Ísafold - 10.07.1912, Qupperneq 1

Komm 4t fcviSTtii í vil:a. Vorö árg. (80
arkir minst) 4 kr. erienála 5 kr, eBa 1 >/«
dollar; borgist íyrir mír'jan iúli (erlandis
fyrir í’ram),
ISAFOLD
Upt>9Ö8T^ (ikri€®g) bundiíi tíö iraxaót. 9t
óglla uemu kom:xi »é til útgeiantla cyjrii
I. o*t, og A^a«ipiíadí skuItilHuí y|ó blnMÖ
Aí'gveiðeiii: AufcUu»t?»ti ó.
XXXIX. árg.
I. O. O. F. 93569
KB 13. 9. 7. 27. 9. G
Alþýðufél.bókasafn Pósthússtr. lé kl. 6—8.
Augnlækning ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin yirka daga 10—3,
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid,2—8
íalandshanki opinn 10—2 l/t og 51/*—7.
K.F.tJ.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 sbd.
Alm. fundir fid. og *»d. 8 V* sibdegis.
Landakotskirkja. Guösþj. 0 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2 */a, öVs-SVa. Bankastj. vifi 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Út-lán 1—8
.Landabúnabarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnið hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib l1/*—2*/a á sunnudögum
Stjórnarrábsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikur (Pósth. 8> opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifllsstabahælið. Heimsóknartimi 12—1.
ÞjóðmenjasafniO opið á hverjum degi 12—2.
Byggingaefni:
timbur, þakjárn, pappi og margt fleira
fæst ódýrara en annarsstaðar
í verzlun
Einars Porgilssonar, Hafnarfirði.
Ritstjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við-
tals í skrifstofu ísafoldar á þessum
tímum:
Ólajur Björnsson kl. u—12 drd.
Siqurður Hjórkijsson kl. 2—) siðd.
Ttlatftjíasi Jocfjumssyni
faqttað.
Laugardagskvöld 7. jiili stóð fagn-
aðarsamsæti það til heiðurs þjóðskáld-
inu, sem um var getið í siðasta blaði.
Sátu það fram undir 100 manns, karl-
ar og konur, en mundu miklu fleiri
hafa verið, ef eigi væri nii sá timi
er Reykvíkingar leita úr bænum. í
samsætinu voru menn og konur af
öllum stéttum •— skáldastéttin þó lið-
drjúgust, því talin voru þarna auk
heiðursgestsins xo skáld.
Yfir borðum rak hver ræðan .aðra.
Fyrst talaði Hannes Hajstein fyrir
minni heiðursgestsins á þessa leið.
Rœða Hannesar Hajsteins •
Af þvi að svo hafði talast til milli
forgöngumanna þessa samkvæmis, að
eg skyldi ríða á vaðið og segja nokk-
ur orð fyrir fyrstu skálinni, sem drukk-
in verður til heiðursgests vors, Matthí-
asar jochumssonar í kveld, fór eg í
gærkveldi að reyna að hugsa mig um,
hvað eg ætti að segja. Það gekk
tregt. Ekki af því að efnið væri ekki
nóg, heldur af því að efnið var svo
alt of mikið. Það var svo margt,
sem streymdi inn í huga minn og
mér fanst jafnvert að minnast á, að
eg fann engan botn í því. Eg fann
hvorki upphaf né endi, og svo fór,
að eg gafst upp og sofnaði frá öllu
saman.
En þegar eg var sofnaður fór mig
að dreyma og aldrei þessu vant mundi
eg drauminn, þegar eg vaknaði. Mér
þótti eg vera kominn í afarstóran
sal, glæsilegan og glóandi bjartan. Þar
var fyrir múgur og margmenni. Þar
var geislandi lýsigull til ljósa. Sjálft
barst þar vín og öl, ómögulegt að sjá
j hvaðan það spratt upp, alveg eins og
verða mun hér á landi, þegar aðflutn-
ingsbannið er komið í almætti sitt.
