Ísafold - 26.06.1912, Síða 1
Kemui út fcvisvur í viku. Vert) árV. (80
ftrkir minsfc) 4 kr. erlendin 6 kt, 1 l/s
dollar; borgist tyrir miftjsvn iúli (orlen iis
fyrir fram).
ISAFOLD
Drp»ðen (atriflej) bnndin við Aramót, u
ógild nema bomm si til útgefanda fyrii
1. okt. og anapandi sknldlani vib blabið
AfKieibsla: Anstnistmti B,
XXXIX. árg.
Reykjavík 26. juní 1912.
43. tölublað
I. O. O. P. 93569
Alþýðufél.bókasafn Pósthússfcr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis i Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3.
Bæjarfógetaskrifsfcofan opin v, d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-,nef-og húlslækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—8
íslandsbanki opinn 10—2 V8 °S bl/s—7.
K.F.U.M. Lestrar- og skriffifcofa 8 érd.—10 sbd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 4/a síbdegis.
Landakofcskirkja. öuhsþj. 9 og 8 á helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 10‘/a—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 4/a, ö^/s-ö1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12— 3 og 5—8. Útlán 1—3 #
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin fré 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafniö hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis I>ingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opih l1/*—2»/a á sunnudögum
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikur (Pósth. 3) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilsstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1.
ÞjóÖmenjasafnið opið á hverjum degi 12—2.
Tií íesenda ísafoldar.
Sú verður breytinq d ritstjórn I s a-
j oldar Jrd nœstu mánaðamótum, að
hr. Siqur ður Hjórleijsson
qerist ritstjóri Isajoldar ásarnt mér o%
verður hann aðalleqa stjórnmálaritstjóri
blaðsins.
í s aj old hefu jajnan kostað kapps
um að reynast bezta, fjólbreyttasta, vand-
aðasta osp veigamesta blað landsins.
Haja útgejendur Isajoldar aldrei látið sér
kostnaðinn Jyrir brjósti brenna, til pess
að svo rnatti verða.
Einn pátturinn í peirri viðleitni er
pað að Já hr. Sig. Hjórleifsson i rit-
stjórn blaðsins.
Hr. Sig. Hjórleijsson er góðkunnur
landslýð öllum bœði aj blaðamensku og
pingmensku og veit eg, að lesendur
ísajoldar nmni jagna pvi, að blaðinn
bcstist svo tnikilhcejur starjsmaður.
Reykjavík 26. júní 1912.
Óíafur Björnsson
útgejandi Isajoldar.
Ný konungsför til íslands.
í skilnaðar-heimsókn islenzka ráð-
herrans hjá Kristjáni konungi X,, lét
konungur í ljósi þá fyrirætlun sína,
að hann mundi fara til íslands bráðlega
»til að kynnast persónulega landi og
þjóð«.
Þessi ummæli konungs verða kunn-
gerð alþingi í konungsbréfi, þegar þing
verður sett
Erl. símfregnir.
--- Kh. 26/6 ’12
Taft forsetaefni.
Tajt er kjörinn Jorsetaejni lýðveldis-
manna. Roosevelt ætlar að stojna ný-
jan Jlokk utan um sig. Demokratar
(sérveldismenn) eru vongóðir.
Það eru mikil tíðindi, að Taft skuli
hafa skjöldinn borið í hinni römmu
viðureign við Roosevelt.
Engin lát á lýðhylli Roosevelts
fyrir fám árum — og Taft þá aðeins
skjólstæðingur Roosevelts — og þeg-
ar Taft var kjörinn forseti fyrir tæp-
um 4 árum var það eingöngu þakk-
að því, að Roosevelt studdi hann —
Taft talinn kóngspeð eitt, sem Roose-
velt stjórnaði með litla fingrinum.
Fljótt breytist veður í lofti.
Úr því sem nú er komið er eigi
að vita, nema demókratar beri hærra
hlut, þegar til sjálfra kosninganna
kemur. Klofinn mun lýðveldismanna-
flokkurinn naumast standast þeim
snúning.
Enn er óútkljáð hver verða muni
forsetaefni demókrata. Bryan hefir
nú Jallið fyrir þá þrisvar eða fjórum
sinnum. Og er þá eigi ólíklegt, að
þeir vilji unna honum sigursins nú
— fyrir alt stríðið undanfarið.
