Ísafold - 11.05.1912, Blaðsíða 2

110
ISAFOLD
0
□
D
o
D
□
D
a
D
D
E
TTIorgun-
kjóíafauin
góðu á 0.45
aldrei meira úrval.
Verzlutiin
Björn Jirisíjánsson.
zioiz:—~
□
Q
□
D
o
norður á heimsenda og heim til sín
aftur. Mér finst eðlilegast að alþingi
veitti í hverjum fjárlögum nokkur
hundruð krónur á ári til slikrar kenslu
í útlendum málum við háskólann, og
væri þessi styrkur veittur einum út-
lendum háskólakennara ár hvert, af
stjórnarráðinu eftir tillögum háskóla-
ráðsins, meðan að aðrar þjóðir gerast
til að bjóða oss slíka menn. Nú hafa
Frakkar orðið fyrstir til að sýna oss
þessa góðvild, og vilji þeir senda oss
menn áfram, eigutn vér að taka því
með þökkum og veita þennan litla
styrk til þess. En nú má búast við
því að ekki verði mjög margir fransk-
ir menn til slíkrar farar og að ára-
skifti verði að því, en þá getur verið
að Engiendingar eða Þjóðverjar bjóði
oss sömu kosti og fengjum vér þannig
til skiftis kennara í þessum þremur
aðal menningartungum.
Það væri án efa vel farið. Vér er-
um smáþjóð, sem lifsnauðsynlegt er
að læra v e 1 mál mestu menningar-
þjóðanna, og að því er unnið með
þesSu, og á hinn bóginn er vonandi
að þessir gestir vorir yrðu margir
hverir góðir vinir og verðir íslenzkrar
menningar, hver í sínu landi, og gagn-
ið af því verður aldrei tölum talið.
Guðm. Finnboqason.
Leikfélagið og leiklistin.
Eg bjóst við, að Leikjélag Rvlkur
rnyndi taka aðfinslum mínum við
frammistöðu félagsins í vetur í 25. tbl.
Isaýoldar með sæmilegri skynsemd og
stillingu. En eitthvað annað hefirorð-
ið uppi á teningnum — og hefir nú
heldur en ekki slezt upp á vináttuna
af félagsins hálfu.
í >málgagni mishermdra tíðinda*
svo kölluðu og öðru blaði til, sem
einn Leikfélagsmaðurinn er ritstjóri að
'— sjálfur mr. Larrabee í Sherlock
Holmes — má líta útvalda riddara
Leikfélagsins þenja sig á níðgengasta
brokki fram og aftur um dálkana,
reynandi að skvetta aurnum, sem bezt
hafa þeir vit á — á mig vesalan leik-
dómara, sem það fúla ódæði hefi
framið, að reita hin voldugu regin
Leikfél. til reiði, með altoí hispurs-
lausum áfellingardómi um störf þess í
vetur!
Það kemst hver að því fullkeyptu
að ýfa hár á höfði þess dándisfólks.
Eins og óskeikulir páfar íslenzkrar
leiklistar vilja goð þau fá að sitja i
friðhelgu hásæti! Vei þeim, er við
því hróflarl Við honum tekur ekki
annað en útskúfunar-óhelgi og vítis
bannfæring!
Og »reiði goðanna« kemur beeði
yfir réttláta og ranglátal
Það er svo sem ekki eg einn, sem
fæ að finna af henni smjörþefinn ! —
nei — og sei, sei nei!
Fyrir það, að eg hældi leik Hring-
stúlkmina \J Tvíburunum — ráðast
þessr úándisriddarar Leikfél.
á pœr, úthúða frammistöðu þeirra, þær
S Sjöfin
j j alkunnu
g aldrei meir úrval
DCachemirsjöl og frönsk sjöl
af ýmsu verði.
