Ísafold - 15.05.1912, Qupperneq 2

114
I8AF0LD
Albertí hneykslið alræmda — en landið fyrst nú að
rétta við aftur eftir þau áföll.
Mun Friðrik 8. hafa tekið sér þetta nærri svo
sem annað, er miður fór, því að hann lét sig miklu
skifta öll almenningsmál.
Banamein Friðriks konungs hefir orðið hið sama
og föður hans Kristjáns 9.
En óvenjuleg eru atvikin.
Konungur deyr í höndunum á aðvífandi lög-
regluþjón öllum ókunnur og er fluttur til sjúkra-
húss, án þess nokkur viti deili á honum. — —
— Það cr líkara, að í skáldsögu stæði en að raun-
veruleg frásögn væri úr lífinu.
Hingað barst fyrsta .fregnin um andlát kon-
ungs í einkaskeyti, er Þórarinn Tuliníus sendi til
bróður síns hér í bæ og hljóðaði svo: Konungur
dó i gœrkveldi.
Isafold barst fregnin samstundis, og sendi þá
þegar fregnmiða um bæinn.
Fyrsti fáninn, sem dreginn var í hálfa stöng út
af fráfalli konungs var islenzkur fáni (á ísafoldar-
prentsmiðju).
Stjórnarráðinu barst fyrsta fregnin stundarfjórð-
ung síðar, og sendi landritari þegar, fyrir þjóðar-
innar hönd, samúðarskeyti tii hins nýja konungs.
Síðar mun haidin sorgarguðsþjónusta, og næstu
daga verður dómkirkjuklukkunum hringt frá kl.
10—11 og 4—5.
Kristján konungur X.
Það heiti ber hinn nýi konungur
vor á konungsstóli.
En fullu nafni heitir hann Kristian}
Karl, Frtderik, Albert, Alexander, Vil-
helm og er fæddur 26. sept. 1870.
Tekur hann því konungdóm 41 árs
að aldri, ári eldri en Friðrik VII., er
hann tók konungdóm.
Kristján konungur X. er stúdent,
tók stúdentspróf 1886, en hefir síðan
verið í herþjónustu og er nú general-
majór.
Hin nýja drotning heitir tAlexan-
drine og er þýzk furstadóttir. Þau
giftust árið 1898.
Þan eiga tvo sonu, Friðrik (f. 1899),
sem nú er orðinn ríkiserfingi og Knud
(f. 1900).
Konungsandlátið.
Fyrirsögn um það.
Eftirfarandi skjal, sem undirritað var
5. júni 1908, hefir Þorkell Þorláksson
stjórnarráðsritari léð ísafold, og mun
mörgum þykja fróðlegt fyrir það, sem
nú er fram komið:
Friðrik konungur VIII. deyr árið
1912 aj ajleiðingum aj slysum.
Þetta sagði Þorlákur O. Johnson
kaupm. við undirritaðan, þann 5. júní
1908. Bygði hann ummæli sín á
fyrirbrigði, sem hafði komið fyrir hann
í hálfgerðri leiðslu (svefni eða svefn-
móki) nóttina næst á undan. — Frá
fyrirbrigðinu sjálfu vildi hann ekki að
skýrt væri. —
Þorkell Þorláksson.
Fróðlegt væri nú að vita í hverju
fyrirbrigðið hefir fólgið verið.
Strindberg dáinn.
Símfregn frá Khöfn 15. maí.
Sænska stórskáldiö Au
gust Strindberg dó í nótt.
Til Olympíufararinnar
hefir Hjalti Jónsson skipstjóri afhent
ísafold 50 kr. gjöf. Þetta er mynd-
arlega og fallega gert. Enn skortir
sem sé talsvert fé til þeirrar farar,
en ef nokkurir fyndust líkar Hjalta,
mundi eigi langt um líða, að upp
hefðist það sem á vantar.
Erindi flutti
frú Þórunn Ríkharðsdóttir Sívertsen i
Höfn í Borgarfirði 12. þ. m. á Akra-
nesi, eftir því sem ísafold er skrifað
þaðan, fjörugt og fróðlegt, um norsk
skáld, til styrktar ekkjum og aðstand-
endum þeirra manna á Akranesi, sem
druknuðu á »Svaninum«. Erindið var
flutt í nafni Ungmennafélaganna i
Leirársveit og á Akranesi, og sótt af
215 manns. Inn komu 53 kr. 75 a.
Auk þess var 24 kr. 93 a. skotið sam-
an í sama augnamiði.
Á undan og eftir voru nokkur lög
sungin af Ungmennafél. Akraness.
Frúnni var þakkað fyrir hluttekning
og hinn góða tilgang hennar með
erindisflutningnum.
Landskjálftarnir.
Að minsta kosti 30 bæir
hrundir.
