Ísafold - 27.07.1912, Qupperneq 1
Kemtu út tvisvar i viku. Verf) Arg. (80
arkir minst) 1 kr. erlendis B kr, et)a 1 >/«
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendis
fyrir t'ram).
ISAFOLD
Dppsðzn (skrifleg) bundin viö iramót, ei
ógiid nema komln sé til útgefanda fyrii
1. okt. og kaapandi skuldlaus vib biabib
Afgroibsls: Ansturatrgoti 8.
XXXIX. árg.
I. O. O. F. 93569
KB 13. 9. 7. 27. 9. Q
Alþýðufél.bókasafn Pósthússtr. lé kl. 5—8.
Augnlœkning ókeypis t Lœk.jarg. 2 myd. 2—8
Borgarstjórftskrifstofan opin virka daga 10—3
BT\jarfógeta8krit'stofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 6—7
Eyrna-,nef-og hálslækD. ók. Pósth.str.l4A fid.2—3
ínlandsbanki opinn 10—2 x/s og 6*/«—7.
K.P'.TT.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd.—10 sbd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 ll* síbdegis.
Landakotskirkja. Gubshj* 0 og 6 á helgum
Landakotsspítali f. sjúkravitj. 10ll*—12 og 4—6
Landsbankinn 11 -2 J/a, ö^/s-B1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12-8 og 5—8. Útlán I—8
Landsbúnabarf'élagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—6.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækmng ókeypis Þingh.str. 28 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib i */*—2x/« á sunnudögam
Samábyrgö Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavlkur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlrokning ókeypis Pósth.st.r. 14B md. 11—12
Vífilsstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafniö opið á hverjum degi 12—2.
Ritstjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við-
tals í skrifstofu Ísaíoldar á þessum
tímum:
Olajur Björnsson kl. n—12 árd.
Siqurður Hjórleifsson kl. 2—y siðd.
Stjórnarskiftin.
Flestir landsbúa vissu þau tíðindi
fyrir, nokkurn veginn áreiðanlega, að
einhver heimastjórnar flokksmanna
mundi taka við völdum á þessu þingi.
Ráðherra Kristján Jónsson hafði hvorki
traust þings né þjóðar, til þess að
sitja að völdunum. Upp í ráðherra-
stólinn hafði hann verið settur, til
merkis um sigur þingsins 1911 á Birni
Jónssyni, sumpart til sárabóta, sum-
part til þess að eyða bankamálunum
fyrir hæstarétti. Flokklaus var hann
að kalla, bæði í þinginu og hjá þjóð-
inni. Til þess að halda sér á valda-
stólinum, eins og högum hans var
háttað, þurfti afburðamann, með miklu
framkvæmda þreki og framkvæmda
vilja. Hvorugu var Kr. J. gæddur.
Mönnum var ekki ljóst að hann vildi
svo sem neitt, eða gæti svo sem
neinu afkastað, og þó hann væri var-
inn og verndaður, þótti honum víst,
í aðgerðaleysinu, heldur kalt uppi á
jökultindi hefðarinnar.
Að heimastjórnarmaður mundi taka
við völdunum, varð enn þá augljósara,
þegar Kr. J. hafði eflt flokk þeirra,
svo sem hann gerði með skipun kon-
ungkjörinna þingmanna. Og úr því
það átti að vera heimastjórnarmaður,
hver átti það þá svo sem annar að
vera, en Hannes Hafstein?
Hann hafði verið ráðherra áður í
rúm 5 ár, og hvað sem um störf
hans má segja þessi ár, hafði hann
verið óvenjulega mikill framkvæmda-
maður, hann hafði aldrei brugðist því
trausti, sem fl )kkur hans bar til hans,
og hann er enn á bezta aldri að telja
má. Auk þess er hann gæddur þeim
eiginleikum, sem veita honum, að
sumu leyti, yfirburði yfir hvern ein-
stakan flokksbræðra sinna.
Þess vegna er það eðlilegt að hann
er aftur orðinn ráðherra, og að lítið
varð úr því mikla ómaki, sem einn
flokksbræðra hans hafði gert sér, til
þess að bægja honum frá ráðherra
embættinu.
Hitt er eftirtektarverðara að hann
tekur við völdum, sumpart studdur
til þeirra, sumpart alveg mótspyrnu-
laust, af mestum hluta þingsins — og
mestum hluta þjóðarinnar má víst
bæta við. Hugurinn hvarflar til árs-
ins 1909 og næstu ára á eftir, alls
þess hamslausa gauragangs og ofstopa,
sem þá var hafinn í landinu og jafn-
vel í erlendum blöðum, til þess að
koma sjálfstæðisflokknum frá völdum.
