Ísafold - 27.03.1912, Page 1

Kemm út tvisvar 1 viku. Verö árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendiu 5 ki, eöa 1 */»
dollar; borgist fyrir miöjan júli (erlendis
fyrir fram).
ÍSAFOLD
CnFBögn (Biriíleg) bundin viS áramót, si
ógiiíi nema korain sé til útgefanda ;fyii»
1. oht. eg aaspandi gknldlanB við blaðiS
AfRieiSsle: Anstnntrmti 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 27. marz 1912.
20. tölublað
I. O. O. F. 931539
Alþýðufél.bókasafn Pósthússtr. 14 kl. 6—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
JBorgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10— 3
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4 7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12 3 og 6—7
Eyrna-.nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.i4A fid,2 3
íslandsbanki opinn 10—2J/* og 5l/a—7.
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 söd.
Alm. fnndir fid. og sd. 8»/» síödegis.
LandakotskirKja. öuösþj. 8 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10J/a—12 og 4—6
Landsbankinn 11-21/*, SVa-ðty. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 6—8. IJtlán 1—3
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhiröir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafniö hvern virkan dag 12—2
Landsimi^in opinn daglangt [8—9] virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis J>ingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib 14/a—21/* á sunnudögum
Stjórnarráösskrifstofurnar opnai 10—4 daglega.
Talsími Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
• (8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vífilsstaöahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
jpjóömenjasafnið opiö á sd., þrd. og fmd. 12—2
Tliðurjöftmnarskráin 1912
fæst hjá bóksölum.
Verð: 25 a.
Bæjarskrá Beijkjavíkur
er ómissandi handbók fyrir
hvern mann.
Fæst hjá bóksölum. Verð kr. 1.50.
Víxla og ávísanahvarfið
í Landsbankanum.
Nú er það mál að komast á dag-
skrá. Aður druknaði það eins og önn-
ur hneykslin í bankanum, í ópum og
látum Heimastjórnarforingjanna. Nú
er örðugra að kæía vitneskju um
málið.
Fyrir því göngum vér að því vísu,
að mönnum þyki nú ekki ófróðlegt
að sjá ágrip nokkurt af því, sem áð-
ur hefir kornið fram um þetta atriði,
og hvað um það hefir verið sagt.
Eins og ísafold veik að síðast, komst
bankarannsóknarnefndin, sem skipuð
var 1909, að því, að höfuðbók bankans
bar ekki saman við vixlaeignina. í
höfuðbókinni var hún talin 6241,85
meiri en hún reyndist.
Nefndin segir í skýrslu sinni, að
hún hafi »spurt starfsmenn bankans um
það, hvort engir aðrir víxlar lægju við
bankann en þeir, er henni voru afhent
ir, eða vísað á hjá málaflutningsmanni
eða annarsstaðar, en þeir kváðu ekki aðra
víxileign bankans en þá, er nefndin
hafði til meðferðar; bókari gat þess jafn
framt, að nokkru áður en Ólafur Davíðs-
son hefði farið frá starfi sínu í bankau
anum, hefðu þeir orðið varir við skekkju
nokkuð líka því, sem nefndin komst að,
en ekki trúað því, að hór gæti verið um
nokkuð þvílíkt að ræða; hefði hann svo
nokkru eftir að hann tók við, rannsak-
að þetta aftur; hefði sér þá fundist
mismunurinn vera hátt á 5. þúsund
krónur; kvaðst hann þá hafa látið banka-
stjóra vita um þetta, en hann álitið, að
þetta gæti ekki átt sér stað og viljað
lata það bíða til nýárs
»Hver orsök só þessarrar skekkju getur
nefndin ekki sagt með vissu, en það
virðist ekki langt frá, að geta sór til,
að víxlar hafi tapast í bankanum og því
bank’.nn orðið her fyrir beinu peninga-
legu tjóni; þó er ekki hægt að aftaka
með öllu, að hór geti verið að ræða um
skekkju í bókfærslu, þótt ólíklegt bó.
Þess skal getið, að á meðan hin fráfarna
bankastjórn sat að völdum, voru hinir
og þessir af starfsmönnum bankans látn
ir hafa hönd á víxilkössunum og taka
úr þeim víxla þá, er fóllu daglega í
gjalddaga, jafnvel sendisveinn bankans
er þá ekki ólíklegt að vixill eða víxlar
hafi getað fallið úr kössunum á gólfið
og glatast þannig, Nú hefir þessu ver-
ið breytt þannig, að bankastjóri einn
hefir umráð yfir víxileign bankans<
(Skýrsla rannsóknarnefnd. bls. 51).