Eins og lesendum ísafoldar er kunn-
ugt, lögðum við sira Ólafur Ólafsson
frikirkjuprestur af stað austur á land-
skjálftasvæðið í siðustu viku. — Við
komum heim aftur í gærkvöldi.
Allnákvæm skýrsla um það, sem
fyrir augu okkar og eyru hefir borið,
mun koma í næsta blaði.
En til bráðabirgða skal þess getið,
að tjónið af landskjálftanum er gífur-
legt, og ástæður fólksins, sem í mest-
um hörmungunum hefir lent, eru
hörmulegar.
Við gátum ekki, eins og ölluin hlýt-
ur að skiljast, komið á alla landskjálfta-
bæina. En við höfum fengið fulla
vissu um það, að 30 bæir að minsta
kosti eru sumpart gjörhrundir, sum-
part með öllu óbyggilegir, þó að eitt-
hvað af þeim hangi enn uppi, á efri
hluta svæðisins vestan frá Þjórsá og
austur undir vesturhluta Eyjafjalla.
Auk þess eru stórkostlegar skemdir
á bæjum og útihúsum, þar sem hrun-
ið er ekki algert.
í Holtum er tjónið ekki afarmikið,
þó að þar séu til alfallnir bæir. En á
Landinu ofanverðu og Rangárvölium
ofanverðum er aðaltjónið. Merkur-
bæirnir og Eyvindarholt eru austastir
hrunbæir, svo að kunnugt sé.
Það liggur í augum uppi, að fólkið
þarf hjálpar við, og enn betur mun
það skýrast lesendum ísafoldar með
næsta blaði. Sýslumaður Rarígæinga,
hr. Björgvin Vigfússon, ætlar að halda
sýslunefndarfund á fösludaginn til þess
að rætt verði um, hvernig fram úr
bágindunum verði ráðið. Og á Rang-
árvöllum er fundur haldinn í dag til
undirbúnings sýslunefndarfundi. ísa-
fold getur væntanlega flutt á laugar-
daginn fregnir af ályktunum sýslu-
nefndarinnar.
Óhugsandi virðist annað, en að
sýslan verði að fá lán hjá landstjórn-
inni. Og einhverjar ráðstafanir verður
vafalaust að gera til þess að útvega
mönnum vinnukraft. Á bæjunum er
ekki liðfleira en svo, að vinna megi
almenn búnaðarverk — þar sem liðs-
aflinn er þá svo mikill. Og ekki get-
um við, sem séð höfum hörmungarn-
ar, hugsað okkur annað, en að menn
finni hvöt hjá sér til þess að rétta
hjálparhönd með almennum sam-
skotum.
En, eins og áður er sagt, mun
frekari grein fyrir þessu öllu gerð i
næsta blaði.
E. H.
Thorefélagið.
Framkvæmdarstjóraskifli.
Slmfr. frá Khöfn u/6.
Ejtir pví sem blöðin segja, hefir
Thorejélagið jengið borgunarfrest hjá
helztu skuldareigendum. Tulinius ter
jrá epir samkomulagi. Ejtirmaður hans
verður Hendriksen, sá er áður var jyrir
íslandsdeildinni í Sam. jélaginu. Búist
er við að samkepnin við Sam. jélagið
minki.
Þetta símskeyti staðfestir simskeyt-
ið, sem ísafold flutti frá Tuliniusi á
laugardaginn. Samningurinn milli hans
og félagsins mun hafa runnið út í
haust, og Tulinius sagt honum upp
frá þeim tíma. En eftir þessu sím-
skeyti að dæma mun samkomulagið
vera í þvi fólgið, að Tulinius fer frá
undir eins. Hendriksen, hinn nýi fram-
kvæmdarstjóri, var nokkur ár hjá Sam.
félaginu, en siðan verziunarfélagi Dines
Petersen. Hendriksen var umboðs-
maður Sam. félagsins i samningaum-
leitunum við þingið 1909.
Siðasta setningin i símskeytinu er
enginn gleðiboðskapur oss íslending-
um. En eftir þeirri vitneskju, sem
ísafold hefir aflað sér annarsstaðar,
mun með góðu áhaldi af vorri hálfu
mega halda i samkepnina, sbr. grein-
ina: Thorefélagið og strandferðirnar.
Enn um jarðskjálfta.
