Ísafold - 06.04.1912, Blaðsíða 1

lið'jmi út fcvisvar í viku. VerD &rg. (80
arkir minst) 1 kr. erienúis 5 ki. of>a 1 */»
o.ollav; borgiat fyrir miftjan júli (erlexxúiv
fyrir fram).
XSAFOLD
t'ppisögn (sknfleg) bundin vib úramót, ev
ógiiA nezna komin sé til útgefanda ifyrir
1. otr,. t»g aaripandi skuidlans vfÖ blaðiö
AfgreírrMu; Austnrstrieti 8,
XXXIX. árg.
I. O. O. F. 931249
Alþýðufól.bókasaín Pósthússtr. 14 kt. ó 8.
Augclækning ókeypis 1 Lækjarg. - mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin yirka daga 10—o
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. H kl. 12—8 og B—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.HA fid,2-3
íslandsbanki opinn 10—2 ‘/s og B1/*—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 sftd.
Alm. fundir fid. og ad. 8 ‘/s siBdegis.
Landakotskirkja. Huöspj. 0 og 0 á helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 10‘/*-12 og 4—B
Landsbankinn 11-2‘/s, B'/a-fi'/s. Bankastj. vió 12-2
Landsbókasafn 12—3 og B—8. Útlán 1—8
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landaféhiröir 10—2 og 5—6.
LandsskjalasafniT) hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis I*ingh str. 28 þd. og fsd. 12—1
N&ttúrugripasafn opiö ll/a—2*/* & sunnudögum
StjórnarrAösskrifstofurnar opnar 10-4 daglega,
Talsimi Reykjavíkar (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækníng ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vífilsstaöah.'eliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóömenjasafniö opið á sd., þrd. og fmd. 12—2
Samúðarskeyti
frá konungi.
Svoíelt skeyti sendi konungur vor
-til ráðherra 2. apríl:
I Anleinina aj det sörgelige Budskap
om Fiskekutteren »Geirs« Forlis, hvor-
ved 27 Fiskere har Jundet deres D'ód,
beder jeg Dem overfor de EJterladte at
udtale min hjerteligste Deltagelse; hvis
lndsamling Joregaar, önsker jeg at yde
mit Bidrag.
Frederik R.
(Á islenzku: Út af sorgarfregninni
um missi fiskiskipsins Geirs, sem
kostað hefir 27 sjómenn lífið, bið eg
yður láta hjartanlegustu samúð mina
í ljósi við ættingja þeirra. Ef sam-
skot fara fram, óska eg að leggja
minn skerf í þau). —
Þetta símskeyti H. H. Konungsins
gjörist hér með öllum hlutaðeigendum
kunnugt.
Kristján Jónsson.
Hvernigá að r étta við landbúnaðinn ?
Eftir ÓlaJ prófast Ölajsson.
I.
Eg reisi mér ef til vill hurðarás um
öxl— kvíði því þó ekki að óreyndu.
— En fyrst ætti eg ef til vill að biðja
afsökunar á því, að láta svona yfirskrift
sjást í dagblaði, held að þetta umtals-
efni verði svo hjáróma við alt nyt-
semdarskrafið, sem maður hefir áttað
venjast nú um langan tíma. Að svo
búnu verð eg sjálfsagt að gera grein
fyrir því, hvað eg meini með því að
rétta við landbúnaðinn, því fyrirsögn-
in mun þykja á það benda, að eg
telji hann standa höllum fæti, og hika
eg ekki við að kannast við það. Og
eg held þessu alveg eins fram fyrir
því, þótt eg heyri ýmsa hrópa hátt
um það, að sveitabúskapurinn sé arð-
samur atvinnuvegur, þar fljóti alt í
mjólk og skyri og smjöri og dilka-
kjöti. En svona tala auðvitað þeir
einir, sem ekkert þekkja til landbún-
aðarins. Að vísu eru þeir sveita-
bændur til, sem lifa eins og blóm í
eggi, en það eru þá þeir menn, sem
standa á gömlum merg, hafa erft til
muna, eða sitja þá á sérstökum hlunn-
indajörðum, en þetta er ekki nema
hverfandi lítill hluti af öllum sveita-
bændum á landinu. — Allir, sem alið
hafa aldur sinn í sveitum, vita það,
að allur þorri bænda hefir ekkert ann-
að sér til lífs-framfæris en afrakstur-
inn af skepnum þeim, sem hann hefir
undir hendi. Efnahagsmælikvarðinn í
sveitum er því alment skepnufjöldinn.