Þar var glaumnr og gleði, með spekt
og prýði. Alt i einu sló í þögn, og
menn litu til dyra. Salsdyrnar opn-
uðust, og í gættinni sá eg standa —
vorn kæra heiðursgest, Matthias Joch-
umsson með hattinn í hendinni.
Þegar spruttu upp margir menn,
gengu fagnandi móti honum og heils-
uðu honum með opnum örmum. Eg
fór að virða þe:sa menn fyrir mér,
og sá þá, að eg þekti þar mörg and-
lit. En það voru ekki núlifandi menn,
heldur alt saman menn, sem horfnir
eru yfir brúna miklu. Mér varð þá
alt í einu ljóst, að salurinn var ekki
af þessum heimi, heldur eitthvert
ódáinsheimkynni, austan við sól og
utan við mána, sem eg vissi ekki deili
á, og hnykti mér við, að síra Matthí-
as, sem eg var nýbúinn að sjá ernan
og hraustan á götunni i Reykjavík, og
vonast að sjá hér í kveld, skyldi vera
þangað kominn.
Meðal þeirra er gengu að fagna
komumanni sá eg göfuglegan mann í
biskupsskrúða. Eg þekti hökulinn.
Eg hefi séð hann hér á forngripasafn-
inu. Það var hökull Jóns Arasonar,
og þekti eg h a n n af höklinum. Höf-
uðið var í bezta lagi á réttum stað,
og rétti hann mjög glaðlega hendina
fram. Þá sá eg Hallgrím Pétursson,
sem eg þekti af myndinni, og var nú
ekki líkþráin til lýta. Eg sá þar Skúla
fógeta í litklæðum, Eggert Ólafsson
með blóm í hendi, Jón Sigurðsson
forseta, fráneygan að vanda, Jón Hjalta-
lín landlækni, þrýstinn og þrekmann-
legan og marga aðra, sem of langt
yrði upp að telja, þar á meðal tvo
menn mér nákomna, föður minn og
móðurbróður. Allir voru þeir með
gleðibragði, og sýndust fegnir hans
þangaðkomu. Það raknaði þá alt í
einu upp fyrir mér, að allir þessir,
sem til hans hurfu með svo mikilli
alúð, voru menn, sem Matthías Joc-
humsson hefir ort um minningarljóð,
sem seint munu fyrnast, og eg skildi
og fann, að þeir voru að færa honum
þakkir fyrir ljóðin.
Þá varð mér litið aftur, og sá eg
þá, að þar stóð önnur þyrping manna,
sem líka voru með fagnaðarbragði, og
litu hlýlega til komumanns. Eg tók
sérstaklega eftir þremur, sem veifuðu
til haus glaðlegri kveðju. Einn þeirra
var með háhvelft, ljómandi enni, dökk-
brún augu, hvassklipt alskegg og pípu-
kraga um háls. Annar var forkunn-
arfríður hrokkinkollur, skegglaus með
undarlega glæsileg augu. Hinn þriðji
var hvatlegur maður, einnig fríður og
fráneygur, hárið ljóst og liðað, og
glaðlegt bros um munninn. Eg þótt-
ist skilja, að í þessari sveit voru út-
lend skáld, sem Matthías Jochumsson
hefir endurfætt á íslenzku í glæsileg-
um stuðlum, og þessir þrír voru
Shakespeare, Byron og Esajas Tegner.
Eg sá á vörunum á Byron, að hann
nefndi Manjred. Þeir voru að votta
honum þakkir sínar fyrir hve vel hann
hefir farið með meistaraverk þeirra.
Allir héldu þeir auðsjáanlega, að
hann ætlaði inn í salinn, allir vildu
þeir fylgja skáldinu til sætis, og mér
sýndist hann ekki ófús til að slást í
félagsskapinn. En þá heyrði eg alt í
einu rödd, sem eg vissi ekki hvaðan
kom, og hún sagði:
»Nei, ekki ennþá. Hann er enn í
ábyrgðum fyrir landið sitt. Seiuna,
seinna«.
