Ísafold - 10.08.1912, Qupperneq 1
&emui út fcviSv'HT í vika. Ver5 árg;. (t!0
arkir minst) 1 kr. erleneha 6 ki. efca l*/»
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erloK'iis
fyrir fram>.
ISAFOLD
Cppnðiin (Bkrifleg) bunáin yib áruoát, er
ógilá neraa komln sð til útgefuiáa fyrlx
1. okt. ng aaapandí aknldlaai yib blaMft
Afgieibala: Anatniatigeti 6,
54. tðlublað
Goopers fjárbaölyf
drepur áreiðanlega kláðamaur og útrýmir allsk. óþrifum
— bætir og eykur ullina. —
það borgar sig vel að baða úr þvi I
Pantið i tima hjá
G. Gíslason & Hay Ltd.
Reykjavik eða Leith.
XXXIX. árg.
I. O. O. P. 938169
KB 13. 9. 8. 31. 9. G
Alþýbufól.bókasafn Pósthússt-r. 14 kl. 6—1K
AuRnlækning ókeypis i Lœkjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3
Bœjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. H kl. 12—8 og 6—7
Eyrna-.nef-og hálslækn. ók. P0sth.str.14A fid.2—3
tslandsbanki opinn 10—2*/» og 5*/»—7.
K.FJT.M. Lestrar* og skrifstofa 8 árd,—10 sbd.
Alm. fundir fii- *?d. 8*/s síbdegis.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á helgun.
LandakotsspUali f sjúkravitj. 10x/a—12 og 4—6
Landsbankinn 11-21/*, ö1/*-^. Bankastj. vifi 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 6—8. Úfclán 1—8
Landgbúnabarfélagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 6—8.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag !2—2
Landsíminn opinn daglangt [8—9] virka dagtv,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
NAttúrugripasafn opib I V»—21*’® á sunnudögam
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—0.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangfc
(8—10) virka daga; helga daga i0—9.
Tannlækning ókeypis Pósfch.sfcr. 14B md. 11—12
Vifilsstabahælib. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnib opið á hverjum degi 12—2.
Ritstjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við-
tals í skrifstofu ísafoldar á þessum
timum:
Ölajur Björnsson kl. n—12 árcL.
Sigurður Hjörleifsson kl. 2—3 siðd.
Nýr þingflokkur.
Þau stórtíðindi gerðust hér á mánu-
daginn var, að nýr þingflokkur var
stofnaður, af meira en þrem fjórðu
hlutum þingmanna. Hafa aldrei áður
verið svo margir liðsmenn í einum
þingflokki hér á landi. Hæst komst
sú tala á þingi 1909, er sjálfstæðis-
flokkurinn var stofnaður, af 25 mönn-
um og mátti þó heita svo, að sá
flokkur væri klofinn þegar frá önd-
verðu.
Þessi nýi flokkur hefir hlotið nafnið
sambandsflokkur, og má skilja það nafn
á fleiri veg en einn, en verður þó
réttnefni, hver skilningur sem í það
er lagður. Flokkurinn er til orðinn
fyrir það að 19 heimastjórnarflokks-
menn, 5 sjálfstæðisflokksmenn og 7
menn utan flokka, hafa tekið höndum
saman, gert samband milli sín um að
gera tilraun til þess að leiða sam-
bandsmálið til lykta á viðunandi hátt.
En sambandsjlokkur má flokkurinn
líka heita fyrir það, að hann vill hafa
samband við Dani og gera samninga
við þá, en á móti því hvorutveggja
berjast skilnaðarmennirnir. Hinsvegar
vill þessi nýi flokkur ná betra sam-
bandi við Dani enn þeir menn, sem
ánægðir eru með stöðulögin og vilja
helzt enga breytingu á þvi sambandi,
sem nú er.
Að eins 9 þingmenn standa utan
þessa flokks, og eru þeir þessir: Ei-
rikur Briem, Júlíus Havsteen, Kristján
(ónsson, Sigurður Eggerz, Björn Krist-
jánsson,Þorleifur Jónsson, Skúli Thor-
oddsen, Benedikt Sveinsson og Bjarni
Jónsson.
