Ísafold - 04.05.1912, Qupperneq 1
Kemui út fcvisvar i viku. Verð Arg. (80
arkir minst) 4 kr. orlendia 6 kit eH>a l1/*
dollar; borgjgt fyrir mibjan júli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
Uppsðcn (Skriflee) bpndin Tift iromót, ei
ógilð nn:'in koralli sé tii útgsfonda Sfyrli
1. okt. sg sftepandi ikuldlaos Tift blaftift
Afgrsiftaia: Anstnrstrœtl 6,
XXXIX. árg.
Reykjavík 4. maí 1912.
29. tölublað
l. O. O. F. 932649
AlþýðuféLbókasafn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 6—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. P0sth.str.14A fid,2 8
íslandsbanki opinn 10—2 V* og 51/!—7.
K.P.U.M. Lostrar- og skrifstofa 8 árd,—10 sbd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 »/a sibdegis.
Landakotskirkja. Guösþj. 9 og 8 á helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 10^/s—12 og 4—6
Landsbankinn 11-2x/a, GVi-fP/a. Bankastj. viö 12-2
L&ndsbókasafn 12—3 og 6—8. Útlán 1—8
Landsbúnaöarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhiröir 10—2 og 5—8.
Landsskjalasafniö hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opiö 14/i—2lj% á sunnudögam
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega.
Talsimi Reykjavíkar (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.otr. 14B md. 11—12
Vífilsstaöahælið. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóömenjasafnið opið á sd., þrd. og fmd. 12—2
Fylstu kröfurnar.
Vonirnar um þær.
(Kaflí úr erindi, sem Einar Hjörleifsson
fiutti I Sjálfstæðisfélaginu 2. mai).
Hvern kost eigum við á því að
fá framgengt uppsögn í þeim málum,
sem Danir heimta að ekki verði upp-
segjanleg?
Eg segi það hreinskilnislega, að
eg sé þess ekki nokkurn kost. Ein-
hverjar vonir kynnum við að geta
gert okkur, ef við værum allir ein-
huga og samtaka um uppsagnar-kröf-
una. En allir vita, að því fer mjög
fjarri að svo sé. Við berumst á bana-
spjótum hér á landi út af henni. Við
höfum vakið þau illindi í landinu, að
í raun og veru er hér ekki verandi.
Við erum í hættu með stofnanir lands-
ins. Við erum í hættu með alt rétt-
læti í landinu. Við erum að verða
okkur til stórskammar út á við út af
deilum, sem stafa frá sambandsmálinu.
Og við erum að spilla lánstrausti
landsins. Þessi er nú eindrægnin heima
fyrir. Þessar eru vonirnar, sem við
getum á henni reist. Það er hjartans
sannfæring min, að þó að Danir neit-
uðu þessari málaleitun, þá væri þessi
samkomulagsviðleitni okkur stórgróði
innanlands. Því að það skuluð þið
sanna: um þetta, sem við förum fram
á, tekst að sameina allan þorra ís-
lendinga. Þessi mótspyrna, sem nú
er verið að reyna að magna hér í
Reykjavík, verður ekki viðtæk. íslenzk
þjóð er ekki horfin öllum heillum né
allri skynsemd.
Aldrei hefir mér verið það ljósara
en á síðasta fundinum hér í Bárubúð,
hve mikinn reyk menn eru að vaða.
