Ísafold - 11.05.1912, Blaðsíða 3

ISAFOLD
m

I Dötnukíæði, |
0
□
I
n
D
Klæði og Ensk vaðmál,
haldgóð — ódýr
Verzlimin
Björn Jiristjánsson.
~ =1Q[= .........
D
□
D
þær stuðla drjúgum að því að auka
þekkingu vora á þjóðar-einkennum
Islendinga. En sú viðkynning er sann-
arlega ekki viðfeldin«.
Bókafregn.
Skirnir, 86. ár 1912, 2. hefti.
i. Þetta hefti Skírnis hefst á grein
um skáldspekinginn fean Main-Guyau.
eftir Ágúst Bjarnason og er greinin
heimspekilegs efnis, eða réttara sagt,
þar fer saman skáldskapur og heim-
speki í skoounum skáldspekingsins,
er höf. er að segja frá. Grein þessa
hefir höf. ritað að tilmælum ritstjóra
Skírnis, og ætla eg, að hann hefði
varla getað til þess kosið annan betri,
ef lesendur Skírnis áttu sem flestir
að hafa þess not, því að hr. Ágúst
ritar ljóst og skiljanlega, þótt um
heimspekileg efni sé, og velur eigi
önnur efni til umræðu en þau, er
sem flestum má að notum verða, og
er þetta kunnugt af ritum hans. Höf.
segir um þennan skáldspeking, að
hann þekki engan af nýrri heimspek-
ingum hreinskilnari og einlægari, eng-
an sem hafi látið sig öll hjartans mál
mannanna jafn miklu skifta, og engan
sem hefir búið hugsanir sínar jafn-
fögrum og aðlaðandi búningi. »Enda
var hann skáld og hugsjónamaður
mikilU. Um æfiatriði hans getur þess
eins, að hann er fæddur suður á
Frakklandi árið 185:4. Hann ólst upp
við heimspeki Platós og Kants, og
stundaði síðan ýmsa gríska spekinga,
og rakti 19 ára að aldri sögu heilla-
og nytsemisstefnunnar í siðfræðinni
frá Epikúr og alla leið fram að Spencer.
Vísindafélagið franska sæmdi hann
verðlaunum fyrir. En Guyau hafði
ofreynt sig á þessu og tók upp úr
þvi sýki þá, er síðar dró hann til
bana. Varð þunglyndur og þjáðist af
efagirni.
Sökum sýkinnar leitaði hann suður
að Spánarhafi, og virtist honum hafið
sýna hina fullkomnustu og jafnframt
hina ömurlegustu mynd af heiminum,
af allri náttúrunni, þegar hún fer að
ráðast á mannkynið. Og hvað verð-
ur þá úr mannkyninu? Það bíður
ósigur. Alt finst honum tilgangslaus
barátta, og eigi sé til nokkurs að æðr-
ast eða ásaka nokkurn um það. — En
sé tilveran tilgangslaus, þá eigum við
sjálfir að búa okkur til fagran og göf-
ugan tilgang. Trúin á ljósið, ástina
og lífið hressir hann, og ritar hann
nú á næstu árum fögur og frumleg
rit um siðferði, listir og trú, eða um
ást mannsins á hinu góða, fagra og
sanna, hversu hún tnegi lyfta lífi hans,
auðga það og fegra. í næstu köflum
reynir höfundurinn að setja okkur
fyrir sjónir helztu skoðanir Guyaus í
þessum efnum. — Hér er eigi hægt
að rekja þetta efni. En menn mega
óhræddir fá sér Skirni og fara að lesa
og byrja hiklaust á þessari grein, lesa
hana með athygli, og þeir munu flest-
ir telja þeirri stund vel varið — og
hlakka til þegar framhaldið kemur.
Málið á greininni er gott og liðlegt.
Nokkurar ósamkvæmni í stafsetningu
verður vart. Ritað er jaýntniklum,
jaýnýögrum, svo sem rétt er (sbr. í gr.
viðýeðminn, hdleitur, marghrotinn), en
hins vegar jaýn ýullkomna, jajn ömur-
lega, jaýn kjarnyrtum, jafn góýugur, og
er leitt, að þetta skuli sjást í Skírni.