Samstundis sveiflaðist draumuiinn
burtu eins og þoka fyrir morgunvindi,
og eg vaknaði.--------
Eg hcfði ekki dirfst að þreyta heið-
ursgestinn og hina háttvirtu samkomu
á þessu draumarugli, ef mér hefði
ekki fundist í því fólgin bending um
það, hvað það er, sem fyrst og fremst
ber að minnast og þakka, þegar menn
fagna þjóðskáldinu, Matthíasi Jochums-
syni.
Það er auðvitað margt og margvís-
legt, sem gildi hefir og þökk þiggur
í kveðskap hans fyrir utan málsnildina,
sem alstaðar skin hjá honum. Hann
er alls ekki við eina fjölina feldur.
Honum er ekki markaður bás, meira
en svona og svona. Hann veit það
sjálfur, og vona eg, að hann misvirði
ekki við mig, þó að eg lesi upp kafla
úr gömlu bréfi frá honum til mín,
þessu til sönnunar:
Hann hljóðar svo:
»Annars er ómögulegt að yrkja að
gagni, nema — já, nema hvað? nema
allir genii, allir lífskraftar, allir englar
og allur andskotinn gangi og geysi f
manni út og inn eins og örkinni
hans Nóa, já, nema skáldið sé eins
og örkin gamla, byltandisk og berj-
andisk í brimróti veraldarflóðsins, um-
faðmandi og innigeymandi allar skepn-
ur, illar og góðar, hreinar og óhrein-
ar, hrafn sem dúfu, höggorminn slæga
og hundinn trygga, vermandi og varð-
veitandi með sömu sympaþíu alt,
Reykjavík 10. juli 1912.
gegnum hel og hrun, til nýrrar sögu
og nýrrar framtíðar«.
Þó að hann að vísu hafi ekki fylgt
þessu »recepti« nákvæmlega, þá er
það þó ómótmælanlegt, að hann hefir
komið víða við, og hugurinn reikað
víða. — Jafnframt innilegustu og við-
kvæmustu strengjum barnslegrar trúar
og vonar vakir stöðugt þörf og þrá
til þess að fylgjast með i rannsókn-
um, hugarflugi og efasemdum heim-
speki nútímans. En eitt hljómar al-
staðar i gegnum. Það er kærleikans
strengur.
Hann er ekki síður en Egill Skalla-
grímsson,»hraðkvæður hilmi að mæra«.
En hann er ekki að sama skapi »glap-
máll um gleggvingja*. Hann hefur
víst naumast orkt eina einustu mergj-
aða skammarvísu á æfi sinni um nokk-
urn mann, og er honum þó létt um
tungutakið og stuðlana. Af hverju?
Af því að hann hefir ekki hjarta i
sér til þess að særa neinn. Vill ekki
gjöra neinum neitt til miska, heldur
bera alt i bætifláka, fyrirgefa alt,
umbera alt.
Hann er umfram alt mannelskari,
fullur af ást og umburðarlyndi, sam-
hrygð með sorgum, samgleði með
velfarnan. Þessvegna er honum svo
létt um tækifærisljóðin, þessvegna
verða erfiljóðin hans svo innileg, og
fagnaðarkvæðin svo fjörug og snjöll.
En svo bætist hér við annar eigin-
leiki, sem er einkennilegur fyrir hann,
og það er sá eiginleiki, sem sérstak-
lega hefir knúð fram og göfgað hin
ódauðlegu minningarljóð hans um svo
marga látna merkismenn þessa lands.
Það er, ef eg svo má að orði kveða,
samvizkan fyrir laádið. Hann er þannig
samvaxinn eða samtvinnaður landi
sínu og þjóð, að honum finst hann
persónulega bera ábyrgð og eiga að
inna af hendi bætur fyrir hvert óverð-
skuldað mótkast, sem merkir menn
þjóðarinnar hafi orðið fyrir, jafnvel
fram í aldir. Hann hefir þá tilfinn-
ing, að þeir menn liggi óbættir hjá
sínum garði, eins og hann sjálfur hefir
að orði komizt, þangað til hann hefir
flutt minning þeirra í helgireit snildar
sinnar, og göfgað minning þeirra með
»lofkesti þeim, er lengi stendur, ú-
brotgjarn í braga túni*. Það ei þessi
mannbótakvöð, sem átt hefir verið
'við í orðunum, sem eg heyrði í
draumnum, að hann væri enn í á-
byrgðum fyrir landið, og mætti því
ekki fyrst um sinn fá inngöngu i
ódáinssalinn, þar sem »sjálft berzt öl
og vín«.