»Við athugun a avísanareikningnum
kom það í ljós, að höfuðbók telur kr,
1435,90 of háa ávísatiaeign bankans, eða
með öðrum orðum, að kr. 1435,90 vant
ar af ávísunum í þá eign bankans eins
og reikningurinn sýnir hana, og mun
þetta nú i mörg ár hafa verið á vitund
starfsmanna bankans. Núverandi bók
ari segist hafa látið bankastjóra vita
um þessa skekkju og óskað eftir, að
hún yrði færð á tapsreikning, en banka-
stjóri eða bankastjórn skorast undan,
haldið, að þetta mundi lagast....
»Hvernig þessi tipphæð hefir tapast,
verður ekki sóð á t eikningum bankans,
en ekki er ólíklegt, að hér só eitthvað
líkt og með víxilreikninginn«. (Bls. 52).
Þá kemur þingið 19x1.
í »Nefndaráliti um innsetninggæzlu-
stjóra Ed. við Lnndsbankannt höfum
vér ekki getað séð, að neitt hafi verið
á þetta mál minst. Ekki heldur í
Ágripsskýrslu« rannsóknarnefndarinn-
ar í Ed.
Það er eins og málið hafi annað-
hvort þótt svo ómerkilegt — þetta,
að nokkrar þúsundir voru horfnar úr
Landbankanum í víxlum og ávísunum
að ekki væri orðum að því eyð-
andi, eða þá svo viðsjárvert, að var-
legast væri að fara sem minst út í
þá sálma.
En í gjörðabók rannsóknarnefndar-
innar kemur það fyrir. Sigurður Hjör-
leifsson kom því þar fyrst að með
fyrirspurnum til endurskoðunarmann-
anna.
Um það er svo skráð i þgsk. 964
(bls. 1251 í skjalapartinum):
»Að gefnu tilefni frá einum nefndar-
manni um það, hvort endurskoðendum
hefði verið kunnugt um, hvort víxlaeign
baukans kæmi heim við bækur hans,
svaraði bæjarfógeti Jón Magnússon þvf,
að hann hefði orðið þess var, að víxla-
eignin virtist ekki koma alveg heim við
bækurnar, en fulla vissu um það hafi
hann ekki getað fengið, enda mun-
urinn svo lítill« (— hann var 6241 kr.
85 a.) »að hann hefði vel getað ímynd-
að sór, að það stafaði af einhverri skekkju
í bókfærslu, er hann ekki hefði getað
fundið. Sama svar gefið af hinum end-
urskoðaranum. — Aðspurðir hvenær þeir
hafi orðið þess varir, og svara þeir því,
að það muni hafa verið síðustu árin«.
í fylgiskjölum við nefndarskýrsluna
i Ed. er enn fremur að þessu máli
vikið.
Sigurður Hjörleifsson lagði meðal
annars þá skriflegu fyrirspurn fyrir
endurskoðunarmenn bankans:
»Hefir endurskoðunarmaðurinn borið
saman lánsskjöl bankans (víxla, sjálfs-
skuldarábyrgðarlán, fasteignaveðslán,
reikningslán og lán til sveitarfólaga og
bæja) við bækur bankans og athugað,
hvort bankinn ætti þær eignir og að
eins þær, sem bókfærðar eru í bókun-
um?
Jón Magnússon svarar þessarri spurn-
ingu svo:
»Iðulega borin saman lánsskjölin við
bækurnar jafnótt og þau voru gefin út.
Annars ekki borið öll lánsskjöl í eiuu
saman við bækurnar, en endrum og sinn-
um borið eldri lánsskjöl saman við bæk-
urnar. — Varð ekki var við annað en
að allar eignir bankans væru bókfærðar,
nó vis8Í til, að neitt vantaði af þeim, þó
með skírskotun til þess, er eg skýrði
nefndinni frá við munnlega yfirheyrslu
viðvíkjandi víxlunum«.