------i-----
Flokkaskifting
og þingræðið.
Úr því Björn alþm. Kristjánsson
hefir vakið máls á þessu efni í síðasta
blaði ísafoldar, langar mig til að leggja
orð í belg, ef vera mætti að mönnum
skildist sá sannleiknr, að jlokkaskijtmg
og pingrœði (parlamentarisme) Jara hver-
vetna saman og hljóta að Jara saman.
Eg veit að ýmsir alþýðumenn finna
sárt til þess, hve flokkadeilurnar hafa
ill áhrif og hefir hugkvæmst sama ráð-
ið: að leggja niður flokkana, en halda
þingræðinu.
Ef gengið er fram hjá nokkrum
venjulegum hnútum til vesalings em-
bættismannanna, er þetta mergurinn
málsins hjá B. Kr.:
1. Flokkaskiftingin og flokkadeil-
urnar hafa haft mjög ill áhrif. Hún
vekur hættulegar æsingar í landinu,
skiftir landslýðnum í fjandsamlega
flokka, sem berast á banaspjótum, vek -
ur hatur og tortrygni manna milli
um land alt.
2. Þingræðið getur ekki notið sín.
Meiri hlutinn í meiri hlutanum á
þingi getur haft tögl og hagldir. 12
—13 menn geta á þennan hátt ráðið
ráðherravali o. fl. Mikill minni hluti
þingsins getur drotnað yfir því.
3. Ráðið við þessu fargani er ein-
falt: blátt áfram að leggja flokka og
flokkstjórnir niður og afnema eftirlaun
ráðherra.
Hvað fyrsta atriðið snertir, hin illu
áhrif flokkaskiftingarinnar, þá er eg
fyllilega sammála. Ahrifin eru bæði
mikil og ill, eflaust hreint og beint
hættuleg og mesta nauðsynjamál að
geta ráðið bót á þessu.
Annað atriðið er nokkru vafasam-
ara. Tæplega munu 12 menn teyma
allan þingheim mjög langt, ef miklum
meiri hluta er það sárnauðugt. Eg
skal þó ekki um þetta deila, því að mér
sýnast þingflokkarnir þann veg settir,
að ekkert sé líklegra en að þeir verði,
fyr eða síðar, gróðrarstöð fyrir hvers
konar spilling.
Eg er þannig að mestu leyti sam-
mála B. Kr. um tvö atriði af þremur.
Eg gæti bezt trúað því, að mikill hluti
manna væri á sömu skoðun.
En eitt er að sjá gallana, annað að
geta bætt úr þeim.
Það sýnist í fljótu bili mjög einfalt
ráð, að úr því flokkaskiftingin veldur
alls konar fargani í landinu, þá sé
ekki annað en stemma á að ósi og
leggja flokkana niður. Þetta hætti þá
af sjálfu sér. Ástandið yrði þá líkt
og áður var meðan landshöfðingi sat
hér að völdum: þingið verði saklaust
og óspilt, blöðin kurteis og illinda-
laus og fé safnist drjúgum í fjárhirzlu
landsins.
En — það hefir fleira borið til tíð-
inda í stjórnmálunum en flokkaskift-
ingin, og því ekki sjálfsagt að hán sé
sá asni, sem komist hefir inn í her-
búðirnar. Þingræðið hefir komist á,
eða með öðrum orðum það stjórnar-
far, að hver þingflokkur, sem hefir
eins eða tveggja atkvæða meiri hluta
fær ráðherrasætið og nálega öll völd
i hendur, fær auk þess yfirráð yfir
töluverðu fé og fjárvirði, sem hann
getur úthlutað eftir geðþótta.
Þingræðisstjórnarjarið heitir blátt á-
jram háum verðlaunum Jyrir stojnun
Jlokka, Jlokksstjórna og flokksblaða. Og
verðlaunin eru ekkert smáræði. Þati
eru alt pað, sem jlestum hefir frá alda
öðli pótt girnilegast: æðstu völdin, æðstu
metorðin og Jé.