Að svo mæltu vil eg í nafni sam-
komunnar bjóða vin vorn, þjóðskáldið
Matthías Jochumsson velkominn hing-
að, og þakka honum fyrir starfið hans.
Vér treystum því öll, að hann eigi
enn þá langan starfsdag fyrir hendi.
Æskumerki sjáum vér á honum, eng-
in ellimörk. Enn þá er honum hægt
um vik að hlaupa upp brekkuna upp
að »Sigurhæðum«.
Við þökk þá, sem eg færi honum
í samkvæmisins nafni, leyfi eg mér
að hnýta hjartans þökk frá sjálfum
mér.
Bið eg svo samkvæmið drekka skál
M. J. og hrópa ferfalt húrra fyrir
karlinum unga!
Hann lifi.
Þá var sungið kvæði það er hér
fer á eftir og ort hafði Guðm. Mapi-
ússon.
Lag: Þú blúfjalla geimur —
Vort aldraða þjóðskáld, þín ágætu ljóð
vér elskum. Þau jafnan til vor hljóma.
Þau bera’ í sér glampann af íslands
ís og glóð,
og Islands sögu beztu helgidóma.
Þau hefja sem örn yfir hátinda flug
að himinsins geislaríku lindum.
Þau kalla’ oss til fylgis með hetjunug
og dug
og heima opna, fylta glæsimyndum.
Þau hringja’ yfir sorgina huggun og
frið;
þar himin-senda gleðikveðjan streymir,
sem hjalar hvert smábarn svo hlýlega
við
um hjarta það, sem engu lífi gleymir.
Og harpan þín tónar svo hátignarfull,
með hreiminn forna’ i bylgjum strengja
sinna,
því aldrei skeiu bjartar vort islenzku-
gull,
og aldrei var þar skærri hljóm að finna.
Það virðist sem ellin ei vinni þér bug,
þér vængi þína’ er enn þá létt að
spenna.
Og augun, þótt hátt sértu’ á áttunda
tug,
af eldi þinna fyrri daga brenna.
Þú »skáldið af guðs náð«, meðgneist-
ann í sál,
sem glæðir oss æsku-hugarmóðinn,
vér heilsum þér, Matthias, hringjum
við þig, — skál,
með hjartanlegum þökkum fyrir ljóðin!
Matthías Jochumsson
þakkaði skálina. Gat þess, að hann
væri illa viðlátinn, einkum samvizk-
unnar vegna, að þiggja slíka virðingu,
viðhöfn og ástsemd, eða renna niður
slíku sæmdar- og snildarerindi, sem
H. H. hefði flutt honum. — Eg hefi,
sagði hann, aldrei mikilmenni verið,
metið að vísu mikils hugsanir mínar
og áform, en alt minna framkvæmd-
irnar. Það minnir mig á hina »ferns-
konar hnífa« skáldsins Baggesens, þeg-
ar hann var að striða Öehlenschlæger:
hnífa með skafti og blaði, hnífa með
skafti en engu blaði, með blaði og
engu skafti og loks hnífa, sem vant-
aði baði skajt 0% blað (hlátur). Hann
kvaðst vera líkur þess konar hnífum,
og ætti ekki eftir nema »þolinmóð-
inn«. En það væri heiður vina hans
og hluttekning, sem nú í svipinn
skrúfaði á »þolinmóð« sinn bæði
skaft og blað I Hann þakkaði í klökk-
um anda elztu vinum sínum (beztu
mönnum landsins) trygð þeirra og
sóma sér til handa og kveddi þá nú
með klökku hjarta. En brosandi tæki
hann ádrykkju hinna yngri og mið-
aldra vina sinna; þeir gengi á móti
miklu betri og fegri framtíð en for-
tiðin hefði verið — já, miklu betri
framtíð, þrátt fyrir alt argaþras og
þverbresti í landinu, sem stafaði af
hinni nýju æsku þjóðarinnar; slíkt
væri kuldabrölt og myndi jafna sig;
bað menn bera saman landið og ferð