Klemens Jónsson, sem var endur-
skoðunarmaður jan.—marz 1909, neit-
aði því, að þessi samanburður hefði
farið fram þann tíma, sem hann hafði
endurskoðun á hendi.
Jón Jakobsson svarar:
»Að vísu hefi eg eigi borið sjálf láns-
skjöl bankans að jafnaði saman við bæk-
urnar, eu á síðari árum höfum við end-
urskoðendur fengið lista hjá ritara bank-
ans yfir öll þau skjöl, sem hór eru nefnd,
að víxlum undanteknum, og borið þá
saman við bækurnar einu sinni á ári. . .
ísafold hefir ekki að þessu sinni
tíma né rúm til þess að gera frekari
grein málsins á þingi. En þetta, sem
nú hefir verið til fært, gefur tilefni
til ýmissa athugasemda. Vér bendum
á fáein atriði.
Ólafur Davíðsson fer frá starfi sínu
í Landsbankanum um vorið 1908,
Nokkuru áður verða menn víxlaskekk-
junnar varir. En starfsmennirnir trúa
ekki sjálfum sér eða bókunum. Loks
fara þeir að trúa, finna hátt á 5. þús.
króna skekkju, og segja bankastjóra
til þess. Þá trúir hann ekki — og
vill láta það bíða nýárs I
Hvað verður þáf
Er málið þá rannsakað eftir nýáriðf
Manntjónið, sem orðið er á þilskipinu »Geir« og fleirum fiskiskipum hér við Faxaflóa
á þessu útgerðarári, er svo mikið og hefir vakið svo rika samúð og réttmæta meðaumkun með
bágstöddum ekkjum og skylduliði hinna druknuðu manna, að okkur undirrituðum mönnum
hefir þótt rétt að ganga í nefnd, til að greiða hjálpfýsi góðra manna veg til hinna mótlættu
og aumstöddu, er sárlega þarfnast hjálpar.
Leyfum við okkur þvi að gangast fyrir samskotum til eftirlátins skylduliðs hinna drukn-
uðu manna, með því,
1. að æskja samskota til hjálpar og raunaléttis téðu fólki;
2. bjóðast til að veita þeim viðtöku, og
3. koma hinum væntanlegu fégjöfum til þeirra, er þær eru ætlaðar, og kosta kapps um að þær
komi á sem sanngjarnastan og réttlátastan stað mður, eftir mismunandi örðugum hag
þiggjendanna.
Við veitum því, hver um sig, viðtöku væntanlegum framlögum í þessu skyni; svo
verður þeim og viðtaka veitt á skrifstofum blaðanna: Isafoldar og Lögréttu.
Reykjavik 25. marz 1912.
Páll Einarsson
borqarstjóri.
Magnús Jónsson
sýslumaður.
Jens Pálsson
prójastur.
Hannes Hafliðason.
Asgeir Sigurðsson.
Olafur Olafsson
ýríkirkjuprestur.
Aug. Flygenring.
Nei. Þá verður ekkert.
Þetta gerir auðsjáanlega ekkert til i
augum bankastjórnarinnar.
Eins er um ávísana-skekkjuna —
nema heldur skemtilegra.
Hún hefir »mörg ár« verið á vit-
und bankamannanna. Starfsmennirnir
óska, að hún verði færð á tapsreikn-
ing bankans. En það vill bankastjórnin
ekki!
Hún hélt, að »þetta mundi lagast!«
Hvernig átti þetta að lagast?
Hélt bankastjórnin, að týndu ávís-
anirnar mundu koma af sjálfum sér?
Eða að einhver yrði svo vænn, að
borga bankanum þær?
Um það vita menn ekkert.
Menn vita það eitt, að bankastjórnin
hélt, að »þetta mundi lagast*.
Þá eru endurskoðendurnir.
Þeir vita, að víxlaeignin virtist ekki
koma heim við bækurnar. En »fulla
vissu« er þeim ekki unt að fá um það.
Vegna hvers?
Frá því er ekki skýrtl
Ekki vita þeir heldur, hvenær þeir
hafi orðið varir við þetta, en þeir
svara því, »að það muni hafa verið
síðustu árin«.
Jón Magnússon lét af endurskoð-
unarstarfinu í lok ársins 1908, svo að
»síðustu drin« hljóta að eiga við það
ár og næstu ár á undan. Svo gamalt
er þetta mál, en ekkert er gert til
þess að fá botn í það.