Eftir siðustu fregnum virðast mikl-
ar likur til, að jarðskjálftarnir séu
sama eðlis nú og 1896; ofantil í
Eystrihrepp, þar sem hræringarnar
eru sagðar miklar, eru sprungur í
jörðu, sem einkum ber mikið á nokkru
fyrir framan Ásólfsstaði og stefna
nokkurn veginn á Heklu. Hræring-
arnar gera oss viðvart um, að Suður-
landsundirlendið er í smíðum ennþá,
en það hefir mest orðið af sprungum
og landsigi, og þá auðvitað miklir
landskjálftar um leið. Ýmsar nýjar
athuganir sýna, að suðurlandsundir-
lendið er miklu yngra en talið er í
ritum Þorvaldar Thoroddsens; mest
hefir kveðið að myndun jþess þegar
slotað hefir á gosöldunum og jörðin
kólnaði^niður, enda færðust þá stund-
um jöklar yfir landið, að því er
rannsóknir síðustu ára benda til; er
mjög merkilegt og þýðingarmikið fyrir
vísindin að sjá hvernig breytingar á
loftslagi’verða þegar djúpeldarnir auk-
ast eða dvína. Nokkuð af Heklu og
undirfjöllum hennar er frá síðasta stór-
gosatímabilinu, að því er eg hefi næst
komist; mjög stórt eldfjall frá þeim
tíma heitir Vatnafjöll og er ekki langt
austur af Heklu; get eg þessa til
fróðleiks [fyrir einhverja, sem kunna
að ganga upp á Heklu, og þarf líklega
ekki jarðfræðinga til að sjá, að Vatna-
fjöllin eru eldfjall, ennþá meira um
sig en Hekla, þegar einusinni hefir
veriðfá það bent; en ekki hefir þess
verið getið í ritum eða á landsupp-
dráttum, að svo sé.
Ekki er óhugsandi, að jarðskjálftar
þessir kunni að flýta fyrir gosum, á
Heklusvæðinu eða austar, og má
sjálfsagt búast við gosum enn, þó að
yfirleitt hafi^verið að draga niður í
eldfjöllunum og jöklarnir að minka
nú um hríð.
Helgi Pjeturss.
Prestskosning á Staðastað.
Þar var fyrir^skömmu kosinn prest-
ur síra Jón N. Johannesen á Sandfelli
í Öræfum. Hann hlaut 17 atkvæði,
en síra Haraldur Jónasson aðstoðar-
prestur á Kolfreyjustað hlaut 13 at-
kvæði.
Magnus Jónsson
cand. theol. hefir verið beðinn að
gerast prestur Garðar-safnaðar vestan
hafs, í stað Lárusar Thorarensen, sem
látið hefir af því starfi vegna heilsu-
brests, og hefir hann tekið því boði.
Fer vestur í júlimánuði.
Thorefélagið
og
strandferðirnar.
Svo sem kunnugt er hefir Thore-
félagið undanfarin tvö ár hnft strand-
ferðirnar á hendi og notið til þeirra
styrks úr landsjóði, er nemur 60,000
kr. á ár'. í notum þessa styrks jók
félagið einnig að miklum mun milli-
landaferðirnar, hinar reglubundnu, svo
sem Isajold hefir áður minst á.
Mikið hefir verið úr þvi gert, m. a.
á síðasta þingi, hversu óhagstæður
Thoresamningurinn hafi verið fyrir oss
íslendinga, og fyrv. ráðherra, Birni
Jónssyni verið legið mjög á hálsi fyrir
að hafa gert þann samning.
Nú er það að koma berlega í Ijós,
að rangt hafa þeir menn fyrir sér
haft, sem á þá samningsgerð hafa ráð-
ist vegna hagsmuna íslands.
Svo er sem sé mál með vexti, að
Thorefélagið hefir stórtapað á hinum
gerða samningi.
Það eru strandferðirnar, sem valdið
hafa því mikla tjóni. Einkum er það
suðurlandsbáturinn, sem af hefir hlot-
ist geysimikill tekjuhalli ár eftir ár.
Félagið hefir nú fengið borgunar-
frest á skuldagreiðslu til nokkurr helztu
skuldareigenda þess: Handelsbankans,
Tuliniusar sjálfs o. fl., til hausts, og
hefir það verið gert með það fyrir
augum, að hægt reynist að losa fé-
lagið við 10 ára samninginn, er þing
kemur saman í sumar.
En takist ekki þær samningaumleit-
anir, er til þingsins kasta kemur, mun
Thorefélagið verða að hætta í haust
að öllu leyti. Og samningurin fellur
þá niður af sjálfu sér, en landssjóður
getur gert skaðabótakröfu á hendur
félaginu, en þó eigi liklegt að það þýði
mikið, eftir því sem sakir standa.
Á hinn bóginn er trygging fyrir
þvi, að ef félagið verður af þinginu
losað við samninginn þá mun það halda
áfram hinum öðrum ferðum og halda
uppi samkepni við Samein. félagið,
svo sem það gerði áður.
