess,
að rannsókn mætti byrja.
Dómarinn, Jón Magnússon, lét gjald-
kera þegar setja veð jyrir návist sinm
20,000 kr. Ennfremur hefir dómar-
inn fengið sér til aðstoðar við rann-
sókn bókfærslunnar Þorstein Þorsteins-
son cand. polit., er var í fyrstu rann-
sóknarnefndinni og af öllum mikils
metinn fyrir áreiðanleik og samvizku-
semi.
Meira hefir enn eigi gerst i þess-
ari rannsókn. Eftir því sem ísajold
hefir haft fregnir um frá dómaranum,
mun henni naumast lokið á skemri
tima en 3 mánuðum.