Ritað er ýeikna-brjóst, en hins vegar
ýeikna saýnkcr, og er það minni hátt-
ar ósamkvæmni.
2. Siðasti róðurinn. Eftir Ben. Þ.
Gröndal. Það er saga um þrjá menn,
sem róa til fiskjar, en farast í ofviðri
og hafróti. Skautbandið slitnaði í

5 Peusurl
ö
D
D
□
D
fyrir unga og gamla
af ýmsum litum
úr ull og bómull.
Verztunin
Björn Hristjánsson.
D
□
D
□
D
300
rok-kviðu, og tók þá af ganginn, og
holskefla hrundi yfir bátinn. Sagan
er vel sögð. Lýsingarnar á hafrótinu
og öllum atburðum eru stórkostlegar
og átakanlegar, og orðavalið á vel við,
til að gera alt þetta sem stórskornast
og voðalegast. Lýsing mannanna
þriggja og samræður þeirra er alt
mjög eðlilegt og tekið beint úr lífinu.
Slysfarir á sjó munu eigi sjaldan stafa
af því, að róið er á lekum og fúnum
bátaskriflum og segl og seglböiid ónýt,
og svo var um bátinn þennan, er
sagan segir frá. Þetta vissu menn-
irnir, og þeir höfðu ekki róið langt
í logninu, er Bárður formaður tekur
svo til máls: »Eitthvað lekur hann
enn, báturinn sá arnil* leggur inn
árar, tekur austurtrog og fer að ausa.
Síðan fara þeir að tala um skautband-
ið fúna á stórseglinu. Bátseigandinn
hafði ekld fengist til að leggja til nýtt
skautband, og hafði þó Bárður rifist
um það við hann daginn áður, sagði
»að það gæti drepið okkur, þegar
minst varði — því það er eldgamall,
grautíúinn fjandi« — (pvi hefði átt að
vera pví að) — En er sökin að öllu
á honum? Er eigi sökin nokkur hjá
sjómönnunum sjálfum, sem halda á-
fram að róa á bátnum, þótt hann sé
hriplekur og seglbandið ónýtt? Sögu-
mennirnir halda áfram róðrinum, róa
langt á haf út, þótt þeir sjái þegar,
að veður er að gera ófært og sjávar-
rót mikið, leggja enda lóðir í sjó og
fara að draga, en verða að lokum að
skera á línuna, og fara þá að leita
lands — um seinan. Ekki hefði Bald-
vin gamli drepið þá, þótt þeir hetðu
horfið aftur í tækan tíma. En það
er vist eigi fátítt, að sjómenn gæta
þess eigi, að kapp er bezt með for-
sjá, og af forsjáleysi munu margir
sjómenn lífi týna. — Heldur finst
mér óeðlileg lýsingin á róðri þeirra
úr landi, sem svo segir: »Hin djúpa
næturkyrð var rofin. Það dundi í
fjöllunum við skröltið í bátnum og
bergmálið margfaldaði hljóðið*. Skárra
hefir það verið skröltið i þessu bát-
skrifli, sem þrír menn reru á spegil-
sléttum firðinum. Nálega ótrúlegt.
Eftir lýsingu hafrótsins, um það leyti,
er mennirnir sneru aftur, sýnast eng-
in líkindi þess, að mennirnir hefðu
bjargast á smábátnum, þótt bandið
hefði ekki slitnað. En eg skal ekk-
ert beint um þetta segja.
»Gnoðin brunaði af stað með geypi-
hraða«. Það á illa við, að kalla bát-
inn gnoð, úr því það er ekki sagt í
háði, »brá því« — skautbandinn —
»um aftari tolla í miðrúminu*. Er
tolli íslenzkt orð? — »Árni deif ár-
um sínum í sjóinnc. »Þegar árunum
var difið í sjóinnc. Er það gott og
gilt sagnorð: dija—deij—difiði Ekki
er það i orðabókum, heldur dýýa —
dýfði, og er borið saman við gotn.
daupjan, á þýzku tauýen, á dönsku
dóbe, og talið skylt orðinu djúpur.