Ekki er kunnugt um að þessir
menn hafi myndað neinn flokk sín á
milli og ólíklegt er að þeir geri það,
verða líklega i flestum málum einn í
hóp og tveir í lest. Nokkrir af þess-
um mönnum munu líka vera fremur
en hitt hlyntir samtaka tilraununutn í
sambandsmálinu, þótt ekki hafi þeir
ennþá getað sætt sig við að fylgja
hinum nýja flokki.
En hvað sem því líður og hver
reynd sem á þessu verður, er það orðið
bert, að tilraunir þær til samtaka og
samninga um sambandsmálið, er gerð-
ar voru á síðastliðnu vori, hafa borið
mikinn árangur á þessu þingi.
Og eins og það er sýnt að þær
hafa borið mikinn árangur á þinginu,
eins má líka fullyrða að þær hafi borið
mikinn árangur meðal þjóðarinnar.
Flokkaskipunin á þingi, sú sem nú
er, sýnir oss mynd af vilja þjóðarinn-
ar í sambandsmálinu.
Forsefakosning
í sameinuðu þingi.
Á miðvikudaginn var fórfram kosn-
ing á forseta sameinaðs þings, í stað
Hannesar Hafstein ráðherra, er beidd-
ist lausnar frá því starfi, vegna ráð-
herra stöðu sinnar.
Kosningu hlaut þingmaður Vest-
mannaeyinga, bæjarfógeti Jón Magn-
ússon, með 22 atkvæðum; Jóhannes
Jóhannesson og Lárus H. Bjarnason
fengu hvor 1 atkvæði, en 14 atkvæða-
seðlar voru auðir.
Erl. síinfregnir.
---- Khöfn %. ’12.
Byltingar í Tyrklandi.
Fulltrúadeild tyrkneska pingsins rofin
gegn vilja julltníanna.
Konstantinopel i herháldi.
Albana uppreisn breiðist út.
Albanar hafa á siðari árum gert
ríkar kröfur til Tyrkjastjórnar um
sjálfstjórn sér til handa, en stjórnin
jafnan daufheyrzt við. ítalir hafa
mjög reynt að hæna Albana að sér,
m. a. með því að setja þar á stofn
um 500 ítalska skóla. — Mun upp-
reisn þessi hin nýja vafalaust vera af
toga ítala spunnin.
Spádómur Steads.
Einkennilegt er það, og sennilega
eins dæmi, að 26 árum áður en W.
T. Stead fórst með Titanic, ritaði hann
í biað það, sem hann stýrði þá, Pall
Mall Gazette, nákvæma lýsing á því,
hvernig mannflutninga-skip gæti sokk-
ið á Atlantshafinu, og hve voðalegt
manntjónið mundi verða, ef björgunar-
báta-fæðin héldi áfram. Hann ritaði
greinina í nafni manns, sem hann
hugsaði sér, að hefði bjargast. Ekki
gerði hann samt ráð fyrir jafn-geypi-
legu manntjóni, eins og varð á Tita-
nic. Á þessu hugsaða skipi voru 916
manns, en bátar ekki til handa fleirum
en 390, með því samt að þjappa börn-
um fast saman í botninn á bátunum.
Yfir 700 fórust. En á þessum 26
árum hafa líka skipin stækkað afar-
mikið, og mannfjöldinn á þeim auk-
ist að sama skapi
xNákvcemlega svona getur Jarið, og
svona Jer, ef mannjiutningaskipin eru
send út d sjóinn með lítið aj bátum«,
sagði Stead í þessari grein.
En 26 ár liðu, án þess að þessi
viturlega viðvörun væri tekin til greina.
Og 26 árum síðar rættist þessi spá-
dómur svo átakanlega, sem öllum
heimi er knnnugt.
Gremjan er gífurleg viðsvegar um
heiminn út af þessu tómlæti, svo sem
von er. Enda hefir sannast, að fleiru
hefir verið ábótavant en björgunar-
bátunum. Meðal annars hefir það
komið upp ús kafinu, að hólfin f
Titanic, sem áttu að vera vatnsheld,
voru það ekki; svo að ekki er undar-
legt að sú umsögn reyndist óáreiðan-
leg, að skipið gæti ekki sokkið.
