Ísafold - 10.08.1912, Blaðsíða 2

196
I8AF0LD
Kritað liðugt.
í ne'ndariliti meirihlutans í lott ri-
málinu er komist svo að orði:
í notum þess, sem landið leggur
til samkvæmt ofansögðu, fær það 4%
af cllum iðgjöldunum. Seldust allir
seðlamir, /0,000 talsins, jyrir ijo jr.
hver, jeni’i landið 270,000 kr. qjald á
missiri, eða 740,000 kr. á ári.
Hér er óneitanlega krítað heldur
liðugt, eins og allir geta séð, sem
fyrir því vilja hafa, að reikna þetta
auðvelda reikningsdæmi. Tekjuvonin
af þessum 4% gerð alt of raikil, bætt
þar við meira en 100 þúsund kr. á
ári. Undarlegt að slikt skuli koma
fyrir í skjali, sem gefið er út af 7
manna þingnefnd.
Enginn benti heldur á þetta við 2.
umræðu málsins. Aftur var varið
meira en klukkutíma, til þess að jag-
ast um réttmæti útlendra orða í is-
lenzku máli.
Gjaldkeramálið,
Lögrétta gerir að umtalsefni grein
þá, er stóð i síðasta blaði ísafoldar,
með þessari yfirskrift og fer um hana
þessum orðum:
»Út af þessu skal bent á, að það
út af fyrir sig, að stjórnarráðið hefir
ákveðið, að dómstólarnir skuli skera
úr máli þessu, — það þarf ekki að
sjálfsögðu að sýna né sanna neitt um
það, hvert álit þess sé á sekt eða sak-
leysi mannsins. Allur gauragangurinn
sem gerður var út af þessu máli á síð-
astl. vetri, var nægileg ástæða til þess,
að gera það æskilegast, að dómur falli
í málinu, bæði vegna almennings og
gjaldkerans sjálfs. En eigi að fara að
geta sér nokkurs til um það, hvaða
skoðun stjórnarráðið sjálft muni hafa
um sekt eða sýknu mannsins, er rétt
arrannsóknin hafi leitt i ljós, þá gæti
einmitt það, að stjórnarráðið lætur
gjaldkerann ennþá halda l/2 launum
sínum, fremur gefið bendingu í þá átt,
að skoðun þess sé, að dómstólarnir
muni ekki dæma hann brotlegan um
saknæmt athæfit.
ísafold gerir e k k i ráð fyrir því,
að alþýðu manna þyki þetta fulinægj-
andi svar. Ekkert ákæruvald, sem
sæmilegt er, lætur höfða sakamál gegn
manni, sem pað sjáljt telur, að hafi
ekki gert sig sekan í neinu saknæmu
athæfi. Slíkt væri freklegasta mis-
beiting á því valdi. Engin sæmileg
stjórn lætur hræða sig til þess með
gauragangt, eða öðru slíku.
En þótt orðalagið á þessari Lög-
réttu-grein gefi jremur bendingu í pá
átt, að hún sé rituð af lögfræðingi en
ritstjóranum sjálfum, væri þó æskilegt
að fá að vita, hvort greinina beri að
skoða sem svar stjórnarinnar í þessu
máli, eða Lögiétta talar þarna að eins
af sinu eigin.
Olympiufararnir
koma heim nú um helgina, flestir
á Botníu, en 2 þeirra (Hallgr. Ben.
og Jón Halld.) á Vestu.
Gliman á Stadion þ. 15. júli vakti
mikinn fögnuð með áhorfendum. Þeir
voru um 20,000 manns. Og er
glimumenn gengu út af vellinum að
lokinni glímu glumdu við árnaðaróp:
ísland liji! — hringinn i kring.
Glíma sú er háð var i Málmhaug-
um var nokkurskonar eftirhreyta eftir
Olympiuleika. Var stefnt til íþrótta-
móts í Málmhaugum ýmsum iþrótta-
manna úr Olympiuleikum, þeirra með-
al íslendingum. — Þar voru veitt
þrenn glimuverðlaun, silfurbikarar.
Hlaut Hallgrimur 1. verðlaun, Sigur-
jón 2. verðlaun, en Guðm. Kr. Guð
mundsson 3. verðlaun.