Væri ekki eðlilegt að nú væri reynt
að launa það að nokkru? Guð og
gæfan forði sjálfstæðismönnum fr:.
því — og um fram alt — forði land-
inu frá því. Og beztu vonir má líka
gera sér um að svo muni verða.
Ástæðan til þess er fyrst og fremst
sú, að mikill meiri hluli þjóðarinnar
er ráðinn í þvi að gera tilraun til þess
að leiða sambandsmálið til lykta, ef
ieir kostir eru fáanlegir, sem hún tel-
ur sig mega við una til frambúðar og
)ótt margt og mikið hafi á milli bor-
ið, treystir hún engum sona sinna
betur til þess — engum jafnvel —
eins og Hannesi Hafstein. ísafold
telur það því skyldu allra góðra drengja
i landinu að styðja hann til þess, í
j'ullu trausti þess, að hann þá verði
íeldur ekki of lítilþægur fyrir hönd
þjóðar sinnar, því sátt og samlyndi
við Dani má líka kaupa of dýru verði,
)ó nokkurs sé um vert.
En þetta starf getijr enginn ráð-
íerra int af hendi, néma friður sé í
andinu, nema sem flestir hugir vinni
að því í bróðerni. Mikið af því verki
er enn þá óunnið. Það sæmdarstarf
á þessi kynslóð að vinna fyrir niðja
þessa lands.
Óhætt er að fullyrða, að ráðherra
Hannes Hafstein hefur þetta starf af
nýju með heilum hug og bezta vilja
til friðsamlegrar og bróðurlegrar sam-
vinnu við þing og þjóð, að þessu á-
byrgðarmikla verki.
Hann hefir sagt um sjálfan sig, jafn-
vel oftar en einu sinni, að hann væri
gæfumaður, og er gott hverjum manni,
er það getur sagt. Er þá óskandi að
honum mætti auðnast gæfa til þess,
að leiða þetta mál til lykta, sjálfum
sér til sæmdar og þjóðinni til ham-
ingju og blessunar.
Nýr ráðherra.
Ráðherraskiflin.
Þau fóru fram fimtudaginu 25. þ.
m. Lýsti Kristján Jónsson því úr ráð-
herra stóli, að konungur hefði veitt
sér lausn í náð frá ráðherraembættinu
og gekk að því búnu til sætis síns í
þingsalnum.
Þá gekk Hannes Hafstein til ráð-
herra stóls og las símskeyti frá kon-
ungi um að hann skipaði H. H. í
ráðherra embættið.
Að því loknu flutti hinn nýi ráð-
herra ræðu þá, sem prentuð er hér á
eftir.
Ræða ráOherra.
Þegar eg, samkvæmt þessari skipan,
tek aftur sæti i þessum stól, geri eg
það i fullu trausti þess, að sá hugur
hafi fylgt svari meiri hluta þingsins
við eftirgrenslan fráfarandi ráðherra
fyrir skemstu, að meiri hluti alþingis
vilji styðja hið sama, sem hann veit
og vissi, að er aðaláhugamál mitt nú,
þ. e.: reyna eftir megni að vinna að
því, er miðar til að efla frið i landinu,
ekki aðgerðaleysisins og kyrstöðunnar
frið, heldur frið til þróunar og starfa.
Það eru ekki að eins skóglendurnar
okkar, sem þurfa frið til þess að gróð-
urinn verði ekki tómar kræklur. Þjóð-
lifið þarfnast hans vissulega ekki síð-
ur. Þjóðin hefir ekki efni á því, að
önnur höndin rífi niður það, sem hin
byggir.
Horfurnar eru að ýmsu leyti iskyggi-
legar, ef ekki breytist von bráðar ti
batnaðar. Fjárhagsástandið er þvi
miður alt annað en gott. Eg á þar
eigi að eins við fjárþörf og fjárþröng
landssjóðsins, þó að hún sé mjög brýn
og þarfnist bráðra bóta, heldur og
sérstaklega við peninga- og lánstrausts-
ástand landsins yfirleitt. Úr fjárþröng
landsjóðs má bæla, að minsta kosti
bráðina, með nýjum lögum um aukn-
ar tekjur honum til handa, og eg treysti
því, að þó að skiftar hafi verið skoð-
anir um, hverjar leiðir til þessa séu
heppilegastar, þá muni takast að ná
samkomulagi á þessu þingi um eitt-
Reykjavík 27. julí 1912.
51. tðlublað
ívað það, er bæti úr bráðustu þörf,
enda sést það þegar á framkomnum
i'rumvörpum, að ýmsir háttvirtir þing-
menn hafa hug á því, að ráða fram
úr vandkvæðunum, og get eg þess
með þakklæti.