3. Nokkrar athuganir um íslenzkar bók-
mentir d 12. og /y. öld. Eftir Hannes
Þorsteinsson. I. Um Styrmi hinn
ýróða, œtterni hans og rit. — Höf. er
allra manna ættfróðastur, svo sem
kunnugt er, og grein þessi er fróð-
leg fyrir alla þá, er þeim efnum vilja
sinna, er hún ræðir um. Lengi var
óvissa um föðurnafn Styrmis, og
Sveinbjörn Egilsson hugði, að hann
hefði verið sonur Hermundar Koð-
ranssonar á Gilsbakka. En heimildir
eru áreiðanlegar fyrir föðurnafninu, og
leikur enginn efi á því, að Styrmir
var Kárason. Dr. Finnur Jónsson
segir í hinni stóru bókmentasögu sinni
að Styrmir hafi verið sonarson Styrm-
is Hreinssonar (á Gilsbakka) og bróð-
urson Hreins ábóta á Þingeyrum.
Þetta varð til þess, að H. Þ. fór að
rannsaka þetta mál nánar og telur
vafalaust, að Styrmir hafi verið sonar-
sonarson Ketils biskups á Hólum Þor-
steinssonar (Ketill biskup — Runólfur
prestur — Kári Runólýsson, ábóti á
Þingeyrum — Styrmir hinn fróði).
Röksemdir höf. eru svo góðar og
gildar, sem frekast er unt, eftir því
sem efni er vaxið, og varla mun nokk-
ur taka sér í niunn orðin: »petta er
gauðrangt hjá Boga«, þegar hann hefir
lesið greinina, þótt eigi sé hann að
öllu sannfærður. Dr. Finnur fer hörð-
um orðum um ritstörf Styrmis (í bók-
mentasögunni), en höf. telur þau orð
ómakleg, og kveður svo að, »að þótt
Styrmir standi alllangt á baki Snorra
Sturlusonar að ritsnild, þá má ekki
gleyma því, hversu mikið bókmentir
vorar eiga Styrmi að þakka, og alls
óvist, að vér ættum nú annað eins
snildarverk og Heimskringlu, ef fróð-
leiks Styrmis hefði ekki við notið, og
hann hefði ekki gerst samverkamaður
Snorra*. Margt segir höf. annað ve
um þetta efni.
4. Sjóður Margrétar Lehmann-Filhés.
Merkiskona þessi starfaði mjög að því,
að efla þekkingu erlendra þjóða á ís-
lenzkum fræðurn, og fyrir andlát sitt
(dó í Berlín 17. ág. 1911) ánafnaði
hún Kaupmannahafnardeild hins ís-
lenzka bókmentafélags 5000 kr., og
á að verja sjóðnum til að hlynna að
íslenzkum þjóðfræðum. -• Greinina hef-
ir samið B. B., ritstjórinn.
)■ Sannleikurinn. Eftir William
fames. Það er heimspekileg ritgerð,
Es
99
Sterling
u
fer til Austfjarða og útlanda
17. mai kl. 6. síðdegis.
Fljót og góð ferð fyrir fólk, sem ætlar austur að leita sér atvinnu.
JJærfafnaður D
D
karla, kvenna og barna
af öllu verði
við allra hæfi.
Verzfunin
D
Björn Jiristjánsson. |
D
]
Toilet-pappír
Auka-alþingiskjðrskrá
Reykjavíkur liggur frammi á bæjarþingstofunni
frá 15. til 22. þ. m.
koininn aftur
í bókverzlun ísafoldar.
. Aflabrögð. Snorri goði kom inn i gaer
með 70,000, sem hann hafði aflað fyrir
Austnrlandi.
Kærur sendist borgarstjóra fyrir 2. júní næstkomandi.
Borgarstjóri Reykjavíkur 11. maí 1912.