Þá er einn bóndi fjölgar til muna
skepnum, er alment talið, að hann sé
í uppgangi, en fækki þær hjá hon-
um til muna er það skoðað sem vott-
ur um, að efnahagur hans sé að ganga
til þurðar.
Auðvitað rokkar skepnufjöldi nokk-
uð til hjá bændum, en alment reyna
þeir að setja á lika tölu ár frá ári,
enda þarf ekki annað en líta í lands-
hagsskýrslurnar til þess að sjá, að
skepnufjöldi í landinu er nokkuð svip-
aður ár frá ári, þegar engin sérstök
fellisár koma. Á árunum 1891 til
1906 hafa, á hverja 10 manns í land-
inu komið: 3 nautgripir, 9 til 10
kindur og 5 til 6 hross, og er þá alt
ungviði talið með. Þetta sýnir hve
skepnueignin helzt í líkum skorðum
ár frá ári. Þessi kyrstaða skepnu-
eignarinnar i landinu stafar ekki frá
því, að jarðirnar framfleyti ekki meiru;
— þær bera viða helmingi meiri fén-
að — en hún liggur í fjármagnsleysi
bænda; með öðrum orðum: þeir hafa
ekki ráð á að eiga eða koma upp
fleiri skepnum. Hér erum við komnir
að meini, og meinið er fólgið í þessu:
á sama tíma og kyrstaða hefir verið
í skepnueigninni og um leið í afrakstri
af henni, á sama tíma hefir ekki verið
kyrstaða í þörfum bænda og gjalda-
kvöðum þeim, sem á þá hafa lagst.
Það er ef til vili ofsagt, að þetta
hafi margfaldast, en það hefir samt
stórum aukist á sama tíma, sem bú-
fjáreignin hefir staðið í stað; svo er
um bein og óbein gjöld til opinberra
þarfa, kaupgjald til verkafólks og lífs-
þarfir allar. Og þegar svo ber við
hjá einum manni, eða stétt manna, að
tekjur standa í stað, en gjöld öll vaxa,
þá er ekki von, að vel fari, og þá er
ekki óskiljanlegt, þótt skuldir og erfið-
leikar, er þeim fylgja, aukist. Þetta
skilja ef til vill engir betur en sumir
embættismenn, einkum embættismenn
í Reykjavik, og ástæðan til þess, að
þeir ættu að skilja þetta vel, er sú,
að þeir hafa, á sinn hátt, verið ekki
alls fyrir löngu staddir í sömu spor-
i um eins og sveitabændur nú. Eg
| hefi nýlega rekið mig á skýrslu frá
mjög merkum manni, Sighvati banka-
stjóra Bjarnasyni, þar sem hann lýsir
því, hve lifsþarfir allar hafi aukist í
Reykjavík á síðari tímum, nauðsynjar
ýmsar hækkað i verði, kaupgjald tvö-
faldast og jafnvel meira, lífið þar í
einu orði orðið til stórra muna dýr-
ara en það var fyrir 20—30 árum.
Tilgangurinn með skýrslu þessari
var sá að sýna og sanna, að öll sann-
girni mælti með þvi, að hækkuð væru
laun ýmissa starfsmanna þjóðarinnar
| þar með tiiliti til hinnar miklu hækk-
unar á öllu, sem þeir þyrftu til lifs-
viðurhalds. Þessa jafnvægisröskun
milli tekna og útgjalda er nú auðvit-
að undur hægt að laga þar sem fá-
einir menn eiga hlut að máli, og ekki
þarf annað en stinga hendinni í lands-
sjóðinn og laga skekkjuna með launa-
viðbót. En þegar heil stétt, fjölmenn-
asta stéttin í landinu líðnr undir þessu
sama meini, þá verður málið alvar-
legra og úrbótin erfiðari viðfangs. Og
þó verða allir að játa, að hér er engu
óbrýnni þörf á einhverri lögun, og
sjálfsagt verður einhver leið fundin
áður en langt um líður til að laga
þetta, og ættu bændur þá hvergi frem-
ur að eiga hauka í horni en þar sem
embættismennirnir eru, sem sjálfir
hafa reynt þann þrönga skó, sem nú
kreppir svo að bændnm.
Eg skal svo eftir þenna krók snúa
mér aftur að aðalefninu. Fyrir mín-
um sjónum eru sveitabændur á þessum
tíma sú stétt í landinu, sem erfiðast
á uppdráttar. Þessu hygg eg að hafi
til þessa verið of lítill gaumur gefinn.