yfir það og kringum það fyrir 50 ár-
um og uú, gullöldin vœri ejtir; áður
hefði hún aldrei unað á þessu landi,
Einustu verklegar menjar þess tíma,
sem svo hefir verið kallaður, væri
(auk forngripasafnsins, sem yndi væri
að líta, þótt smátt væri) Grettistök og
Gvendarbrunnar, en hvorugt væri þó
mannaverk, enda væri fis í höndum
nútímans, og einn dýrlegasti Gvendar-
brunnur væri nú daglegur drykkur
Reykvíkinga — leiddur með töfrum
nútímans af fjöllum ofan! — Hann
kvaðst kveðja þá ungu vini sína bros-
andi með trú, von og kæileika, en
hvað botni ræðu sinnar viðviki gæti
hann eigi neglt hann í með fáum orð-
um — hann væri suður í Borgar-
firði, og yrðu þeir að sjá fyrir hon-
um (hlátur). Hann bað þá drekka
minni þjóðarinnar ungui
Næstur talaði Guðm. Finnbogason
fyrir minni íslands á þessa leið:
Hver þjóð verður helzt fræg af því
sem hún hefir aflögum og getur flutt
út til annarra þjóða. íslendingar hafa
að fornu og nýju aðallega átt tvent
aflögum og til útflutnings: porsk og
kveðskap. Þorskurinn er tíj, ljóðið er
andi. Þvi miður eru engar landshags-
skýrslur til frá svo nefndri gullöld s-
lendinga, er sýni hve mikið var flutt
af islenzkum þorski til annarra landa,
og ekki höfum vér nærri öll þau
kvæði, sem út voru flutt af islenzk-
um skáldum, og keypt af konungum
og öðru stórmenni. En þó sum þau
kvæði hafi ekki verið »á marga fiska«,
þá er víst að fyrir önnur var goldið
stórfé, svo erfitt er að vita hvort arð-
samara var þá fyrir landið — skreið-
in eða skáldskapurinn.
Það mætti sjálfsagt rita ekki alls
ómerka íslandssögu með þetta tvent
fyrir augum, þorskinn og skáldskap-
inn. Báðir hafa haldið lífinu i þjóð-
inni, og aldrei hefir hún »rifið svo
langan fisk úr roði«, að hún raulaði
ekki eitthvað fyrir munni sér á með-
an.
Mér dettur i hug saga, sem eg hefi
heyrt um Jón gamla Þorláksson á
Bægisá. Þar bar einu sinni að garði
gest sem var skáld. Prestur kom til
46. tölublað
dyra og þekti ekki manninn. Hann
sagði til sín með þessarri vísu:
»Hér er kominn höltnm klár
halur úr Eyjafirði,
eirðarlítill, orkusmúr,
ekki míkils virðic.
Jón tók honum tveim höndum, og er
sagt að þeim yrði skrafdrjúgt um kvöld-
ið og nóttina og létu fjúka í kveðl-
ingum, en ekki voru veitingar aðrar
en einn harður fiskur, sem karlarnir
skiftu bróðurlega milli sin, og svo
mjólkursopi úr kúnni.
Mér hefir verið þessi saga minnis-
stæð lengi, vegna þess að hún er
dæmi þess er eg tel göfgast og merk-
ast í fari íslenzkrar þjóðar, en það er
ástin á andans auðæfum, þó hin auð-
æfin séu af skornum skamti. Jón
Þorláksson, sem átti ekki annan mat
að bjóða gesti sínum en einn hálfan
þyrskling, hann var svo áuðugur að
andagift, að hann gat snarað út jafn-
vægi eins hins dýrasta sjóðs enskra
bókmenta í skíru gulli íslenzkrar tungu,
og hann átti þá konungslund, sem
kernur fram í þessari vísu:
• Hryssutjón ei hrellir oss,
hress er eg þó dræpist ess;
missa gerði margur hross;
messað get eg vegna þess«.