Páll Einarsson.
Mikið úrval
af karlmannsfataefnum komu
nú með Sterling síðast. Einnig alt er
til fata þarf, sérstök vesti og buxna-
efni — alt eftir nýjustu tizku.
Andrés Andrésson klæðskeri,
Þingholtsstræti i.
Sigurður ráðunautur er flutt-
ur á Laufásveg 6.
er hr. Guðm. Finnbogason hefir þýtt.
Áýðandinn gerir ráð fyrir, að mörg-
um þyki greinin strembin, en ber það
traust til lesenda Skírnis, að þeir láti
sér ekki fyrir brjósti brenna áreynsl-
una, og hafi hugfast, að það, sem er
mngskilið í fyrsta lestri, verður oft
auðskilið, þegar það er lesið aftur.
Engan vildi eg letja, en hræddur er
eg um, að hér komi fram oftraust í
orðum þýð., er litið er á allan þorra
lesenda Skírnis. Annars ætla eg, að
varlega verði í það að fara að taka
þungskildar heimspekisritgerðir i Skírni.
Að minsta kosti mega þær ekki taka
mjög mikið rúm í ritinu.
6. Sigga Gunna. Eftir Þóri Bergs-
son. Stutt saga, allvel sögð, lýsir
einhverju hinu mesta samvizkuleysi
og þorparaskap.
Vér venjumst því nú, að söguskáld-
in snúa sé helzt að hinni dimmu hlið •
mannlífsins, leita helzt uppi hið öm-
urlega og ægilega, þrautir og basl,
harðneskju manna og stráklyndi, og
lýsa þessu sem allra svartast. Eg vildi
óska, að einhver leitaði uppi einhverja
ljósbletti lífsins, einhverja bjarta daga,
og sýndi oss í laglegri sögu í Skírni,
svo að vér gleddumst og lundin yrði
léttari. Eða einhver segði okkur sögu
þess efnis, að við gætum farið að
brosa, enda hlægja. Er engra slíkra
manna kostur nú á landi voru?
7. Skúli Magnússon. Eftir Guðmund
Friðjónsson. Kvæðið er með drótt-
kvæðum hætti og er kjarnyrt kvæði
og vel ort. Er það ekki oflof, þar
sem segir:
kcerleiks-auga konungs hugar
kunni grein á pjóðarmeinum.
Þetta getur nokkurn veginn til sanns
vegar færst eftir þeirri reglu, að eigna
smalanum féð, þótt enga eigi hann
kindina. Danir sjálfir bera eigi Frið-
riki V. vel söguna, og sagt er, að hann
hafi látið sér alt á sama standa, og
eyddi æfi sinni í drabbi og drykkju-
skap. En stjórnin studdi Skúla vel.
Mörgum mun veita fullörðugt að skilja
orðið loga-ess, þar sem segir um aug-
un í Skúla, að þau hafi verið
leifturhvöss i logaessi.
Kroka er einnig óvanalegt orð; að
kroka sig = beygja sig:
8. Ritfregn. Háskólarektor Björn
M. Ólsen skýrir frá, að dr. Kr. Kálund
hafi nú lokið við Sturlungu út-
gáfu sína, og lýkur á miklu lofsorði.
Hann endar greinina með þessum
snjöllu orðum: »Allir þeir, sem unna
íslenzkum bókmentum, hljóta að vera
útg. þakklátir fyrir þessa fögru og
vönduðu útgáfu. Hann hefir með
henni lagt fastan og óbifanlegan grund-
völl undir nýar rannsóknir viðvíkjandi
Sturlungu, og um leið reist sér þann
minnisvarða, sem lengi mun standa
»óbrotgjarn í bragartúni« «. Heyr!
9. Frá útlöndum: Suðurheimsskaut-
iðfundið. Kinabyltingin. Persía. Kola-
verkfall í Englandi. Þetta er alt áður
*
kunnugt úr blöðunum. Þorst. Gísla-
son hefir skrifað þessa grein.
Þá er heftinu lokið.
ýanus Jónsson.