DVerzíunin
Björn Kristjánsson.
f—- ■ .... =
D
□
D
D
Q
□
D
hafi eigi sýnt neitt í áttina, sem list
gæti heitið, að eins meira og minna
skringilegt látbragð, sem engum »and-
lega fullveðja« manni hafi getað fund-
ist list!
Svo mörg eru þau orð!
Nú vita þeir það, allir þeir, bæði
konur og karlar, sem þóttust finna
meiri list í leik Hringsins eti Leikfél.
í Sherlock Holmes — að þeir eru
dæmdir og léttvægir fundnir: and-
lega ófullveðja garmar I
Þeir tala líka um, Leikfélagsskjald-
sveinarnir, að Hringstúlkurnar hafi
»reynt að skemta íólki« og kepst um
að fá sem mest kátlegt út úr hlutverk-
unum í Tvíburunum !
Já — sllk og þvílík goðgá — að
reyna að gera gamanleikshlutverk kát-
legl Það er von þeir krossi sigl —
Djúp og þung sorgar-alvarn í hverjum
andlitsdrætti og drafandi, seimdregið
tungutak mun í þeirra augum vera
hin eina sanna list — þegar um er
að tefla fjörmikla gamanleika!!
Þeim verður og tiðrætt um, ridd-
urum Leikfél., hversu vandalítið leik-
rit Tviburarnir hafi verið.
Gott og vel I
Eti gaman hefði eg samt haft af
þvi, að Leikfélagið, svo sem nú er pað
skipað, hefði spreytt sig á Tvíburutt-
um, og skynbærir menn dæmt um,
hverir betur gerðu, Leikfélagið eða
Hringstúlkurnar.
Ætli þær hefði eigi skjöldinn bor-
ið í þeirri samkepni ?
En sleppum nú þessu.
Þessar athugasemdir hér á undan
hefi eg neyðst til að gera vegna ill-
indarauss Leikfélagsriddaranna i minn
garð og »taktleysisins« í garð Hrings-
ins.
En það er ekki aðalatriðið í þessu
máli.
Aðalatriðið, aðalihugunarefnið, sem
eg hefi bent á er þetta:
A Leikfélag Rvikur, eins og nú er
pað skipað, rétttil landssjóðs- og bæjar-
sjóðs-styrktar tilveru?
Eg segi og hefi sagt: eins og það
nú er skipað — og þýðir þvi eigi
fyrir skjaldsveina þess, að gjalla svo
hátt sem þeir gera um afrek Leikfé-
lagsins á árum áður.
Við lifum eigi nú á þeirri leiklist,
sem Leikfélagið inti af hendi ýyrir
mörgum árum.
Eg játa það fúslega, að mjög vel var
unandi við leiklist félagsins meðan það
að jafnaði hafði á að skipa svo snjöll-
um leikurum sem Jens B. Waage,
Jóni sagnfræðing, Kristjáni Þorgríms-
syni, Guðm. Tómassyni, Arna Eiríks-
syni, Friðfinni Guðjónssyni, frú Stef-
aníu, Guðrúnu Indriðadóttur, Emiliu
Indriðadóttur og jafnvel fleirum.
En hvað er nú orðið eftir af þess-
um hóp ?
Guðrún og Friðfinnur, auk Arna,
sem þó er aðeins með í viðlögum nú
orðið.
En í skarðið eru komnir 2—3 leik-
endur í hæsta lagi, sem bærilegir mega
heita, en ella annaðhvort lakir
meðal-stumparar eða — og þeir eru
fleiri — klaufafengnir leikbrokkarar,
sem virðast eiga það erindi eitt á leik-
sviðið að sýna fólki hvernig ekki á að
leika.
Þetta hefir aldrei komið berlegar
fram en í vetur.
Fjalla-Eyvindi barg það, að leikur-
inn stóð og féll með Höllu og hún
var verulega vel leikin — enda ein af
gamla leikflokknum, sem hana lék.