Gísli Sveinsson hélt því þá fram, eftir
því sem mér skildist það sem hann
sagði, að nú stæðum við svo einstak-
lega vel að vígi með sambandsmálið
hér innanlands. Að hverju leyti? Að
þvi leyti, að núverandi stjórn hefði
farið svo klaufalega með gjaldkeramál
Landsbankans, að Sjálfstæðisflokkurinn
mundi við það eflast til mikilla muna,
Hins lét hann ekki getið, að allar lík-
ur eru til þess, að sá ráðherra, sem
ábyrgð ber á þeim ráðstöfunum, sem
að hefir verið fundið, fari frá völdum
á þessu sumri, og að hvað sem sann-
gjarnt kann að vera eða rétt, þá mundi
verða nokkuð örðugt að sanna það,
að sá ráðherra, sem við tekur, hafi átt
nokkura sök á misfellunum. Og þess
lét hann ekki heldur getið, að hvernig
sem fara kann, þá er það ekki á Sjálf-
stæðismanna valdi að knýja fram
kosningar fyr en eftir 6 ár. Ætli að
ekki yrði nokkuð litið úr þessu gjald-
keramáli, ef við ættum eftir 6 ár að
vinna með því sigur í sambandsmál-
inu, gegn manni, sem ekki yrði sann-
að, að neitt hefði verið við gjaldkera-
málið riðinn ? Ættum við ekki að
reyna að hugsa og tala um okkar örð-
ugasta, vandasamasta og víðtækasta
velferðarmál af nokkurri fyrirhyggju
og viti?
Eg heyrði annan leiðtoga tala um
sjálfstæðisvonir okkar á síðasta fundi.
Það var Skúli Thoroddsen. Hann
sagði berum orðum, að við þyrftum
ekkert annað að gera en að rétta upp
hendurnar á þingmálafundum. Sjálf-
stæðismáli okkar átti að vera borgið,
ef við réttum hendurnar upp nógu
lengi. Þá áttum við að geta sagt upp
öllum sambandsmálum við Dani. Eg
kannast hreinskilnislega við það, að
eg hefi ekki vitsmuni til að sjá, hvað
Danir muni bifast við þá handaupp-
rétting eina. Eg efast um, að nokk-
ur kostur sé þess, að láta þá vita
nokkuð um hana. Eg efast um, að
nokkurt blað sé til í Danmörk, sem
væri fáanlegt til þess að segja frá
henni. Þeim þykja það ekki miklar
fréttir, þó að við réttum upp hendur
á þingmálafundum hér úti um landið.
Skúli Thoroddsen gerði mikið úr þeim
aumingjaskap að standa ekki við kröf-
ur okkar, hvað sem Danir segja. Við
skulum nú lita á þetta stóryrðalaust
og brigzlalaust, einmitt frá hans sjón-
armiði. Við eigum deilu við Dani
nú út af einu máli. Það er rikisráðs-
ákvæðið i stjórnarskránni. Alt alþingi,
báðir flokkar hafa samþykt að taka
það ákvæði út úr henni. Það er al-
veg ómótmælanlega eitt af sérmálum
okkar, hvort ákvæðið er látið standa
í stjórnarskránni eða ekki, Við höf-
um sýnt Dönum fram á það, og jafn-
vel dr. Berlin, sem ritað hefir um
málið, ber ekki á móti því. Hér ætt-
um við þá að standa svo vel að vígi,
sem við getum í nokkuru deilumáli.
En Danir mæla á móti. Og svo
virðist, sem þeir hafi fengið konung
inn á sína mótspyrnu. Hvað vill
nú Skúli Thoroddsen gera í þessu
máli, þar sem réttur okkar er svo
skýlaus, og í raun og veru viður-
kendur af öllum? Hann vill sjálfsagt
láta rétta upp hendurnar á þingmála-
fundum fyrir því, að nú skuli ekki
látið undan? Lesið þið Þjóðviljann.
Þið munuð sjá þar alt annað. Til-
laga Sk. Th. er sú, að við skulum
breyta stjórnarskránni þann veg, að
annaðhvort skuli málin borin upp í
ríkisráðinu eða — einhversstaðar ann-
arsstaðar, þar sem konungur ákveður.
Við eigum að setja inn í stjórnar-
skrána, að annaðhvort höldum við fast
við okkarkröfu eða við föllum frá henni!