Frá skólunum.
Hvitárbakkaskólanum í Borgarfirði
var sagt upp um sumarmálin, eins og
vant er. I honum hafa verið 44 nem-
endur i vetur, þar af 16 í eldri deild
skólans. Af þessum 44 nemendum
voru 17 stúlkur. Flestir voru nem-
endur úr Borgarfirði, sem sé 16. Þar
næst úr Skagafirði, 8. — Alls hafa
skólann sótt þetta skólaár nemendur
úr 13 sýslum. Skóli þessi hefir nú
starfað 10 vetur og 207 nemendur
hafa gengið í hann á þessum tíma, en
að eins eru 7 ár síðan hann hóf
starf sitt að Hvítárbakka. Nú á að
reisa þar i sumar tvílyft steinsteypu-
hús, 24X12^/2 al., og mun þessi bygg-
ing, í viðbót við það, sem áður var
komið, verða seinasta byggingin þar,
sjálfum skólanum tilheyrandi, en þar
hefir verið bygt á hverju ári nú um
7 ár. Vænt timburhús var á jörðinni
þegar hún var keypt undir skólann
1905. Þrátt fyrir þessa nýju viðbót
á húsum þar, er ekki ætlast til að
nemendafjöldinn verði meiri en síðast-
liðinn vetur, eða um 40 nemendur,
svo hægt sé að fullnægja nokkurn-
veginn þeim kröfum, sem heilsufræð-
in gerir til skólahúsbygginga. Áður
hefir það ekki verið hægt, sem ekki
er við að búast, því nú eru aðrar
kröfur og aðrir tímar en t. d. fyrir
15—20 árum.
Kunnngur.
Gull. Gullið rauða, konungur málm-
anna, hinn eilífi guð mannkynsins, og
hvað það nú annars er kallað, er ein
af elztu verzlunarvörum frá Indlandi —
undralandinu, þaðan sem það uppruna-
lega var flutt.
Hið fræga Ofir, þar sem Salómou fekk
auðæfi sín, varð ekki fyr en seinna
mesta gulland fornaldarinnar. Að vísu
þektu menn gullnámurnar suðaustan vert
á Rússlandi þegar í þá tið, og jafnvel
áður en hinar miklu námur í Kapland-
inu fundust, gaf Afríka árlega af sér um
700 vættir gulls. Frá Arabíu hinni
fornu kom mikið af hreinu gulli (frá
Yemen, »Arabíu hinni farsælu«) og
Krösus fekk hin miklu auðæfi sín úr
gullsöhdum Paktotusfljótsins í Lydiu.
Gullfundum fer nú sífelt fækkandi og
Mexíkó, Brasilía, Alaska, Perú, Kalífornía,
British Kólumbía, Tasmanía, Natal,
Transvaal og aðrir staðir, sem gullsjúkur
mannfjöldi vitjaði til skiftis, mega nú
heita tæmdir að þeim málmi.
Síbería virðist nú muni verða hið nýja
fyrirheitna gull land. Að m. k. hafa
fundist málmæðar við lagningu hinnar
nýju Asíu brautar.
í Síberíu getur þú því fundið þau
auðæfin, sem mölur að m. k. getur ekki
grandað, og sem stenzt alt nema »konga-
vatn« og blöndu af saltpóturs- og salt-
sýru.
Reykjavikur-annáll.
Aðkomumenn. Hjörtnr Lindal óðalsbóndi
frá Núpi í Miðfirði hefir dvalið hér lengi
í vetur til lækninga. Hann er nú hres*
orðinn og fer norður 15. þ. m. Aðrir að-
komumenn m. a.: Síra Magnús próf. Andrés-
son, Gilshakka; Guðm. Bergsteinsson kaupm.
í Flatey; Hafliði Snæhjörnsson, Hergilsey.