En hinar 3 leiksýningarnar tókust
hver annarri verr, þó að fyrst kastaði
tólfunum í Sherlock-Holmes !
Þá var mér nóg boðið.
Þá fanst mér óverjanlegt annað en
að leysa hispurslaust frá skjóðunni!
Og það sem eg hefi sagt, er sann-
arlega eigi sprottið af neinni óvild til
Leikfélagsins.
í því þykist eg eiga góða vini og
kunningja, sem fjarri fer um, að eg
beri nokkura óvild til.
En mig tekur sárt til leiklistarinnar,
og met það meira, að henni sé eigi
misþyrmt, heldur en að rita eftir
því sem þeim góðu vinum mínum
líkar vel.
Eg skil ofboð vel, að þeim einstöku
mönnum, sem feikimikið erfiði hafa
á sig lagt til þess að halda Leikfélag-
inu uppi, falli sárt, að eigi skuli bet-
ur hafa tekist.
==ioii^^iior=i
D
D
D
B
D
D
D
D
D
i:..::’" ":t.ioi \:t:i
En þeir ættu a að reyna að sjá það
og skilja, að haldgott og prýðilegt
hús verður aldrei smiðað úr grautfún-
um efnivið.
Þeir ættu að reyna að skilja, að það
er betra að bíða með hossmíðina —
í þeirri von, að síðar fáist betri efni-
viður.
Einn Leikfélag-skjaldsveinninn hefir
dreift þessum skynsamleguorðum inn-
an um illyrðarausið til mín: pað
(Leikfél.) er styrkt aý almannaýé og
menn eiga heimtingu á að pað vinni í
parfir listarinnar.
Eg geri orð hans að mínum —
því að þau eru alveg réttmæt.
En viðbótina vantar hjá honum og
hún er þessi: Eins og leikfélagið nú
er skipað getur það eigi unnið í þarfir
listarinnar, heldur vinnur það henni
til óþurftar og meins, spillir smekk
almennings, og gerir listina að af-
skræmi.
Og fyrir því hljóta allir vinir leik-
listar að mótmala pví í hennar naýni,
að Leikfélag Reykjavíkur, svo sem nú
er pað skipað, haldi áýram í skjóli
styrkveitinga aý almanna ýé, að drotna
sem einvaldsherra yfir leiksviði höýuð-
staðarins.
Annaðhvort verður Leikfélagið að
fá nýjan efnivið, nýtt blóð, nýja, færa
krafta í haust komanda — eða hætta,
því að betri er enginn leikur, en svo
illur leikur, sem tíðast hefir brunnið
við í vetur.
Ego.
U
D
D
Tvisftau
tvibreið,
0.50 — 0.60 — 0.65
0.70 — 0.80
mest úrval í bænum.
Verzfutiin
Björn Jiristjánsson.
Ameríkuferðir.
1 framsóknarbaráttunnni verðum vér
varir tveggja gagnstæðra strauma. Ann-
ar hrindir oss fram, hærra og lengra
upp til þroska, menningar og fram-
kvæmda. Hins hlutverk er alveg gang-
stætt; hann heldur oss alveg aftur, heftir
för vora áfram, dregur úr framsóknar-
þránni og fullkomnunarlönguninni;
hann ber oss inn á hinar skökku brautir,
eða jafnvel aftur á bak.
Hinn síðari mætti nefna öfugstreymi;
og þau hljóta öll að vera skaðleg, hvort
heldurerhjá þjóðumeða einstaklingum.
Þess vegna ættum vér að kosta kapps
um, að fylgja sem fastast straumum
þeim, er bera oss áfram, en forðast
að sama skapi hina öfugu.
■ En það er oft miklu auðveldara að
fylgja hinum síðarnefnda, og þess vegna
verður svo mörgum það á.
Eitt öfugstreymið í þjóðfélagi voru,
eru vesturflutningarnir — útflutningar
fólksins vestur um haf — til Ameríku.