En því að eins þolir þjóðin auknar
álögur, að hún geti neytt krafta sinna
og notað auðsuppsprettur sínar. Hver-
vetna blasa við nýir möguleikar, arð-
vænar leiðir til sjós og lands. En afl-
ið til að hagnýta þær er langt frá að
vera nægilegt, þó að sízt sé fyrir það
að synfa, að talsvert hefir verið á ork-
að síðari árin. Peninga vantar, láns-
traust, vantar, íslenzk verðbréf eru orð-
in óseljanleg á útlendum markaði, og
samhygð með menningar- og fram-
faraviðleitni þjóðarinnar sýnist þverr-
andi. Hvers vegna? Eg er sannfærð-
ur um, að það er ekki ofsagt, að ein
af aðalástæðunum til þess sé stöðug
sundrung, deilur og flokkadrættir i
andinu inn á við, samfara óloknum
deilumálum út á við, sem veikja ör-
yggistilfinninguna og vekja óhug, auk
þess sem slíkt alveg ómótmælanlega
dregur úr menningarstarfi þjóðarinnar
og þar með heftir eitt aðalskilyrðið
fyrir því, að geta fengið nægt veltu-
fé, sem sé: menninguna, sem til þess
þarf, að kunna að hagnýta sér það
réttilega.
Það er sannfæring mín, að eitt af
því allra fyrsta, sem gera þarf til þess
að ráða bót á þessum meinföngum,
sé það, að fá sem fyrst viðunanlegan
endi á deilumáli voru við bræðraþjóð
vora, Dani, um samband landanna,
sem svo lengi hefir dregið hugann
frá öðrum opinberum málum, og á
síðustu árum því miður orðið að elds-
neyti í innanlandssundrung og bar-
áttu; þess vegna virðist mér þetta
þing ekki mega líða svo, að ekki sé
eitthvað að hafst í þá áttina, að taka
aftur upp samninga um sambandsmál-
ið. En skilyrðið fyrir því, að þeir
samningar geti orðið upp teknir með
von um góðan árangur, er það, að
vér sameinum kraftana allir, er ekki
viljum skilnað eða skilnaðarígildi, svo
að vér getum haft nýja tyggingu fyrir
því, að málið fari ekki í mola í hönd-
um vorum. Slíka trygging þarf eigi
að eins gagnvart meðsemjendum vor-
um, Dönum, sem ella mundu ófúsir
til nýrra tilboða, heldur sérstaklega
vegna sjálfra vor, svo að vér eigum
það ekki á hættu, að sigla málinu til
nýs skipbrots eftir á, er viðunanlegu
samkomulagi væri náð; því þá væri
ver farið en heima setið. — Þess
vegna gleður það mig mjög, að svo
margir háttvirtir þingmenn af báðum
aðalstjórnmálaflokkum landsins og utan
flokka hafa lýst því yfir fyrir skemstu,
að þeir, i þeim tilgangi að tryggja
framgang nýrra samninga milli ís-
lands og Danmerkur um samband
landanna, vilji ganga í föst samtök
um að vinna að því, að leiða sam-
bandsmálið sem fyrst til sæmilegra
lykta, eftir atvikum, með þeim breyt-
ingum á frumvarpinu 1908, sem ætla
megi að verði til þess, að sameina
sem mestan þorra þjóðarinnar um
málið, og jafnframt megi vænta sam-
komulags um við Danmörk.
Eg treysti því, að þessi samtök
komist á og nái tilgangi sínum, að
tryggja framgang þess máls, sem er
eitt höfuðskilyrðið fyrir því, að tryggja
friðinn itin á við, sem aftur er skil-
yrði fyrir heilbrigðum vexti, hagsæld
og sjálfstæðri menningu þessa lands.
Smjörsalan erlendis.
Samkvæmt nýkomnu símskeyti, sem
ísafold hefir verið sýnt, hefir stórkaup-
maður Zöllner i Newcastle selt íslenzkt
smjör, sem hér segir:
Frá Hróarslækjarrjómabúi 117 shill-
ings 100 pd., frá Kálfárrjómabúi 115
sh. og frá Torfastaðarjómabúi 1x3 sh.
■
.
.
.
‘#íi
Hannes Hafstein,?hinn nýi ráðherra.
^'Vwv I
Lögin um alþingiskosningar.
Varla sýnist þetta þing mega hætta
svo störfum sínum, að það geri ekki
einhverja tilraun til þess að gera kosn-
ingar lögin til alþingis greinilegri, auk
þess sem full þörf er á því, að steypa
þeim tveim lögum saman, sem til eru
um þetta efni.
Umræðurnar um kosninguna í Vest-
ur-ísafjarðarsýslu gera það að brýnni
nauðsyn, að sett séu skýrari ákvæði
um ýmislegt, en þar er, og úrslitin á
þinginu þá ekki síður.