Annars virðist eftirlit með enskum
skipum einkennilega lélegt og vitlaust,
eftir þvf sem Review oj Reviews seg-
ist frá. 16 skoðunarmenn eiga að
skoða 7,000 gufuskip með 13 miljóna
lesta-magni. Og þessir skoðunarmenn
eru skipaðir eftir meðmælum skipa-
eigendanna. Að flestu leyti er fyrir-
komulagið eftir þessu. Og mjög
mikil tormerki eru á þvi talin að
geta komist að sannleikanum um út-
búnað skipanna, hvernig honum hafi
verið og sé í raun og veru háttað, af
því að allir þeir, sem vitni geta bor-
ið, eru háðir eigendum skipanna, enda
ótæpt fullyrt, að eigendurnir séu
þess albúnir að finna þá í fjöru, sem
bera vitni óþægilega í þeirra garð.
Reykjavík 10. águst 1912.
Endnrreisn tóbaksiðnaðarins
í landinn.
Frá því hefir verið skýrt hér í blað-
inu áður, að konsúll D. Thomsen
sendi alþingi tilboð um stofnun á tó-
baksverksmiðju hér í Reykjavík og
tilboð um að taka að sér einkasölu á
tóbaki um tiltekið árabil, jafnframt því
sem í boði væri álitlegur tekjuauki
fyrir landssjóð.
Síðari hluti bréfs herra Thomsens
hljóðar svo og er þar tekið fram alt
það, sem máli skiftir, í þessu erindi
hans:
Eg hefi leitað samninga við tvo
öflugustu tóbaksgerðarmenn i Kaup-
mannahöfn, þá Chr. Augustinus og E.
Nobel, sem um langan aldur hafa
unnið mest alt það tóbak, sem til ís-
lands hefir fluzt.
Þeir hafa tjáð sig fúsa til þess að
setja hér á stofn tóbaksverksmiðjur
fyrir alt að % rniljón krónur, sem
getur veitt alt að 50 manns stöðuga
atvinnu.
Þeir vilja semja við alþingi og stjórn
landsins um fyrirkomulag verksmið-
janna og rekstur á þeim grundvelli,
sem nú skal greina:
1. Landsjóður hefir engan kostnað
og enga áhættu.
2. Framannefndir verksmiðjueigend-
ur, eða félag sem þeir gangast fyr-
ir að stofnað verði, fær einkarétt
um 20 ára timabil til innflutnings
og tilbúnings á tóbaki á Islandi.
Þó getur alþingi, hvenær sem er,
upphafið þennan einkarétt, með því
að láta landssjóð kaupa eignir fé-
lagsins hér með kostnaðarverði.
3. í Reykjavík stofnar félagið tó-
baksverksmiðju sem býr til
vindla, reyktóbak, neftóbak og
munntóbak, og hefir þar aðal-
skrifstofu síua, sem selur kaup-
mönnum hinar ínnlendu tóbaks-
tegundir og pantar með verk-
smiðjuverði þær útlendu tóbaks-
tegundir, sem þeir óska.
4. Félagið borgar landssjóði 3 kr.
pr. kilo af öllu tóbaki og af
vindlum það afgjald, sem um
semur.
5. Félagið skuldbindur sig til að
kaupa jafnan og vinna verulega
góðar tóbakstegundir, og selja
hið tilbúna tóbak með innkaups-
verði, að viðbættu að eins lands-
sjóðstillaginu og starfskostnaðin-
um.
6. Landssjóður á kost á að kaupa
verksmiðjurnar með kostnaðar-
verði, ef alþingi seinna meir, af
einhverjum ástæðum, kann að
óska að hafa eitthvert annað
fyrirkomulag á tóbakssölunni.
Hér eru þeir kostir í boði, sem
ekki má virða að vettugi. Sonur ann-
ars verksmiðjueigandans er væntan-
legur hingað með póstskipinu Ster-
ling til viðtals við þingið. Sjái þing-
ið sér ekki fært að gjöra samninga nú
þegar, væri óskandi að þingið veitti
stjórninni heimild til framkvæmda og
samninga i þessu máli.