Hér horfir máli svo við, að Thore-
félagið heldur ekki strandferðum leng-
ur áfram en þetta ár, hvernig sem alt
veltist 1
En þess er í milli að velja, að fé-
lagið steinhætti, eða haldi áfram sam-
kepni við Samein. félagið, svo sem
það gerði áður en þeir samningar voru
gerðir, er félagið svo mjög hefir tap-
að á.
Félagið steinhattir svo framarlega
sem alþingi ekki vill ganga inn á að
leysa það með góðu móti frá samn-
ingum.
En félagið heldur ájram ef það
verður laust allra mála af samningn-
um — fyrir þvi er fullkomin trygg-
ing.
Hvort er nú betra fyrir oss, úr því
sem komið er, að halda samningnum til
streitu, og með þvi neyða fél. tii að
hætta og gera síðan á hendur því tví-
sýna skaðabótakröfu — eða að leysa
félagið frá samningnum og fá um leið
tryggingu fyrir því, að samkepni haldi
áfram f
Svarið virðist ekki vafasamt.
An samkepni rnegurn vér ekki vera.
Það virðist ekki úr vegi í þessu
sambandi að líta á, hve mikil hlunn-
indi íslendingar hafa af því haft, að
Thorefélngið kom til sögunnar og tók
upp samkepni við Samein. félagið.
Isajold hefir snúið sér til manns,
sem er nákunnugur i þeim efnum og
telur hmn beitian sparnað þann, sem
samkepnin milli félaganna hafi haft í
för með sér nema minsta kosti joo
pns. kr. á ári.
Farmgjöldin segir hann, að hafi lækk-
að um 20—25°/0, auk þess sem hækk-
un sú að vetrarlagi, sem áður tíðkað-
ist tímabilið frá 31. okt. til 31. marz
og nam 15°/0, féll úr sögunni. Það
sem landsmönnum hafi sparast við
þetta telur hann nema minsta kosti
200 þús. krónum áilega.
Fargjöldin hafa lækkað: á 1. far-
rými úr 90 kr. niður í 6 5 kr., en á
2. farrými úr 65 kr. niður í 45 kr.
Þessi lækkun er talin nema árlega
nál. 100 þús. kr.
Þetta eru beinu hlunnindin. En
auk þeirra koma vitaskuld líka til
greina hin margvislegu, óbeinu hlunn-
indi, semniumast verðaítölum talin,
t. d. margfalt fleiri ferðir, betri vetrar-
ferðir 0.. s frv.
Nú er ákaflega hætt við að i gamla
horfið sækti, ef samgöngurnar af nýju
lentu í höndum eins félags og við
því verður þvi að reyna að sporna,
eftir því sem unt er. Eina sjáanlega
ráðið, sem stendur, virðist vera að
haga sér svo, að Thorefélagi verði
gert kleift að halda áfram.
En hvernig á að fara með strand-
ferðirnar eftirleiðis, inun margur spyrja?
Það verður mesta vandamál að ráða
fram úr því. Tillögur höfum vér
heyrt ýmsar um það, og mun betur
að þeirri hlið vikið síðar.
Aðflutningsbannið.
Erlendur dómur um það.
Lögberg frá 25. apríl þýðir grein úr
blaðinu Weekly Witness, sem gefið er
út í Canada og sagt er vera »að flestra
dómi bltða merkast, sanngjarnast og
bezt stjórnað þeirra, sem gefin eru út
í Canada*.
Þetta blað fer svofeldum orðum um
aðflutningsbannlög vor:
»Þá er oss ánægja að geta þess, að
íslendingar eru í tölu þeirra þjóða, er
viturleik sýna í bindindismálinu. Fyrir
þrem árum samþyktu þeir, eftir ná-
kvæma íhugun, sem spáir staðfestu,
lög er banna aðflutning áfengis til
landsins eftir 1. jan. þ. á. og sölu alls
áfengis í landinu eftir 1. jan. 1915.
Enginn skyldi ímynda sér, að slík lög-
gjöf hlyti ekki að mæta mótspyrnu.
Verzlunarsamböndin eru þar rétt eins
og þau eru hér. Vér hljótum því að
ganga að því sem vísu, að vínsalar
erlendis, þeir er íslendingar hafa áður
átt skifti við, muni taka til að nudda
við kjósendur með sama röksemda-
ruglinu, eins og þeir hafa beitt við
bindindismenn hér í landi, og þeir
eru orðnir vanir að heyra. Vér meg-
um búast við, að þeir smáni þá og
spotti og telji þá skrumara og skýja-
glópa, öldungis eins og þeir hafa lát-
ið við bindindismenn í Bandarikjum
og Canada.
En ef vér höfum getið oss rétt til
um eðlisfar íslendinga, þá hefir oss
sýnst sem þeim mundi ekki auðsnúið
með ósvífni sérplæginna mannafrá þeirri
braut, sem þeir telja skynsamlegt að
ganga. Með ráðnum huga hafa ís-