Virðist Hallgr. hafa magnast all-
mjög við utanförina, er hann gerist
ofjarl Sigurjóns hvað eftir annað.
Eftirtektaverð hugvekja.
í niðurlagi nefndarálits meirihlutans
i lotterimálinu er komist svo að orði:
Þó vill nefndin láta þess getið, að
valt væri að byggja á mjög miklum
tekjum af lotteríinu til frambúðar, sem
föstum tekjum i fjárlögunum, enda
vel til fallið, að eitthvað af tekjunum
væri látið ganga til fastra landsstofn-
ana, svo sem til landsbankans og
byggingarsjóðs.
Alþingism. Pétur Jónssoti gerði
nokkuð frekari grein fyrir þessari hug-
mynd nefndarinnar i ræðu sinni i
þinginu og þykir ísafold rétt að gefa
mönnum kost á að sjá tillögur hans
um þetta. Ræða hans var á þcssa
leið:
í áliti meiri hluta nefndarinnar er
þess getið, að varasamt sé að byggja
á tekjum af lotteríi til frambúðar. Eg
vil taka dýpra í árinni, og vona að
meiri hluti nefndarinnar sé mér ekki
ósamdóma í því. Eins og sjá má af
frv. er ætlast til að tekjur landsins af
lotteríinu verði minst 200 þús. kr. á
ári, en geti farið upp yfir 400 þús.
kr. á ári. Þetta yrði þvi æði þýðing-
armikil tekjugrein. En hún yrði að
þvi leyti frábrugðin öðrum tekjugrein-
um i fjárlögunum, að vér hefðum
ekkert vald á henni. Þó lotteriið
væri stofnað, þá gæti farið svo að
stofnendurnir legðu það niður eftir
örfá ár. Vér höfum enga trygging
fyrir að það haldi áfram, nema því að
eins að landið sjálft geti tekið við af
stofnendunum, ef þeir skyldu hætta.
En landið verður tæplega fært um
það fyrst um sinn. Af þessari ástæðu
tel eg tekjurnar af þessu lotterii stop-
ular og ekki óhættulegar, nema skyn-
samlega sé með farið. Það er sem
sé margreynt, að þegar tekjur einstak-
linga hækka, þá fer eyðsla þeirra i
vöxt; menn venjast meiri fjárbrúkun.
En þegar þær minka aftur, þá er það
mjög torvelt og oft tilfinnanlegt að
minka eyðsluna aftur að sama skapi
og hverfa í sama farið og áður. Á
líkan hátt fer þegar landssjóður á í
hlut. Það hlyti að verða mjög til-
finnanlegt fyrir landssjóð ef lotteríið
yrði lagt niður eftir t. d. 6—8 ár,
þegar hann væri búinn að venja sig
við að hafa c. 200—400 þús. kr. ár-
legar tekjur í viðbót við það sem
hatin hefir nú, því þá væri búið að
færa upp árleg útgjöld landssjóðs sem
þessu nemur, og ársþörf hans til tekna
væri að sama skapi orðin hærri. Við
höfum dæmið fyrir okkur þar sem
vínfangatollurinn er; við getum ekki
mist þær tekjur sem við höfum haft
af honum, en hefir ekki enn tekist að
finna nýjar leiðir. En þó nú að lotl-
eri tekjurnar gætu orðið okkur til
ills ef þeim væri bara kastað i svang-
inn á landssjóði, eins og öðrum toll-
um og sköttum, þá má þó finna vegi
til að verja þeim þannig, að svo verði
ekki. Þá má ráðstafa þessum tekjum
sérstaklega með lögum. T. d. mætti
leggja talsverðan hluta þeirra i sjóði,
eða til að styrkja opinberar stofnanir,
sem standa á völtum fæti. Eg get
hugsað mér að leggja mætti nokkurn
hluta teknanna árlega í byggingarsjóð-
inn. Tekjur sjóðsins hafa orðið litl-
ar, þvi sala á Arnarhólslóð hefir lítil
orðið enn, en hinsvegar hefir sjóður-
inn notað mikið fé og því orðið að
taka lán úr viðlagasjóði. Væri fé lagt
í byggingasjóð, þá mundi það leysa
bundið viðlagasjóðsfé. Sömuleiðis gæti
komið til orða að verja hluta af þess-
um tekjum til verðbréfakaupa til trygg-
ingar landsbankanum og veðdeildum
hans. Talsvert fé bankans hefir verið
tekið úr veltu og bundið fast í þessu
skyni, og sömuleiðis hefir fé lands-
sjóðs verið bundið til að standa bak
við veðdeildirnar. Vöxtum af þessum
verðbréfum mætti verja til einhvers
annars en hagsmuna bankans, t. d.