Þetta er nú festan í rásinni gegn Dön-
um hjá því blaðinu, sem nú þykist
eitt standa á verði fyrir frelsi og sjálf-
stæði þessa lands. Er unt að hugsa
sér skringilegri stjórnmálaleik, vissari
leið til þess að gera okkur hlægilegal
Hvað mundi þá verða um festuna í
baráttunni um þau mál, þar sem eng-
inn viðurkennir okkar rétt nema við
sjálfir eða eitthvert brot af okkur —
ef einhvern tíma ætti að fara að fram-
kvæma eitthvað, og menn létu sér
ekki lengur nægja gasprið út í loftið?
Sk. Th. gerði á fundinum mikið úr
ýmis konar réttindum, sem við hefð-
um, ef við að eins gengjum eftir þeim.
Hann sagði meðal annars, að við hefð-
um rétt til að setja lög um íslenzka
konsúla. Hvers vegna hefir hann ekki
fengið þingið til að gera það? Af
þeirri einföldu ástæðu, að hann og alt
þingið veit það eins vel og mennirnir
vita af sjálfum sér, að ekkert ríki
mundi viðurkenna þá konsúla gegn
mótmælum Dana, meðan rikisréttar-
stöðu okkar er svo háttað, að enginn
viðurkennir okkur annað en part úr
danska rikinu. Hann sagði, að við
hefðum rétt til að setja lög um, að
skip okkar skyldu sigla út um heim-
inn undir íslenzkum fána. Hvers
vegna höfum við ekki sett þau lög?
Af þeirri einföldu ástæðu, að ekkert
ríki mundi viðurkenna þann fána, eins
og rikisréttarstaða okkar er nú — ef
Danir mótmæla, sem þeir áreiðanlega
mundu gera. Auðvitað gælum við
hagað okkur í þessum málum eins og
Sk. Th. vill láta okkur fara að í rík-
isráðsmálinu. Við gætum fyrst sam-
þykt lög um íslenzka konsúla, eins
og við höfum samþykt að taka ríkis-
ráðsákvæðið út úr stjórnarskránni, og
þar á eftir samþykt, að annaðhvort
skuli þessir konsúlar vera íslenzkir
eða eins og konungur segir þeir skuli
vera. Við gætum samþykt lög um
islenzkan siglingarfána, og þar á eftir
samþykt. að annaðhvort skuli fáninn
vera íslenzkur eða eins og konungur
ákveður hann. En eg sé ekki, hvað
slík framkoma mundi koma okkur á-
fram. Og eg held ekki, að hún mundi
auka oss þá virðingu, sem veröldin
leggur á okkur.
Svona er þá háttað vonunum hér
innanlands. Og ekki vaxa þær, þeg-
sr litið er til Dana. Þeir hafa neitað
skýlaust uppsegjanleik á sameiginlegum
utanríkismálum og hermálum. For-
ingjar allra danskra stjórnmálaflokka
hafa þar tekið í sama strenginn. Þeir
segjast heldur vilja skilnað. Okkar
mesti örðugleiki í þvi máli er sá í
mínum augum, að mér finst þetta vera
skynsamlegt af Dönum. Mér finst
tæplega von, að þeir vilji hafa sam-
band við okkur, ef það samband á
ekki að vera um neitt annað en kon-
unginn. Þeir eru afarveikt ríki út á
við, þeir þurfa að halda á allri sinni
gætni, og mér finst það mikið vork-
unnarmál, að þeir vilji girða fyrir það,
að konungur þeirra geti lent í nokk-
uru þrefi við önnur ríki, án þess að
þeir geti haft þar nokkura hönd í
bagga. Við verðum að vera sann-
gjarnir — líka við Dani. Við verð-
um að reyna að skilja þeirra málstað.
Og mér finst þeirra málstaður í þessu
efni i raun og veru ekki torskilinn.
Hann hefir oft verið torskilinn áður í
viðureign þeirra við okkur. En við,
smælingjarnir, verðum alvarlega að
gjalda varhuga við þvi, að óhlutdrægir,
skynsamir menn fari ekki að segja,
að það séu Danir, sem hafi sanngirnina
sín megin, en íslendingar ósannngirn-
ina.
----m----
Sjálfsforræði íra.
Baráttan fyrir því. — Við markið.