Eins og kunnugt er, eru þeir ekki
nýbyrjaðir; mjög mikið kvað að þeim
árin 1880—1890; en þá var hér
í landi mjög svo öðru vfsi og ver á-
statt cn nú er, og þeir því frernur
fyrirgefanlegir.
Harðæri gekk þá um land alt, og
efnahagur margra svo aumur, að menn
ekki gátu unnið sér brauð hér. Fólk
það er þá fór, voru heilar fjölskyldur,
börn og gamalmenni — auðvitað inn-
an um ungir, einhleypir menn; —
margt af því var þá kostað til farar-
innar af sveitarstjórnunum, því ekk-
ert lá þá fyrir mörgu af því annað
en fara á sveitina; létti þetta að vísu
byrðir sveitanna um stund, en betra
væri að hafa það fólk hér nú, og því
æði skamt hugsað af þeim, er því réðu,
að gefa Ameríku svo mikið af fram-
tíðarkröftum vorum.
Nokkru síðar batnar í ári, og hægði
þá mikið á útflutningnum nokkur ár.
En góðæri mega teljast nú síðustu ár-
in, og hvað helzt nú sem stendur, og
þó mun langt síðan svo ríkur vestur-
farahugur hefir verið hjá fólkinu eins
og einmitt nú.
Þetta ár eru þegar farnir að fara
hópar af fólki, og hve margt verður,
áður en lýkur, er ekki hægt að segja.
En munurinn er sá, nú. og fyr, að
nú vilja Ameríkumenn ekki nema
kjarnann úr þjóðinni. Alt er fólkið
nákvæmlega skoðað af læknum áður
en það fer; og svo er eftirlitið strangt,
að — þótt vesturfari sé að öllu hraust-
ur, ef hann að eins hefir í sérfólgna
möguleika til þess að fá augnveiki,
sem getur komið upp í Ameríku, en
aldrei kemur hér, þá er honum ekki
leyfður inngangur í Vesturheimspara-
disina.
Flest fólk, sem nú fer béðan, er
þvi ungt, hraust fólk, á bezta aldri;
með öðrum orðum kjarninn úr þjóð-
inni.
Óneitanlega hefir margt breyzt bér
á siðustu 30—40 árum, og mun nú
ekki vera sú aðalástæðan til vestur-
flutninganna, að fólkið ekki búist við
að geta haft nægilegt til fæðis og
klæðis hér, en kröfurnar og þarfirnar
hafa svo stórum aukist á síðustu tím-
um, og fólkið heimtar nú miklu meira
en þá.
Aðalorsökin til vesturferðanna nú
mun vera sú, að fólkið vantar pen-
inga; ekki til þess að fæða sig, held-
ur til að gera eitthvað fyrir.
Það er alls ekki glæsilegt fyrir unga
menn, sem hafa íöngun til að láta
eitthvað eftir sig liggja — vinna eitt-
hvað fyrir landið sitt — að vanta al-
veg aflið til þess, peningana; því svo
sem kunnugt er taka hér fæstir fé að
erfðum. Um lán til jarðakaupa eða
annars, er ekki heldur þægilegt hér,
það hljóta allir að viðurkenna.
Hér hefir hvergí hjálp verið að fá
fyrir slika menn, eina ráðið verið að
bjargast á sínar tvær hendur; en van-
mátturinn og getuleysið smádregur svo
úr öllum framkvæmdarþrám og fram-
farahugsjónum.
Horfur þessar verða til þess, að
fólkið tapar trú og trausti á landið
sitt. Sumt lifir hér að vísu meira
og minna lamað af dauðum æsku-
hugsjónum, er aldrei urðu framkvæmd-
ar, en margt, jafnvel það fólkið, sem
mestur krafturinn er í og löngun til
starfa, það fer að leita þangað gæf-
unnar, sem betri eru skilyrðin, og
fremur hjálp að fá, ogþað er einmitt
Ameríka.