heilsuhælisins, til að hjálpa fátækum
sjúklingum að vera á hælinu. — Eg
vildi benda hv. deild á þetta, þótt eg
komi ekki með tillögu þessa efnis nú.
Þótt lotteríið komist á, þá verður
nægur tími slðarmeir til að gera slík-
ar ráðstafanir, en eg vildi ekki að mál-
ið gengi í gegn nú, án þess að þessu
væri hreyft, svo að þessi hugsun fylgdi
því. —
----Sct»S-—
Látinn
Þingmannafrumvörp.
(Framhald).
57. Frv. til laga um breyting á
lögum nr. 60, )0. júli 1909.
Beðið um nýtt læknishérað enn þá.
Frv. hljóðar svo:
ísafjarðarlæknishéraði skal skift í
tvö læknishéruð, svo sem hér segir:
1. Ísajjarðarhtrað: Eyrarhreppur,
ísafjarðarkaupstaður, Súðavíkur-
hreppur og Vigur í Ögurhreppi.
2. Hólshérað: Hólshreppur (ásamt
Bolungarvíkurverzlunarstað) í
Norður-ísafjarðarsýslu.
Flutningsm. Skúli Thoroddsen.
}8. Frv. til laga um vatnsveitu i
löggiltum verzlunarstöðum.
1. gr. frv. hljóðar svo: Hrepps-
nefndum er heimilt með samþykki
sýslunefndar og stjórnarráðs íslands
að koma á vatnsveítu til almennings
nota í löggiltum verzlunarstöðum.
Flutningsm. St. St. Eyf. og Hannes
Hafstein.
39. Frv. til laga um breytingu á
lagum nr. ji, 20. okt. 1907, um sölu
pjóðjarða.
Frumv. hljóðar svo:
1. gr. Nú gengur þjóðjörð, er seld
hefir verið ábúanda, úr sjálfsábúð, og
óskar eigandi að selja jörðina, en
hvorki viðtakandi eða hlutaðeigandi
sveitarfélag notar kauparétt sinn, og
skal þá jafnan skylt að bjóða lands-
stjórninni kaup á jörðinni fyrir lands-
sjóð, er þá hefir forkaupsrétt.
2. gr. Nú tilkynnir eigandi, eða
annar fyrir hans hönd, landsstjórninni
að jörð sé til sölu samkv. 1. gr., og
skal landsstjórnin hafa tilkynt hlutað-
eiganda innan 2 mánaða, hvort hún
vill að landssjóður neyti kaupréttar
sins. Sé svar hennar játandi, gerir
hún jafnframt ráðstafanir til að mat
fari fram samkv. tilvitn. lögum, svo
fljótt, sem hún álítur gerlegt, og skal
því matsverði venjul. hlýtt. Þó skal
seljanda heimilt, fái hann hærra boð
annarstaðar frá, að sæta því, vilji lands-
stjórnin ekki sinna því verði.
3. gr. Sé jörð seld öðrum en við-
takanda eða sveitarfélaginu, án þess
að landsstjórninni hafi verið gert við-
vart samkv. 1. gr., er Iandsstjórninni
heimilt að rifta sölunni, og kaupa
fyrir sama verð og jörðin var þá sið-
ast seld fyrir.
Flutningsm.: St. St. Eyf.
40. Frv. til laga um viðauka við
lög um útjlutningsgjald aj fiski, lýsi 0.
ji. jrá 4. nóv. 1881.