Þau stórmerku úrslitatíðindi gerðust
í hinu brezka parlamenti ii. apríl s. 1.
að þá lagði lAsqaith stjórnarformaður
Breta fyrir þingið frumvarþ um heima-
stjórn á Irlandi.
írland hefir um langt skeið verið
nokkurskonar Akkillesarhæll Bretaveld-
is. Bretar, sem ella ern allra þjóða
hleypidómalausastir um að veita þjóð-
um innan veldisins sjálfsforræði —
þeir hafa einhvernveginn ekki getað
fengið sig til þess að láta hið sama
yfir íra ganga — og fyrir bragðið
verið núið því um nasir, að þeir væru
nógu frakkir, er þeir væru að tala
máli Finna og Pólverja, vita undirok-
un þeirra þjóða, en beittu þó í
sama mund engu minni kúgun heima
fyrir gagnvart írum, heldur léku þá
svo hart, að þeir stykkju unnvörpum
af landi burt. Enda er það satt, að
engri þjóð Norðurálfunnar hefir blætt
neitt i líkingu við íra til Vesturheims-
flutninga.
Árið 1840 voru íbúar írlands 8x/a
míljón, en 1870 ekki nema j1/^ milj.
og á vorum dögum ekki nema
A sömu árum sem íbúatala annarra
Norðurálfuþjóða nærri tvöfaldast fækk-
ar írum um helming! Og þetta er
eingöngu að kenna útflutningunum.
En þeir aftur, að dómi írskra sjálf-
stæðismanna, runnin frá gremjunni og
óánægjunni með stjórnmálaástandið.
Margir ágætismenn Breta hafa á ár-
um áður fundið sárt til ranglætisins,
sem írar yrðu fyrir. Meðal annars
John Stuart-Mill heimspekingurinn og
þjóðmegunarfræðingurinn mikli.
En eigi skreio neitt verulega til
skarar fyr en Gladstone gamli kom til
sögunnar.
Hann varð brautryðjandinn, hann
hjó það skarð í margra alda þver-
hniptan hleypidóma- og þvergirðings-
múrvegg landa sinna í sjálfstjórnar-
máli Ira, sem nú hefir gert Asquiths-
stjórninni kleift að gera heillavænlega
tilraun til þess að rífa múrinn með
öllu og fá írum í hendur þeirra sjálf-
sögðu, langþráðu réttindi.
Það var árið 1886, að Gladstone lagði
fyrsta frumvarpið sitt um heimastjórn
Irlands fyrir brezka þingið. í því
frumvarpi var gert ráð fyrir sérstöku
löggjafarþingi á írlandi, er fjalla skyldi
um sérmálin, en sameiginlegu málin
ættu eftir sem áður að vera í hönd-
um parlamentisins. Gladstone óð þá
sjálfur fram á vígvöllinn með allri
sinni regin-mælsku til þess að vinna
fóstri sínu sigur, en það kom fyrir
ekki. Meðal margs annars, sem Glad-
stone þá sagði, var þetta: «Vér skul-
um láta íra njóta góðs af hinni ágætu
reynslu, sem vér höfum fengið á Eng-
landi og Skotlandi. Hún er sú, að
bezta og tryggasta undirstaðan sé vin-
semd og velvild þjóðanna . . . írland
er nú Pólland Bretaveldis. Hlýðið
rödd skynseminnar, rödd hugdjörfung-
ar, rödd mannúðarinnar, rödd sæmd-
arinnar og takið yður í munn orð
skáldsins:
»Ring out the old,
ring in the new«.
(hringið út hið gamla, hringið inn hið
nýja), hringið út allar endurminning-
ar um stríð, hringið inn friðarins
blessunarríku drotnun*.
En Bretar fóru eigi að orðum
jgamla mannsins mikla* það sinni.
í neðri málstofunni var Home-rule
frumvarpið felt með 345 atkv. gegn
313 og Gladstone lét af völdum.