Þingræðið kennir: Leitið ekki »fyrst
guðs ríkis og hans réttlætis*, heldur
stofnið harðsnúinn flokk með harðvít-
ugum blöðum, teljið alþýðuna á ykk-
ar mál með sönnum rökum og góð-
um meðan hrökkva, með lygi og rógi,
með undirferli og mútum, ef þess ger-
ist þörf — þá mun alt þetta veitast
yður! Hugsið þið um landið, ef það
horfir til hagsmuna fyrir flokkinn, en
um flokkinn einan ef það getur aflað
honum nokkurra atkvæða!
Eg veit það vel, að þannig hugsuðu
ekki þeir góðu menn, sem börðust í
fyrstu fyrir þingstjórn og þingræði.
En reyndin hefir orðið þessu lík hjá
öllum þjóðum, þó minna beri á göll-
unum eftir því sem þjóðin er þrosk-
aðri. Jafnvel gamlir og reyndir Eng-
lendingar kvarta sáran: »Mestur hluti
stjórnmálamanna vorra er sokkinn nið-
ur í áhættuspil, sem er hálfu verra en i
Monte Carlo eða kaupmannahöllinni,
samvizkulaust áhættuspil um fé og
völd«, segir W. S. Lily í 19. Cent.
Apr. 1900. Ekki eru ummælin væg-
ari hjá ýmsum öðrum.
Eg veit ekki betur en að allar þing-
ræðisþjóðir hafi fasta þingflokka, og
víst er það, að ekki kemur Englend-
ingum til hugar að hjá þeim verði
komist. Það liggur í augum uppi, að
þetta getur ekki verið nein tilviljun.
Þingræðinu fylgir hvarvetna flokka-
skifting á þingi, flokksstjórnir, flokks-
blöð, kosningaæsingar og alt það farg-
an, sém B. Kr. og fleiri kvarta undan.
Það er heldur ekki rétt að stóru lönd-
in séu miklu betur farin. Þingspill-
ingin hjá oss er líklega engu meiri en
hjá Frökkum, Þjóðverjum eða Eng-
lendingum, þó ef til vill verði hún
augljósari hér í fámenninu.
Flokkaskiftingin er ekki undirrót
allra vandkvæðanna. Hún er einföld
og óhjákvæmileg afleiðing þingræðis-
ins, sem veitir slík geysi-verðlaun
fyrir flokksmyndun. Öllum er svo
farið að þrá völd. Suma dregur met-
orðagirnd eða hégómaskapur, aðra
fé og bitlingar, von um stöðu eða at-
vinnu, því að margt slíkt fylgir völdun-
um, en úrvalið, beztu mennirnir þrá
völdin til þess að geta framkvæmt
hugsjónir, sem þeir teJja landi og lýð
til heilla. Alt þetta og margt fleira
dregur til þess, að völdin ágirnast allir,
ef ekki það að komast sjálfir í æðstu
tignarsætin, þá að »þeirra menn« ráði
lögum og lofum, mennirnir, sem hall-
ast að likum hugsjónum. Þingræðið
setur það skilyrði fyrir völdunum, að
myndaður sé sem stærstur og sterk-
astur flokkur. Meðan mennirnir eru
menn og stjórnarfarinu er þannig
háttað, hljóta flokkarnir að haldast. Þó
farið væri að ráði B. Kr., væru flokk-
arnir risnir upp aftur eftir örfá ár og
líklega á sama þingi. Það verða alt
af einhverjir óánægðir. Þeir myndu
óðara sjá, að til þess að rétta sinn
hluta, væri flokksstofnun eini og beini
vegurinn. Að leggja flokkana niður
væri því bein afturför. Samvinna og
fast skipulag milli manna, sem að svip-
uðu marki stefna, er miklu þroskaðra
og sigurvænlegra en óákveðin ringul-
reið.
Þeir sem eru óánægðir með blaða-
spillinguna, kc/sningaspillinguna, þing-
spillinguna og stjórnarspillinguna, sem
eru óánægðir með þann eilífa eld, sem
ætlar alt að brenna í þingræðislönd-
unum, þeim er einn kostur nauðugur
og hann er, að koma pingrœðinu jyrir
kattarnej. Alt annað eru ónýtar bætur
á gamalt fat. Eg er í engum efa um
að þetta verður gjört fyr eða siðar,
en sennilega erum við Islendingar
ekki komnir svo langt á leið í stjórn-
málaþroska, að mörgum lítist á þessi
úrræði.