Úrslitin voru þau, að þeim mann-
inum var hafnað af þinginu, sem öll-
um vitanlega hafði fengið meiri hluta
atkvæða og það þrátt fyrir áskorun
meiri hluta kjósenda kjördæmisins um
að taka kosningu hans gilda. Honum
var ekki að eins hafnað, heldur neit-
aði meiri hluti þingsins að láta fara
fram endurkosningu, og tók þann mann-
inn gildan, sem færri hafði atkvæðin.
Mjög mikið af sanngirni virðist ekki
vera í þessu, hvað sem lögunum líð-
ur.
Og hvernig er með þenna laga-
skilning þingsins.
Mönnum er minnisstæð deilan um
35. gr. kosningarlaganna, og skilning
þann, sem flestir — en þó ekki allir
— lögfræðingar þingsins héldu fram
um hana. Það dregur æði mikið úr
virðingunni fyrir þessum skilningi, að
hann kom þessum mönnum vel í það
skiftið og aðrir lögfræðingar,utan þings-
ins, líta á þetta alt öðrum augum en
þeir.
En auk þess kom það í ljós við
umræðurnar, að lögfræðingar deildar-
innar litu alls ekki sömu augum á
ýms mikilsvarðandi atriði kosningar-
laganna. Sérstaklega var eftirtektar-
vert, að meirihluti lögfræðinganna
virtist telja það sjáfsagt, að undirkjör-
stjórnir leiðbeindu kjósendum um brot
á kjörseðlum o. fl. við kosningar-
athöfuina, en einn lögfræðingurinn (L.
H. B.) hélt þvi fram, að undirkjörstjórn
væri þetta með öllu óheimilt. Nú var
það sannanlegt og ómótmælt, að þar
sem M. Ó. hafði aðalkj örfylgi sitt,
þar hafði undirkjörstjórn leiðbeint kjós-
endum við kosninguna og með því
ráðið því að færri seðlar ónýttust.
Af þessu leiddi prófessorinn þá ein-
kennilegu, en líklega hálögfræðislegu,
ályktun, að taka skyldi gilda kosningu
M. Ó.
Töluvert flokksbragð virðist vera að
ályktuninni, en fyrir því gæti prófess-
orinn haft rétt fyrir sér í aðalatriðinu,
um að undirkjörstjórnum sé þetta
óheimilt að lögum og engin heimild
er til þess gefin í kosningarlögunum
að veita þessa bendingu, enda áreið-
anlegt að undirkjörstjórn getur mis-
beitt þar valdi sínu til stórhnekkis
fyrir frambjóðanda, ef hún er honum
andvíg.
Hér ræðir um mjög þýðingarmikið
atriði og þó sjálfsagt sé örðugt að
gera kosningarlögin svo ljós og ótví-
ræð að harðsnúinn meirihluti geti ekki
fundið átyllu til þess að beita rang-
læti við úrskurð um kosningakæru,
þá er hitt þó jafnáreiðanlegt, að hægt
er að gera lögin til muna ljósari og
ótviræðari en þau eru.
Þingmannafrumvörp.
(Framhald).
Við þau bætist óðum, og er þessi
að telja síðan ísafold kom síðast út:
2j. Frv. til laqa um tollqeymslu:
Það hljóðar svo:
Kaupmönnum og veitingamönnum,
er hafa áfenga drykki í tollgeymslu,
veitist leyfi til að hafa í tollgeymslu
til 31. des. 1913 það af nefndum
vörutegundum, er eigi er tekið úr
tollgeymslu fyrir 1. jan. 1913. Að-
flutningsgjaldið af vörunni greiði hlut-
aðeigendur um leið og hún er tekin
úr tollgeymslu.
Flutningsm.: Guðl. Guðmundsson
og L. H. B.
26. Frv. til laqa um brkyting á lög-
um, um vátrygging fyrir sjómenn fri
)o. júli 1909.
Eftir frv. er skylt að vátryggja líf
hérlendra sjómanna, er stunda tiski-
veiðar viku eða lengur, á vélabátum
eða róðrarbátum, tvírónum eða stærri.
Hver sjómaður á bátum þessum á
að vera skyldur til að greiða í vá-
tryggingarsjóð, gjald, er nemi I2aur-
um fyrir hverja viku, sem hann er
ráðinn í skiprúm. Á þá vátrygging-
arsjóður að greiða 100 kr. á ári í 4
ár til eftirlátinna vandamanna, ef sjó-
maður druknar, eða deyr af slysför-
um, sem orsakast af atvinnurekstrin-
um á útveginum.
Flutningsm.: Sig. Sig., Halldór
Steinsson og Skúli Thoroddsen.