En hann gafst ekki npp. Næstu
sex árin hugsaði hann ekki um ann-
að en að vinna sigur á hleypidóm-
um landa sinna — hleypti út í þá
miklu baráttu með eldfjöri æskunnar,
þótt um 80 ár ætti að baki — og við
kosningarnar 1892 komst hann í meiri
hluta í neðri málsstofunni. Hann varð
þá yfirráðherra af nýju og lagði heima-
sjórnarfrv. aftur fyrir þingið. Nú var
það samþykt í neðri málsstofunni með
W. T. SteadL
34 atkv. meiri hluta, en í efri máls-
stofunni var það felt með 419 gegn
41 atkv. — Flokkur Gladstones entist
ekki til að spyrna móti broddum lá-
varðanna, riðlaðist og misti völd 1895
í hendur íhaldsmanna.
Bonar Law, foringi íhaldsmanna og
mesti fjandmaður heimastjórnarfrv.
Langfrægastur þeirra manna, sem
létust í Titanic-slysinu, var W. T.
Stead, ritstjóri tímaritsins Review oý
Reviews.
Hann var einn af merkilegustu mönn'
um nútimans,segir eitt af ensku stór-
blöðunum — fluggáfaður maður, post-
uli margra málefna, sérstaklega af-
burða blaðamaður, einlægnin frámuna-
leg og sannfæringarharkan, en hu.gð-
armálin jafnframt jafn-víðtæk eins og
veröldin og ástin á æfintýrum ótæ m-
andi. Hann gat lamið þá miskunnair-
láust, sem hann taldi vera að ge :ra
rangt; en samt var hann göfuglyndið
og góðmenskan sjálf.
Hann var á leiðinni til New-YoTk
til þess að taka þar þátt í fundu m
um trúmál. Þann 21. april átti hann
að flytja þar ræðu um »veraldar-frið-
inn«, og þar átti líka Taft forseti og
ýmsir aðrir merkismenn að taka til
máls. Annars var hann á, sífeldum
ferðalögum. Enginn enskur bLaðamað-
ur, og mjög fáir enskir stjórnmála-
menn voru almenningi jafn-kunnir í
Bandaríkjunum, Þýzkalandi o.g Rúss-
Redmond, foringi íra.
íhaldsmenn sátu svo við stjóm-
völinn næstu to ár — og allan þann
tíma var sem farg lægi yfir öllum
heimastjórnar heilabrotum írlandi til
handa.
En 1905 komst frjálslyndi flokkur-
aftur til valda — og tók þegar
ínn
landi eins og Stead, segir Daily Mail.
Hann virtist síðustu árin vera á sífeldu
flökti frá einum höfuðstað til annars, sat
á tali við þjóðhöfðingja og stjórnmála-
menn, komst að skoðunum og atvik-
um, sem fara fram hjá sendiherra-
sveitunum, og veitti út frá sér óstöðv*
andi blaðamensku-fljótum.
Hann var sjálfur nærri því eins og
heili stjórnmálaflokkur í landinu, segir
eitt blaðið. Svo atkvæða- og áhrifa-
mikil var framkoma hans.
Stead var fæddur 1849, °S var
prestssonur. Sjálfsagt hefir hugarfar
hans jafnan borið merki þess stranga
siðgæðis og trúar-uppeldis, sem hann
fekk. Þegar hann var ritstjóri Lund-
únablaðsins Pall MaU Gazette, sagði
Manning kardínáli, einn af ágætustu
mönnum kaþólsku kirkjunnar á Eng-
landi um blaðið: Eg les Pall Mall á
hverju kvöldi, og mér finst eins og
Oliver Cromwell sé aftur kominn til
jarðarinnar*. Það taldi Stead mestu
lofsorðin, sem nokkuru sinni hefðu
] verið um sig sögð.
Faðir hans var efnalaus. Stead var
14 ára gömlum komið fyrir í verzlun
] í Tyneside, og kaupið var 4 shillings
um vikuna. Féð, sem hann hafði til
þess að skemta sér fyrir, var 3 peuce