Bersýnilega hafa það ekki þótt mikil
stórtíðindi í Landsbankanum, þótt
víxlar hyrfu, svo fáeinum þúsundum
króna skifti I
Ef til vill er samt hinn skriflegi
framburður Jóns Jakobssonar merki-
legastur.
Menn eru oft að tala um, hvað við
íslendingar séum ólíkir Dönum. Jón
Jakobsson sýnir, hvað við erum líkir
þeim í einu efni að minsta kosti.
Hann segist ekki hafa borið sjálf
lánsskjölin saman við bækurnar, en
endurskoðendurnir hafi fengið lista
yfir þau, og borið hann saman við
bækurnar.
Er það ekki líkt Alberti-málinu þetta ?
Þar létu endurskoðendur sér nægja
að sjá lista yfir verðskjölin. En
skjölin sjálý voru aldrei athuguð.
Samt ber þess að gæta, að víxlarnir
voru — eftir framburði Jóns Jakobs-
sonar — undanþegnir.
Þeir virðast ekki einu sinni hafa
verið athugaðir — á neinum lista!
Laust preatakall: Melstaður í
Miðfirði (Melstaðar, Kirkjuhvamms,
Staðarbakka og Núpssóknir) auglýst 13.
marz.
Prestsekkjan hefir ábúðarrétt á hálfu
prestssetrinu endurgjaldslaust næstafar-
dagaár.
Heimatekjur 414 kr. (Melstaður með
Svarðbæli kr. 190, Hrútey kr. 200,
prestsmata kr. 24).
íbúðarhúslán nýtekið, 3000 kr., sam-
kvæmt lögum 1907. Reist steinhús fyrir.
Veitist frá fardögum 1912. Umsókn-
arfrestur til 3. maí næstk.
Um reglugjörð
fyrir mjölkursölu í Rvík.
Frágangurinn.
Eftir ályktun fundar 16/s ’i2 í Bún-
aðarfél. Seltjarnarneshr. segi eg nokk-
ur orð um reglugjörð þessa.
Naumur tími og lítið rúm í blaði
leyfir ekki djúpa gagnrýni né fulla
rökfærslu.
Ekki sést í reglugj. hverir hafa
samið hana, og ekki að hún sé gerð
samkvæmt neinu leyfi eða lögum.
Fágætt er þetta.
Reglugj. »öðlast gildi i.apríl 1912«.
Hún er gerð »heyrum kunnng« og
undirskrifuð í stjórnarráði ísl. 2. marz
af Kr. J. og E. Br. Undirskriftin á
líklega að gefa lagagildið.
1. gr. a). »Allir, sem vilja gjörast
mjólkursalar í Rvík skulu sækja skrif-
lega um það til lögreglustjóra, og skal
umsókninni fylgja vottorð dýralæknis
um það, að fjós og nautgiipir mjólk-
urframleiðanda séu í góðu lagi«. Vott-
orð dýralæknis endurtekst árlega.
Eiga orðin: »Allir sem vilja gjör-
ast« . . . lika að ná til þeirra sem nú
eru? Um það er ekkert sagt. Þeir
sem leyfið öðlast, skulu háðir eftirliti
heilbrigðisnefndar og heilbrigðissamþ.
Aðrir ekki?
Fæst vottorð dýralæknis ókeypis ?
Sé svo ekki, hver á þá að borga rann-
sóknir og ferðalög um margar sveitir?
1. gr. c). Hvað vinst við það »að
kalla mjólk sína barnamjólk* ?
2. gr. Fita skal minst: »í nýmjólk
3,25°/0«. í heilbr.samþ. Rvk. '05
«skal fita minst 3%«. Hví var þetta
hækkað ? Má ekki selja i bænum fitu-
minni mjólk neinu verði, hve kostgóð
sem hún er? Er holdgjafinn (ostur)
orðinn ónýtur í mjólkinni? Hann
hefir þó verið talin verðmætasta efnið
í kjöti, laxi, eggjum o. fl. saðsömum
fæðuteg. Og mjólkursykurinn (mysu-
ostur). Er hann nú að verða óþarfur,
eða verðlaus ? Kannske kaupmenn
fari að gefa mysuostana útlendu eða
almenna (reyr og rófna) sykurinn?
Hann mun þó enn að hækka í verði.