Hér hefi eg að eins fyrir augum
kjör pau og kosti, er bíða peirra manna
hér, er vildu gera landbúnaðinn og jarð-
rœktina að líýsstarfi sinu, bæði af þvi,
að hún er lífæðin og undirstaðan í
framtiðarvelmegun þjóðar vorrar, og
— þótt sorglegt sé að vita — hefir
þó farið miklu fremur varhluta af styrk
annarsstaðar frá, einkum frá pen-
ingastofnunum landsins, sem mikið
betur hafa stutt sjávarútveginn og
komið honum á þann rekspöl, að
fullkomlega jafnast þau fiskiveiðatæki
sem nú eru að verða, og þegar -eru
orðin eign landsmanna, með tilstyrk
láusstofnananna, — við fullkomnasta
útbúnað stórþjóðanna í þeirri grein.
Vér íslendingar erum, engu síður
en aðrar þjóðir, með því marki brend-
ir, að vera töluvert eigingjarnir; finst
mörgum, að vonum, vér þegar nógu
lengi búnir að vera undirokaðir og
leiguliðar; þess vegna var það hyggi-
legt ráð, er Ameríkumenn tóku það
fyrir að geýa; — því ekki getum vér
keypt —landspildur þeim, er vildu vinna
það til að rækta þær; og þeir eru,
eins og þegar eraugljóst, mjög margir.
==ioir^^noi=-i
D
D
D
D
D
D
Jijólatau
feikna úrval
Eitthvað fyrir alla.
Verztunin
Björn Jiristjánsson.
D
D
D
D
D
D
r
nauðsyn ber til, er að finna ráð til
þess, að skapa hjá fólkinu meira traust
á landinu, binda hugi þess fastara við
það, og gera því framtíðina hér glæsi
legri. —
Eg hygg að það mundi aftra mörg-
um burtferðar héðan, ef þeir cettu
landblett hér, þótt ekki væri hann
stór, en þeir geta ekki keypt þá, og
fara því.
En því þurfum vér líka að vera að
kaupa vort eigið land?
Væri nokkuð betur gert við landssjóðs-
jarðirnar en að búta pær sundur i dá-
litla bletti og geýa þá þeim, er vildu
verja kröftum sínum til að ræktaþá?
Auðvitað yrði að setja reglur um
það, hve mikíð slíkum mönnum bæri
að rækta af landinu árlega, og hafa
eftirlit með, að þeim verði framfylgt.
Vissulega held eg, að þetta myndi
mjög flýta fyrir ræktun landsins; víða
mundu skapast þétt smábýli, smám-
saman töluverð túnrjóður, sem svo að
lokum næðu saman, og yrði eitt stórt
tún, einn stór akur, með þéttum,lag-
legum býlum.
Vér höfum næga reynslu fyrir því,
að það þarf ekki ýkja stórt tún til,
að menn með ekki því stærri fjöl-
skyldur geti lifað af. Samt má ekki
heimta að eignalausir menn, með mikla
ómegð, geti þegar lifað af þvi, þótt
þeir fengju ræktaðan landblett ein-
hversstaðar upp í landi.
Aðallega ættu hinir yngrj og ein-
hleypu menn að taka þannig löguð
lönd, leggja svo það fé og vinnu, er
þeir gætu mist frá daglegum þörfum
sínurn til þess að rækta blettinn sinn,
og búa sér þannig til hreiður, er þeir
síðar gætu sezt að í.
Ennfremur mætti benda á hvort
ekki væri rétt, að landið keypti nokk-
uð af kirkjujörðum þeim, er nú fást,
og færi eins með þær. —
Máske eru þessar bendingar lítið
og skamt hugsaðar, og auðvitað tölu-
verðum annmörkum bundnar, en kleift
hugsa eg væri að sníða þá af.