í útlöndum sjá það margir menn,
að þingræðisstjórnin þarf að breytast.
Þess vegna sagði Clémenceau, er hann
frétti að Kínverjar hefðu komið á þing-
stjórn: »Það eru allir vitlausir í þetta,
sem ekki hafa reynt það, hinir vita
ekki hvernig þeir eiga að losna við
þennan ófögnuð!«
En hitt er ekkert ráð: að leggja
niður flokkana og halda þingræðinu.
Það er allsendis óframkvæmanlegt.
Guðtn. Hannesson.
um þessa tegund sálarrannsókna. —
flonum ferst nú alveg eins og kirk-
junni áður, þá er hún vísaði hvatlega
á bug öllu »nýju«. Minna fordæmingar
rik hefir aldrei verið á neinum páfa
en nú er á Aall. Hroki trúfræðing-
anna er nú hlaupinn í heimspekinginn.
Þess væri óskandi, að trúfræðingarnir
taki nú að erfðum lítillæti og sannleiks-
íor heimspekinganna*.
Har. Nielsson.
Sund frá Engey til lands.
Benidikt G. Waage syndir þá leið
á 59 minútum.
Um sálarrannsóknafélagiö
í Lunðúnum
og Júliu-skrifstofuna
hefir norsk kona nýlega ritað litla bók
og létta aflestrar. Mér er kunnugt
um það, að marga hér á landi langar
til að fræðast um það mál, sem fé-
lagið og skrifstofan hafa með hönd-
um og Gladstone taldi langmikilvæg-
asta rannsóknarefni vorra tíma. Vil
eg því vekja athygli þeirra á þessari
bók. Hún heitir: Personlighetens liv
ejter döden, av hlla Anker, og fæst í
bókaverzlun ísafoldar.
í bók þessari er skýrt stuttlega frá
starfsemi Sálarrannsóknafélagsins, sið-
an er það var stofnað 1882, og frá
þeirri niðurstöðu, er helztu menn þess
þykjast hafa komist að. Fer hún öll
í þá átt, að æ sterkari sannanir séu
að fást fyrir framhaldi lifsins eftir dauð-
ann. Einkum hafa svonefnd víxl-
skeyti (krydskorrespondanser) átt mik-
inn þátt í að snúa hugum efagjarnra
manna í þá átt. Þessi víxlskeyti hafa
komið fram í ósjálfráðri skrift 6 merkra
kvenna. Er ein þeirra búsett í Vestur-
heimi, önnur á Indlandi, en hinar á
Englandi; ein þeirra er prófessorsfrú
í Cambridge, hinum nafnkunna há-
skólabæ. Það er sálarfræðingurinn
merki, rithöfundurinn og skáldið F.
W. H. Myers, sem sagður er valda
þeim skeytum frá öðrum heimi.
Siðari hluti ritlingsins er um Júlíu-
skrifstofuna, þá er hinn nýlátni mann-
vinur og heimsfrægi blaðamaður W.
T. Stead stofnaði fyrir nokkurum ár-
um og hélt uppi síðan fyrir eigið fé.
Hefi eg séð þess getið nú við and-
lát hans, að til þess hafi hann varið
18 þúsund krónum á ári. Skýrir frú
Anker frá sinni eigin reynslu i skrif-
stofunni. Þegar eg var í Lundúnum
sumarið 1910 kyntist eg frú Anker
persónulega, fyrst á heimili Steads
sjálfs, og sagði hún mér þá frá því,
hversu koma sin i skrifstofuna hefði
gerbreytt mörgu í lífskoðun sinni. —
Varð hún mikill vinur Steads upp frá
því. Hún er mentuð og gáfuð kona,
og var þá að halda fyrirlestra á Eng-
landi um norskar bókmentir.