Tekjur allra annara stétta hafa hækk-
að; embættismennirnir, iðnaðarmenn-
irnir, vinnuhjú og daglaunamenn, all-
ir hafa þessir nú hærra kaup fyrir störf
sín en þeir höfðu fyrir 20—30 árum
— bændum einum hafa engar tekjur
aukist, þeir hafa ekki stærri bú en
áður, og þeir fá ekkert sem teljandi
er meira fyrir afurðir sínar en þeir
fengu fyrir jafnmörgum árum, og þó
hafa þarfir þeirra aukist ekki síður en
annara borgara þjóðfélagsins. Á þessu
verður bót að ráða, því ekki má það
gleymast, að þrátt fyrir alt er bú land-
stólpi, og svo má hitt heldur ekki úr
Reykjavík 6. apríl 1912.
minni liða, að sveitabændur þessa tíma
hafa ekki það eitt með höndum að
afla einhvérs í sig og á, eins og stétt-
arbræður þeirra á fyrri árum, heldur
eru og flestir þeirra í stærri eða minni
stíl að vinna ræktunarstörf í þarfir
komandi kynslóða, stcrf er margir
þeirra njóta sjálfir lítilla ávaxta af.
En hvað á þá til bragðs að taka ?
Hver ráð eru hér í máli. Ráð eru að
vísu mörg, en sá galli á gjöf Njarðar
um þau flest, að þau munu lítt fram-
kvæmanleg, og eru því sama sem
engin ráð. Það mundi þannig t. d.
verða talsverður uppsláttur fyrir bænd-
ur, ef vinnuhjú og verkamenn vildu
vinna hjá þeim fyrir sama kaupgjald
og fyrir 30—40 árum, en þess mun
sjálfsagt langt að bíða. Eins mundi og
batna í búinu, ef bændur ættu kost á
að fá til muna meira fyrir afurðir sin-
ar en þeir nú fá, en því miður mun
þess langt að bíða. Þá mundi og lag-
ast, í svip að minsta kosti, ef bústofn
bænda yrði aukinn um t. d. helming,
en ekki veit eg hvað vinur minn
Torfi í Ólafsdal segði, ef komið væri
með svoleiðis uppástungu; eg held
hann yrði ekki seinn á sér að spyrja,
hvort ekki nægði að setja venjulegan
bústofn á, svo að vogun væri í, þótt
ekki væri tvöfaldaður.
En það er nú víst komið nóg af
þessum ráðum, sem eru eiginlega sama
og engin ráð. En til þess að taka
sem flest með, ætla eg að minnast á
þau ráð, sem verið er að nota til að
styrkja landbúnaðinn. Eg býst nefni-
lega við því, að þessi lestur minn hér
verði af einhverjum nemdur barlóms-
og sultarsöngur fyrir hönd bænda, og
þá sjálfsagt á það minst um leið,
hve mikið sé lagt til þessa atvinnu-
vegar af opinberu fé, hve mörg ráð
séu einmitt höfð með höndum til að
rétta hann við. — En hvort sem þetta
fé og þessi ráð eru færri eða fleiri,
þá eru þau ekki nóg. Og betur má
ef duga skal. Sumt af því, sem lagt
er til búnaðar, get eg aldrei felt mig
við; svo er t. d. nm smjörverðlaun-
in; annaðhvort borga smjörbúin sig,
og þarf þá ekki að styrkja þau, eða
þau borga sig ekki, og eiga þau þá
að fara sína leið. Það eru heldur ekki
nema einstöku héruð, sem slíks styrks
geta orðið aðnjótandi. Og líkt er að
segja um búnaðarstyrkinn; um hann
munar fremur lítið; þótt sá bóndi sem
sléttar lj2 dagsláttu fái til þess 6—7
krónu styrk er hann litlu bættari.
Slíkar sleikjur eru meira til orðs en
að um þær muni. Það getur verið
vel til fundið að styrkja ný fyrirtæki
eða framkvæmdir í byrjun, en óvið-
kunnanlegt að leggja atvinnuvegum
árlega fé — það minnir alt of mikið
á stöðugan sveitarstyrk. Eitt mesta
happasporið sem stigið hefir verið
landbúnaðinum til framfara eru girð-
ingalánin; það skal fúslega viðurkent
— en þar á landssjóður að fá fult
endurgjald á sínum tíma. Það er því
ekki að ræða um neina gjöf.
Nl.
(í síðari kafla þessarar greinar verður
gerð grein fyrir þeim ráðnm, sem höf. hygg-
ur heillavænlegnst til viðréttingar landbún-
aðinum).
Heilsuhælisfélagsdeild Reykjavíkur.
Aðalfundur var haldinn 28. marz
Var mjög fásóttur. Fundarstjóri var
kosinn sira Ól. Ólafsson.