Er það þá eðlilegt, að næringarefni
lœkki i verði eða sé bægt frá sölu, séu
þau framleidd hér á landi, meðan
sömu efni frá öðrum löndum eru að
hakka í verðil Hér hefir þó líka orðið
uppskerubrestur, og framleiðslukostn-
aðurinn eykst stórkostlega. Er alt
betra sem útlent er — kannske mysu-
ostarnir ?
Nýmjólkin er fituminni en 3,25%
í mörgum kúm — niður undir 2,5°/0
i Danmörku a. m. k. Fitan breytist
líka mikið eftir fóðrinu. Hvað á að
gera við þessar kýr — skera þær
1. apríl?. En léttingslandið, heyið,
matvaran o. fl. — er ekki bezt að
banna að selja alt slikt, sem er ekki
vel í meðallagi að gæðum? Þarf að
leggja mjólkina í einelti? Er hún
næringarminni, óhollari eða verri og
viðbjóðslegri af því hún er íslenzk ? Verri
en t. d. maðkað korn eða skemd epli
— verri en hvað eina, sem flyzt land
úr landi og flækist milli manna ?
Hver fæst um það, að fyrra bragði?
4. gr. »Kæla skal mjólkina strax« ..
»á veturna séu ílátin sett út«.
5. gr. ... »skylt skal« . . . »að
frost nái ekki mjólkinni«.
6. gr. »Þétta skal brúsalokin með
togleðurshring«. — Hvar fást þeir?
»Sérhver mjólkurframleiðandi, sem
hefir útsölu á mjólk í Rvík, er skyld-
ur til að merkja mjólkurílát sín« . . .
»og senda þau innsigluð til útsölu-
staðanna«.
»Tíminn er peningar«. Bændur
þekkja snúningana, því fólkið er fátt
og dýrt, eða fæst ekki með þeim
kjörum, er búin þola. Þegar langt
er að flytja, þykir mjólkin koma seint
á árdegi til sölustaðanna. Keppast þó
allir og hafa einatt naumast matfrið
áður lagt er á stað, og ekki verður
bið með brúsana, þá mæling er lokið.
— Eg hefi litla mjólk, og þó 10—12
ílátin. Lakkið kostaði nokkuð, tím-
inn meira, töfin mest (seldist siður upp).
Gerum að eins 5 a. á brúsann =
50 a. á dag, kr. 182,50 um árið.
Ekki þekki eg neinn svo óþarfan
skatt. Lökkin mundu brotna við hrist-
inginn á leiðinni. Hyggilegra þá að
læsa brúsunum með smá lásum, eý
tortrygni verzlar og ótrúmenska ýiytur.
8. gr. 1. atr. nauðsynlegt á stór-
um sölustöðum, og bezt auðvitað, eý
hús gætu alstaðar verið bæði stór og
vönduð. Minna má nægja, þar sem
lítið er selt, og að eins stundir úr
degi hverjum.
»Búðin skal« jöfn hjá öllum —
fyrir 10 pt. á dag eins og fyrir 1000
pt. Þetta undantekningarlausa ákvæði
gæti svift margar fátækar konur bjarg-
legi atvinnu, með brauðsölu o. fl.
smáv., sem jafnan fer saman. Og
líka bakað þeim tjón, ef óþörf yrðu
gerð á einum degi dýr ílát, leiga fyrir
húsrúm, breyting á sölubúð 0. s. frv.
Langar bæjarstjórnina til að ráðstafa
þeim, er ekki geta bygt veglega sölu-
skála? Og svo, hvar eiga smábænd-
urnir að koma út mjólk sinni, er
missa viðskiftavina ? Þeim er máske
nógu gott að fara á sína sveit. Eða
eiga loftförin að stranda á pappírnum
— eins og fyr ?
»10. gr. Heimilt skal heilbrigðis-
fulltrúa, hvenær sem vera skal« . . .
»skylt skal að láta honum í té end-
urgjaldslaust mjólk til rannsóknarc.
Hann getur tekið af mjólk bænda, án
endurgjalds, svo oft sem honum sýn-
ist og svo mikið sem hann vill, bara
ef hann segist ætla að rannsaka hana.
(Vík að því síðar).
»12. gr. Brot« . . . »varða sektum
alt að 200 kr.«
Hvenær verður hægt að beita sekt-
unum?