Barnaskólinn. Honum verður sagt upp
4 þriðjadaginn. Núna í vikunni var handa-
vinua barnanna sýnd almenningi, hæði teikn-
un og skólaiðnaður. Er framförin i þeim
efnum gríðarmikil frá því sem var fyrir
10—15 árum. Eun fremur var sýnt, skólaeld-
húsið, þar sem stúlkurnar í efstu bekkjun-
um læra alla almenna matreiðslu. Skóla-
eldhúsinu stjórnar jungfr. Soffia Jónsdóttír
(Þórarinssonar). Er það þarfur viðbætir
við aðrar barnaskólanámsgreinar. að lcera
að elda mat.
Danskir leikarar koma hingað i júnimán-
uði, Fritz Boesen sá er var hér i fyrra og
félagar hans. Hafa leigt leikhúsið um
miðjan júni. Þeir koma upp til Austfjarða
og ætla fyrst að leika á Seyðisfirði, þá á
Akureyri og ísafirði.
Draumar. Hermann Jónaison ætlar núna
eftir helgina, á mánudags- og þriðjudags-
kvöld að segja frá draumum sínum í Báru-
búð, hæði þeim sem hann sagði frá í vet-
ur og auk þess 6 nýjum draumum. Þessar
drauma-frásagnir hans eru að dómi þeirra,
sem hlýtt hafa á eða kynt sér á annan
hátt, frábærlega merkilegar. Þetta sinni
ætlar Hermann einnig að svara helztu fyr-
irspurnum, sem gerðar hafa verið út af
drauma-frúsögnunum og enn fremur að segja
frá draumtjónum, t. d. Skarpheðni og
bardaga hans og Höskulds. Munu drauma-
erindi þessi verða næsta fróðleg og nýstárleg.
Guðsþjónusta i dómkirkjunni á morgun
kl. 12 sira Bjarni Jónsson.
— 5 slra Jóhann Þorkelsson.
í Friliirkjuuni kl. 12 sira Friðrik Frið-
riksson.
Hafnargerðin. Útboð í hafnargerðina
voru send til útlanda i gær 4 Botniu. Yerða
þau auglýst í iðn-tlmaritum og — blöðum á
Norðurlöndum, Bretlandi, Frakklandi og
Þýzkalandi.
Hjuskapur. Árni Benediktsson verzluuar-
maður og jungfrú Kristrún Hallgrimsson.
Gift 10. mai.
Ekkjumaður Þórarinn Snorrason Bjarna-
stöðum Selvogi og yngismær Hagnhildur
Jónsdóttir frá Stiflisdal, Þingvallasveit. Gift
5. mai.
Jarðskjáftahræringar voru hér i bæ í gær-
kveldi. Jarðskjálftamælirinn sýndi óróleika
frá kl. 8,16—916 — fulla klukkustund og
aftur kl. undir 10.
Karl Einarsson sýslumaður i Yestmann-
eyinga hefir dvalið í Vifilsstaðahæli um
hrið sér til heilsubótar, en fór heimleiðis i
gær á Botniu.
Leikhúsið. Leikfélag Rvikur leikur Fjalla*
Eyvind annað kveld. Það er eini leikur-
inn, sem Leikfél. Rviknr hefir tekist að
fara bærilega með í vetur — og ieikanda
aðalpersónunnar Höllu prýðilega, svo iið
Reykvlkingar fjölmenna væntanlega til þesi
að sjá þá graiey i eyðimörku leiklistarinnar.
Skipafregn. Botnia fór til útianda i
gær. Meðal farþega: Kristján Jónsson ráð*
herra, Árni Benediktsson verzlunarmaður
með frú sinni, jungfr. Kristín Þorvalds-
dóttir 0. fl.
Austri fór í strandferð 9. mai. Meðal
farþega sira Benedikt Eyólfsson.
Vestri kom úr strandferð í gær. Meðal
farþe;<a: frú Bryndis Zoéga, Páll Stefáns*
son verzlunarm., Finnbogi Láruison kaupm*
frá Búðum,
U~A
■ Lérefí
“ einbr. og tvibr.
u
velunnin og endingargóð.
° Verztunin
L Björn Jirisfjánsson.
1 ÍQI -1—T"
D
a
D
a
D
□
D
D
3