Reikningar voru lagðir fram og sam-
þyktir. Tekjur deildarinnar reyndust
kr. 2388,49 au.
Margt félagsmanna, sem eigi hafa
goldið tillög árum saman, voru strik-
aðir út af félagaskrá.
Formaðurinn, Sæm. Bjarnhéðinsson,
átti að ganga úr stjórn samkv. hlut-
kesti, en var endurkosinn með öllum
atkvæðum (nema einu).
Endurskoðendur og varamenn end-
urkosnir.
Að síðustu flutti landlæknir stjórn-
inni þakkir fyrir starf hennar og bað
hana íhuga hvernig bezt yrði að koma
fyrir stjórn undirdeilda út um land.
22. tölublað
Frá Hróaldi Ámnndasyni
og stórvirkjum hans.
Hann er frægastur afreksmaður allra
jeirra manna, er nú eru uppi í heimi
íér, frá því er hnnn fann suðurheims-
skautið 14. des. f. á.
En allfrægur var hann raunar áður,
eftir ferðalag hans norðan um Vestur-
heim árin 1903 —1906, er hann komst
fyrstur manna útnorðurleiðina
alla á enda á sama skipi, skútu þeirri,
er Gjöa nefndist og ferðin er eftir
heitin. Hann leysti af hendi í þeirri
för margar og stórmerkar vísindaleg-
ar rannsóknir, og sjgldi suður um
Behringssund á áliðnu sumri 1906.
Ferðina hóf hann snemma sumars
1903. Sigldi þá vestur um Hvarf á
Grænlandi og sem leið liggur um
Ginnungagap og eyjasnnd þau hin
mörgu og harla torsóttu, fyrir ísum,
er þá taka við, þar til er kemur alla
leið fyrir útnorðurodda álfunnar (Amer-
íku). Hann fann í þeirri för, auk
annars, Skrælingjaþjóðir áður ókunnar.
Hann hafði langa viðdvöl á íeiðinni
á nokkurum stöðum, jafnvel svo miss-
irum skifti, lengst þar, sem siðan
heitir Gjöa-höfn, á Vilhjálms-konungs-
landi. Fyrir þessa för, alla útnorð-
u r 1 e i ð i n a, varð Hróaldur viðlíka
frægur og A. E. Nordenskiöld fyrir
landnorðurleiðina á Vega 1879, Þ- e-
alla leiðina norðan um Asíu.
Hróaldur er maður eigi fullfertugur
að aldri, f. **/7 1872, nærri Sarpsborg
í Noregi. Hann gerðist fyr fulltíða
að vexti og karlmensku en vetratali.
Hann stundaði skólanám í æsku og
varð stúdent 18 vetra, árið 1890.
Eftir það gerðist hann farmaður og
leysti af hendi stýrimannspróf 1895.
Litlu síðar kom hann sér í för með
Gerlache nokkrum, landkönnuði frá
Belgíu, er lagði upp i suðurheims-
skautsleit þau missiri. Hann var
stýrimaður hjá honum. Það var árin
1897—1899.
Dr. Friðþjófur Nansen er einn þeirra
mörgu merkismanna, er ritað hafa um
suðurheimsskautsfrásögu Hróalds, og
lætur mjög mikið yfir. Hann dáist
að nákvæmni hans og áreiðanleik.
Enda kveðst hafa vitað áður gerla um
þá mannkosti hans.
Það var áform Hróalds, er síðast
fréttist, að ferðast um Ástralíu, flytja
þar erindi um ferð sína, — afla sér
þann veg fjár í kostnað þann hinn
mikla, er hann þarfnast til að standast
nýjan leiðangur, en það er norður á
norðurheimsskautið. Hann
leggur upp í þá ferð í sumar einhvern
tíma, eða svo fljótt sem nægan hefir fjár-
afla til þess. Og munu nú vera góður
horfur á, að eigi standi það fyrir, með
því að í ráði er, að stórþingið veiti til
þeirrar ferðar 200,000 kr. og hugsað
er til að hafa saman annað eins með
almennum samskotum, er norskir auð-
menn leggja í stórfé. Þar þykir Norð-
mönnum þjóðarsæmd við liggja. Enda
er nú enginn maður líklegri til en
Hróaldur og hans menn að komast
alla leið norður á þann heimsendann,
úr því að fundið hafa þeir hinn.