Komist þetta fljótt og vel til fram-
kvæmda, verður þar með, landssjóði
að kostnaðarlausu, fengin nokkur
reynsla fyrir einkasölu, er seinna get-
ur komið að góðum notum.
Ekki virðist nein tiltök að leiða mál
þetta til lykta á þessu þingi. Til þess
er það alt of seint fram borið, við-
semjandi ekki væntanlegur fyr en í
þinglok og málið vaudasamt og um-
fangsmikið.
Hins vegar er á það líta, að mikil
framför væri að því og atvinnuauki,
að tóbaksiðnaðurinn flyttist inn í land-
ið, og ekki mundi líða á löngu að
fleiri yrðu þeir en 50, sem hefðu
fasta vinnu við hann, auk þess sem
það yki atvinnu margra manna í svip,
að tóbaksverksmiðja væri reist hér, þó
ekki þurfi hún að kosta eins mikið
fé og ráð er fyrir gert í þessu til-
boði. Um tilboðið að öðru leyti verð-
ur ekkert sagt að svo stöddu. Þar á
margt fleira að líta, sem ekkert er
tekið fram um, en nákvæmar reglur
þarf að setja um, en fremur líklegt
en hitt, að samningar geti tekist, sem
landinu geti orðið til hagsbóta.
Þingið ætti því ekki að vísa þessu
máli á bug, heldur fela landsstjórn-
inni að undirbúa það til næsta þings,
leita um það frekari tilboða og full-
komnari samninga, en hægt væri að
gera að þessu sinni.
Þá fyrst getur þingið dæmt um
þetta mál, er allir málavextir verða
metnir og skoðaðir í einu lagi.
Peninga-lotteríið.
Byrlega blæs fyrir því á þinginu.
Nefndarmennirnir í n. d. urðu sam-
mála, 6 af 7. Sniðu þeir af frum-
varpinu helztu vankantana, svo það
batnaði stórum, þó betur hefði mátt
vera og þurft að vera. En þar sem
3. umræða er enn þá eftir í n. d. og
efri deild á líka eftir að fjalla um
málið, er vonandi að það verði gert
sæmilega úr garði áður en lýkur.
Eftir tillögum nefudarmannanna 6
á að veita einkaleyfið til 30 ára, en
þó svo, að landsstjórninni sé heimilt
að taka einkaleyfið til sín aftur, eftir
15 ár, með 1 árs fyrirvara, án þess
þetta sé nokkrum frekari skilyrðum
bundið, eins og stofnað var til í fyrstu.
— Eins og áður var á kveðið tryggja
leyfishafar landssjóði 138 þúsundfranka
á missiri, fyrir þetta leyfi, en sú breyt-
ing er á gerð, að þeir skuli borga
4°/0 af iðgjöldunum fyrir þá hluti, er
seljast í hvorum flokki, í stað þess
sem þeir buðu áður 2%. Þó er þeim
heimilað, í notum þessa, að heimta
af kaupendum 2% af iðgjöldunum.
— Þá er ekki heimilað að seija hér
meira en 1000 hluti á missiri, þar
sem áður var heimilað að selja 2000
og má það teljast til mikilla bóta.
Ymislegt fleira í frumvarpinu var og
lagfært.
Voru allar tillögur meirihlula nefnd-
arinnar samþyktar með miklum at-
kvæðamun.
Einn nefndarmanna, Bjarni Jónsson,
snerist algjörlega móti frumvarpinu
og varði sitt mál af miklu kappi í
deildinni, en fekk þó ekki stuðning
frá neinum deildarmanna við þær um-
ræður. Til vara bar hann fram ýms-
ar breylingartillögur, sumar til bóta,
en sumar óheppilegar og hefði hann
unnið þarfara verk, ef hann hefði var-
ið meiri fyrirhöfn til þess að laga
frumvarpið og minni til þess að reyna
að ónýta málið, því það mátti hann
vita að honum var ofraun. Nálega
allar tillögur hans voru feldar.