Annars eru þessi inál, ræktun lands-
ins og bygging, eitt af helgustu alvöru-
og framtíðarmálum þjóðar vorrar, —
sem hvorki þing og stjórn, né heldur
einstakir menn, sem unna framtíð
lands vors, mega láta afskiftalaus.
P. Ó.
Það hefir ótrúlega mikil og hvetj-
andi áhrif til starfa fyrir hvern mann,
að hafa eignast dálítinn landblett, vita
og finna, að það er þá gjörsamlega
undir hans dugnaði og áhuga komið,
hve þetta land má verða fagurt og
arðberandi.
Honum einum ber heiður eða van-
heiður af því — hann er konungur í
sínu ríki. —
Þessar óskir, og munurinn á því
hér og vestra að fá þær uppfyltar,
hygg eg muni nú önnur aðalástæðan
til vesturfara margra héðan.
Engum dylst vonandi, sem þekkir
nokkuð land vort, sér alt þetta flæmi
af óræktuðum móum og mýrum, bíð-
andi eftir nokkrum réttum handtök-
um til þess að verða frjóvir akrar,
sér heiðarlöndin um hásumar, þar sem
»drýpur smjör af hverju strái«, sann-
nefnda Paradís frelsis og þroska bú-
fjár vors, næstum sauðlaus, og minn-
ist svo litlu ræktuðu túnblettanna, sem
eru ljósasti vottur þess, hve íslenzkur
jarðvegur er frjór og arðberandi; at-
hugar það, hve hér er mikið ógert,
hve mikið má gera og parý að gera,
— að burtflutningar bezta og hraust-
asta fólksins úr þjóðinni, er sú blóð-
taka og öfugstreymi, sem vér sízt á
þessum tímum megum við.
Nei, vér erum alt of fáir og fá-
tækir, eigum enn alt of mikið óunníð
til þess að þola það, að ala upp fólk
til þess svo að geýa Atneríku það.
Auk þess sem þessir útfiutningar
hafa stórkostlega lamandi áhrif á þá,
sem eftir eru, og draga úr áhuga
þeirra.
Það er sárt að hugsa til þess, að
nú skuli um 30 þúsundir Islendinga
byggja land vestan hafs; betur að þeir
hefðu aldrei farið, heldur varið kröft-
um sínum til lieilla föðurlandinu; þá
myndi það líta öðruvísi út nú.
En slikt verður ekki aftur tekið, og
það sem nú liggur fyrir, og brýn
Ferðalag um landskjállta-
svæðið. Þeir lögðu á stað á
fimtudaginn síra Olafur Ólafs-
son og Einar Hjörleifsson, svo sem
til stóð, sbr. síðasta blað. í dag fara
þeir um Rangárvellina og Landsveit-
ina, þar sem mest hefir orðið tjónið
af landskjálftanum,- en síðan austur í
Hvolhrepp. Býst Isaýold við að geta
flutt itarlega skýrslu af ferðalagi þeirra
í næsta blaði.
íslenzk skáld á dönsku.
Þýðingin á sögum Jónasar Jónas-
sonar hefir orðið fleirum en Jóh. Jör-
gensen tilefni til þess að hella sér
yfir íslendinga.
Ekstrablaðið getur um bókina. Læt-
ur það lítið yfir skáldskapargildi henn-
ar, en telur sögurnar bera á sér ein-
kenni sannrar lýsingar og endar á
þessum orðum:
»Þessar sögur eru mjög fróðlegar
ekki að eins frá bókmenta-sjónarmiði,
heldur — einkurn — vegna þess, að
i Tfúnel 8
Deinl. og röndótt . {
0.20 — 0.25 — 0.30 — 0.32 U
^ 0.34 — 0.36 — 0.40 — 0.42 jj*
0.45 — 0.48 — 0.52 í
U þau beztu, er til landsins flytjast. U
D D
DVerztunin
Björn Jirisfjánsson. J
lOEEEEEEEEEEEl