Um þessa bók frúarinnar skrifaði
annar ritstjóri norska kirkjulega tima-
ritsins »For kirke og kaltur« mjög
svo vingjarnlegan ritdóm í vetur. —
Honum farast meðal annars svo orð:
»Þegar kristnir menn koma fram með-
al vor og segja frá, að þetta hafi þeir
sjálfir reynt og þessi reynsla hafi orð-
ið trú sinni mikilvæg — já trú margra
annara líka —, þá er það . blátt áfram
skylda vor, að kynna oss þetta sem
allra bezt«. Og hann heitir bráðlega
grein 1 riti sinu um málið eftir norsk-
an prest, er því sé kunnugur.
Tveir af prófessorunum við Krist-
ianíuháskóla hafa ritað langar greinar
um sálarrannsóknirnar siðast liðinn
vetur (í norska tímaritinu Samtiden),
annar með, en hinn móti. Það er
prófessorinn í heimspeki, Anaton Aall,
sem i móti ritar. Við honum varar
ritdómarinn i »For kirke og kultur«
og lýkur máli sínu á þessa leið:
»Um leið bendi eg til viðvörunar
á háðyrði prófessors Anatons Aalls
Á sunnudaginn var svam B e n e d i kt
G. Waage verzlm. utan frá Engey til
lands.
Það mun vera fyrsta sinni, sem sú lelð
er farin á sundi í striklotu. Sagnir eru
um, að Teitur Finubogason dýralteknir
hafi eitt sinn synt þessa leið, en hvílt
sig í akkerisfesti frakkneska herskipsins.
Benedikt G. Waage svam hvíldarlaust
á hröðu sundi alla leið.
Kl. rúmlega 11 árd. fór sundkapplnn
út í Engey, og þegar er þangað kom
bjó hann sig til sundsins, þ. e. líkami
hans var allur roðinn feiti.
Síðan lagðist hann til sunds, en bátur
með nokkurum mönnum á fylgdlst með
álengdar.
Benedikt svam bringusund oftastnær,
kastaði sór að eins á bakið, er hann kom
að bátnum til þess að fá sór næringu:
súkkulaðimola og mjólkursopa, sem rent
var ofan í hann frá bátnum um leið og
hann fór fram hjá.
Sundtökln á mínútu voru talin þrisvar
sinnum, á öndv. sundinu, á miðri leið og
loks skömmu áður en til lands var komlð.
Þau reyndust jöfn öll þrjú skiftin: 3 4
tök á mínútunni.
Benedikt kom að landi við Skanslnn
og hafði þá verið róttar 59 mfn,
frá Engey.
Leiðin var mæld eftir sundið og reynd-
ist vera sem næst 4000 álnum eða
7, úr mílu eða ‘Af km.
Sundtökin sem hann hefir tekið, verða
(með 34 á mín.) 2006 alls, og hefir hon-
um þá skilað áfram um nærri 2 álnlr i
hverju taki.
Ekki var B. W. neitt verulega móður
er til lands kom, en ákaflega mikill hroll-
ur var í honum. Því miður var sjávar-
hitinn eigi mældur, en hann hefir lík-
lega verið um eða undir 10 stig.
Það er eigi umtalsmál, að óvenjukná*
leik, kjark, festu og hörku þarf til að
inna af hendi sund milli Engeyjar |og
lands.
Og að svo vel tókst, sem hór varð á
raun, ber þess skýran vott, hve sund-
íþróttinni sem öðrum íþróttum hefir farið
undurmikið fram á selnustu árum.
íslendingar erlendis.
Heimspekisprófi við Khajnar-háskóla
hafa þessir stúdentarnýlokið: Einar Jóns-
son með I. einkunn, Gunnar Sigurðs-
son með II. einkunn og Héðinn Valdi-
tnarsson með I. einkunn.
-----+.---
Þrefalt lengra líf!
Rannsóknir próf. Metschnikows.
Einhver allra merkasti læknir, sem
nú er uppi, prófessor Metschnikow,
formaður Pasteur-stofnunarinnar i Paris,
hefir fylgt fram þeirri skoðun um mörg
ár, að skaðlegar bakteriur í ristlinum
séu orsök svo skjótrar elli, og að verði
því meini burtu bægt, muni maður-
inn geta orðið minst 200 ára gamall.
Um þetta efni hefir hann flutt mjög
fróðlegt erindi í vísiudamannafélaginu
í París.
Ellina kennir hann þremur sjúk-
dómum: lífæðakölkun, lifrarkölkun eða
nýrnabólgu.