Ekki treysti þingdeildin sér til þess
að etja til kapps við leyfisleitendur
um heimilisfang lotterísins, að það
skyldi vera hér á landi. Voru þó
lítil rök fyrir því færð, að það þurfi
að vera suður i Kaupmannahöfn; en
þetta mun vera beint skilyrði leyfis-
leitenda og bót sýnist það í máli, að
hægt ætti að vera að breyta þessu
eftir 1 5 ár, ef löggjafarvaldið sér sér
þá fært að gera það.
Einna mestu máli skiftir að landið
fái hæfilega borgun fyrir einkaleyfið.
Um það sýnist ekki enn þá vera
búið svo heppilega, sem vera mætti.
Ef litið selzt af þessum lotterí-seðlum,
þá má líka segja að kjör þau, sem
landssjóði bjóðast, séu sæmileg, en ef
mikið selzt, eru þau líka ill. Bjarni
lónsson lagði það til að hundraðs-
gjaldið til landssjóð skyldi hækka um
V,°/o a ári, þar til það væri orðið
10%. Sú tillaga virðist á litlu viti
reist, enda var hún feld. Ósanngjarnt
er að miða gjaldþol leyfishafa við það
hve mörg ár þeir fara með leyfið,
þar sem svo mikil óvissa er á að
salan takist sæmilega. Það virðist
einsætt að réttara er að miða það við
hve mikið þeir selja. Ef þriðjungur
seðlanna seldist, fá leyfishafar 5.000.
000 franka. 70% af þessu fé verja
þeir til vinninga hlutkaupenda, en
hafa sjálfir til alls kostnaðar og ágóða
fyrir sig 1.500.000 franka. Fengi
landssjóður 4% af seldum seðlum,
fengi hann 200,000 franka. En hon-
um ei trygt nokkuð meira fé, eða
276 þúsundir franka, og sýnist það
harla lítill hluti af 1% miljón franka.
Þó helmingnum af þessari 1% miljón
væri varið til umboðsmensku og stjórn-
arkostnaðar, sem er alveg óvenjulega
hátt í lagt, þá yrði þó hátt upp í %
miljón afgangs. Það væri eins árs
gróði leyfishafa. Þetta sýnist laglegur
skildingur og mætti skiftast jafnara
milli þeirra og landssjóðsins.
En ef allir hlutirnir seldust, hefðu
leyfishafar á einu ári til kostnaðar og
í ábatahlut 4.500.000 franka. Af því
fé fengi landssjóður að eins 600.000
franka. Væri enn gert ráð fyrir —
og er þó of hátt í lagt — að helm-
ingur af 4% miljón franka gengi til
umboðsmanna og stjórnarkostnaðar,
þá yrði hreinn gróði leyfishafa á ári
1.650.000 franka.
Af því sem hér hefir verið lýst,
virðist það auðsætt, að þessir 4%,
sem landssjóði eru ætlaðir, eru alls
ekki hátt gjald, þó ekki seldist nema
% seðlanna, en að þeir ern afarlágt
gjald tiltölulega, ef mestur hluti þeirra
seldist. Afgjaldið á að vera þeim
mun hærra sem meira er selt, t. d.
umfram þriðjung seðlanna. Hvöt
leyfishafa til þess að koma seðlunum
út minkar ekki við þetta, ef rétt er
að farið. En álitamál er það hvort
ekki ætti að ákveða tekjuhlut umboðs-
manna í sjálfum lögunum. Fjárráða-
menn landssjóðsins ættu að vita hve
umboðsmönnum er ætlaður hár ágóða-
hluti. Þetta skiftir ekki litlu. Því
meiri sem hann verður, því betur má
búast við að salan gangi og því meiri
tekjur fær líka landssjóður.
Neöanmálssagan,
sem hófst í síðasta blaði: Svartár-
dálssólin, er eftir hið heimsfræga skáld
Bandamanna Washington Irving (f.
1783, d. 1859). Washington Irving
er fyrsta skáld Bandamanna, er heims-
frægð hlaut. Hann hefir ritað ósköpin
öll af smásögum og auk þess margt
annað, t. d. æfisögu Georgs Washing-
ton, hins iræga forseta. Irving var
sendiherra Bandamanna í Madrid
1842—1844, en ella gaf hann sig
nær eingöngu að ritstörfum.
Sögunni hefir snúið á íslenzku
Björn Jónsson f. ráðherra.