Svona hefir íslenzka þjóðin verið,
þrátt fyrir alt sem á henni hefir dunið :
>Í8 og hungur, eld og kulda,
áþján, nauðir, svartadauða*,
hefir hún jafnan sagt:
»messað get eg vegna þess«,
eða hún hefir sagt:
»Kveði nú einhver kvæðið mitt,
þvi það líkar mér vel«.
Sumir hafa verið að ympra á þeirri
skoðun, að skáld og aðrir andans
mentx væru þjóðinni ekki eins nyt-
samir og hinir, sem draga þorskinn
úr sjónum eða yrkja jörðina. En þeim
vil eg svara: »Þetta ber að gera, en
hitt ekki ógjört að láta«. — Veiðum
þorskinn með öllum þeim tækjum, sem
nútíðarmenningin þekkir, verðum auð-
ugir og þar með sjálfstæðir. Yrkjum
jörðina. Heill sé hverjum sem legg-
ur út á djúpið og kemur aftur með
fult skip fiskjar, eða fer út í holtin
og lætur tvö strá gróa þar sem áður
var eitt. Þeir sem það gera eru góðir
og nýtir synir síns lands.
En »maðurinn lifir ekki á einu sam-
an brauði*, og það er ævarandi heið-
ur íslenzku þjóðarinnar, að hún hefir
í verkinu sýnt að hún skildi þessi
orð. Hana hefir hungrað og þyrst
eftir mannviti, fróðleik og list, og
hún hefir, til að fullnægja þeirri þörf,
lagt fram skerf, sem hún þarf ekki
að skammast sín fyrir. Hún hefir jafn-
vel getað gefið frændþjóðum sínum
margan neista, þar sem kalt var í kol-
unum.
Og hvers þjóðin metur skáldin sín,
mundum vér sjá, ef hingað kæmieinhver
fjölkunnugurKaupa-Héðinn þess erindis
að kaupa af þjóðinni öll þjóðskáld henn-
ar og góðskáld. Gerum ráð fyrir að
hann vildi kaupa þau á almennu upp-
boði, og að um leið og honum væri
slegið eitthvert skáldið, þá væri af-
máð af jörðunni og úr vitund allra
manna hvert einasta erindi sem skáld-
ið hefði kveðið og allar þess ljóða-
lindir þornaðar að eilífu. Gerum ráð
fyrir að hann byði vel í skáldin, vildi
láta svo og svo marga botnvörpunga
fyrir hvert þeirra um sig. Haldið þið
að þjóðin mundi vilja selja skáldin eða
nokkurn af mestu andans mönnum
sínum að fornu og nýju? Eg held
ekki. Eg vona að hún skildi það, að
botnvörpungum gæti hún komið sér
upp, ef ekki í dag, þá á morgun,
því þeir eru gerðir af mannahöndum
og þá má kaupa fyrir Jé, en fé má
safna, ef viljinn er nógur. En —
»stórmenni, söngmenn, spekimenn og
spámenn* ern ekki smíðaðir í verk-
smiðjum og fást ekki i búðnm. Hver
þjóð verður að grípa þá, þegar þeir
gefast, því að hver andans maður,
sem nokkurs er nýtur, er einstæður
í veröldinni, enginn getur unnið það
verk sem honum var ætlað, nema
sjálfur hanu. Strengirnir á hörpu
þjóðarinnar hafa hver sinn hljóm, og
þegar einn ónýtist, kemur aldrei
annar honum jafn f staðinn. Þess
vegna hygg eg, að þjóðin mundi ekki
ganga að kaupunum, heldur fara með
þennan Kaupa-Héðinn líkt og Auður
kona Gísla Súrsonar fór með Eyólf
hinn gráa, er hann vildi kaupa af
henni að hún segði til Gísla bónda
síns. Hún rak sjóðinn á nasir honum
og sagði: »Haf nú þessa skömm og
svívirðing, en eigi það er þú vildir*.
íslenzka þjóðin hefir um 1000 ár
verið að smíða sér dýra hörpu,