Frá Astralíu ætlar Hróaldur til Bue-
nos Ayres í Suður-Ameríku. Þar á
heima landi hans einn, Don Pedro
Christophersen, stórauðugur maður, er
hann þá að 30,000 króna gjöf í suð-
urskautsleitina. Þar kemur síðan Fram
á eftir honum og siglir því næst vest-
ur um Ameríku og norður um Behr-
ingssund. Heim til Noregs kemur
hvorki Hróaldur sjálfur né Fram í þetta
sinm
Hann býst við að verða mörg ár
í þessari norðurför, hvað sem heims-
skautinu líður, með því að þar er ærið
margt að vinna annað, fjöldamargar
rannsóknir um ýmsa hluti, ýms vafa-
mál landfræðislegs efnis, m. fl., sem
ekki er úr leyst að svo stöddu.
Hr0alds-na.im.tS er eitt meðal þeirra forn-
norrænna mannaheita, er haldist bafa við
i Noregi, þótt lagst hafi niður hér á landi.
Það var algengt hér í fornöld. Til dæmis
er getið um 6 menn með þvi nafni í
Njáln og var einn þeirra 6 Hróalda sonur
Geirs goða, sá er Högni frá Hlfðarenda
Gunnarsson vá i hefnd eftir föðnr sinn.
Jlarpan.
Ort til Jóns Norðmanns 24. marz 1912.
^A lojti bláu engla augu titra,
í undradýrð um J'óla vetrarnótt.
I mánans bj'órtu geislum vogar glitra,
og gullnum 'óldum vagga hcegt og rótt.
demantsjönnum dansa áljar Ijósir. —
Nú döpur sorgin paggar lijsins hljóm.
I hennar sporum rísa hrímgar rósir,
i raunakyrð með jölnuð lauj og blóm,
I Jjarska heyrist hamast brim við sanda,
sem hrynji skriður jökulbrúnum Jrá,
og stormsins guð með prumuvangi panda,
í pungum móði keyrir skýin grá.
Viðfijnsins glóð kún amma gamla spinnur,
og ájram knýr í sorgutn rokksins hjól.
Við móður-brjóstin barnið litla finnur
í bliðri ró pá sæld er varðin 61.
Nú sólin rís í roðaskýjum Ijósum,
og roðinn kyssir pögul jarðarblóm,
og döggin titrar jeig á jbgrum rósum,
og Juglinn syngur léttum gleðiróm.
A hækjum sínum blindur tnaður biður,
í bljugri trú við skæran klukknahljóm.
Nú er sem riki helgur himnajriður
í hðrpustrengsins bliða töjraóm.
Er ég heyrði hljótna
hörpu pinnar strengi,
líkt og undraóma
unaðssætt og lengi,
pessu litla Ijóði
lífið gajstu, vinuri
Önd mín pér í óði
ótal pakkir stynur.
H. Hamar.
Norðurlanda fiskisýning
og
alþjóða gangvélasýning
í Kaupmannahöfn 1912.
Á komanda sumri verður haldin í
Kaupmannahöfn fiskisýning fyrir öll
Norðurlönd (Skandinavisk Fiskeriud-
stilling) og alþjóða gangvélasýning
(international Motorudstilling). Hún
verður haldin i júli og ágúst og mun
standa yfir í o: 50 daga.
Á fiskisýningunni verða sýnd
fiskiskip og fiskibátar og útbúnaður
þeirra, sjóklæði, björgunaráhöld, sjó-
merki, veiðarfæri allskonar og veiði-
áhöld, beita, ýmiskonar sjávarafurðir,
saltaðar, hertar, niðursoðnar og frystar;
frysti- og kælivélar, fiskflutningsáhöld
og umbúðir, fiskiklaksáhöld og fiski-
rækt, fæða fiska, hafrannsóknir og
fiskifræði o. m. £1.
Á gangvélasýningunni verða
sýndar allskonar gangvélar (mótorar),
steinolíu-, benzín-, gufu- og rafmagns-
vélar, brensluefni, smyrslaolía o. s.
frv.
í sambandi við þessa sýningu verð-
ur haldin norræn fiskimanna-
samkoma (hin fjórða) einhvern-
tíma í júlí og eiga fiskimenn frá öll-
um Norðurlöndum frjálsan aðgang að
henni.
íslendingar er kynnu að vilja sýna
eitthvað á þessari sýningu, fá ókcypts
flutning á munum sínum fram og aft-
ur og ókeypis pláss fyrir þá og upp-
setningu á þeim á sýningunni; mun-
irnir verða að vera komnir til Kaup-
mannahafnar fyrir lok júnímánaðar.
Fyrir hönd sýningarnefndarinnar.
Johs Schmidt
dr. phil.
fiskifræðingur.
Utanáskrift (adresse) sýningarnefnd-
arinnar er: Den skandinaviske Fiske-
riudstilling 1912, Köbenhavn.
Simnefni: Udstilfiskeri Köbenhavn.