Þetta er frv. milliþinganefndarinnar
í fjármálunum, er borið var fram af
stjórninni i n. d. i þingbyrjun og sett
þar í nefnd. En af þvi sú nefnd
þótti sitja óþarflega fast á frumv., var
það borið fram af nýju í efri deild,
af nokkrum deildarmönnum þar, með
dálitlum breytingum. Mun þá mega
telja því borgið úr þessu.
41. Frv. til laga um nýnejni..
Frv. þetta flytja þeir Guðl. Guðm.
og St. St. Eyf. og eru þar settar
reglur um nafnbreytingar og ný nöfn
á býlum og ný nöfn manna, en eftir
því á framvegis að kaupa leyfisbréf
til allra nafnbreytinga, er kosti 10 kr.,
greiða sýslumanni eða presti 2 kr.
skrásetningargjald og að auki þing-
lestursgjald fyrir býlisnöfn.
42. Frv. til laga um breyting á
lögum nr. 44, 10. nóv. 1907.
Efni frumvarpsins er þetta:
Ef þurfalingur fer eftir læknisráði á
sjúkrahús, annað en holdsveikraspltala,
þá kostar framfærslusveit hans dvöl
hans þar, lyf og læknishjálp, alt að
200 kr. á ári. Það, sem fram yfir
er 200 kr., greiðist úr landssjóði.
Flutningsm.: Matth. Ólafsson, Sig.
Sigurðsson og Halld. Steinsson.
43. Frv. til viðauka við tolllög jyr-
ir ísland jrá 11. júli 1932.
Það er hvorki minna, né mjórra,
sem frumvarpið fer fram á, en 2 kr.
toll af hverri kolasmálest. Er
gert ráð fyrir að frv. verði að lögum
þegar í stað og gildi til ársloka 1915.
Flutningsm.: Sig. Eggerz, Einar
Jónsson próf. og Jósef Björnsson.
Þýzka skemtiskipið
Victoria Louise kom hingað annað
sinni á þessu sumri núna í vikunni,
6. þ. mán.
Farþegar voru þetta skifti 460 —
af ýmsum þjóðum.
Skemtanir í landi sömu og ella:
samsöngur í Bárubúð og veðrciðar og
glímur úti á íþróttavelli.
Veðreiðarnar fóru eigi fram, svo
sem til var ætlast.
Voru það Þjóðverjarnir sjálfir, sem
þar áttu sök á. Þegar komið var
nokkuð út í skeið-kapphlaupið, rudd-
ust Þjóðverjar inn á brautina, flöldinn
allur, á öðrum hestum en veðreiða-
hestunum og tóku sjálfir að þreyta
veðreiðar. Komst þá alt á ringulreið
og varð eígi lokið veðreiðunum.
Brl. símíregnir.
Khöfn 9/8 ’12.
Námuslys í Þýzkalantli.
Stórt námuslys hejir orðið í Bochum
á Þýzkalandi. Þar jórust 107 manns.
Bochum er borg í Westfalen, iðn-
aðar- og námabær allmikill með nál.
80.000 íbúum.
Roosevolt forsetaefni.
Roosevelt er einróma kjörinn jorseta-
ejni sinna flokksmanna.
Eins og menn muna, tilnefndi
meirihluti kjörmanna í þjóðarsam-
kundu samveldismanna Taft forseta-
efni, og hlaut hann 561 atkv. en
Rossevelt 107, en 344 kjörmenn,
fylgismenn Roosevelts, greiddu eigi
atkvæði. Það eru þá þessir 107+344
eða 451 kjörmenn, er nú hafa í einu
hljóði tilnefnt Roosevelt.
Alþingisfréttir,
Afgreidd lög.
Þau eru þessi fjögur:
1. Lög um breyting á tíma þeim,
er hið reglulega alþingi kemur
saman.
2. Lög um að landssjóður kaupi
einkasímann til Vestmannaeyja
og símakerfið þar.
3. Lög um samþykt um veiði í
Drangey.
4. Lög um löggilding verzlunarstað-
ar að Gjögri í Strandasýslu.
Feld frumvörp.
Auk þeirra frv. er áður hefir verið
getið, hefir efri deild felt stjórnarfrv.
um útrýming fjárkláðans.
Afgreitt milli deilda.
Ejri deild hefir afgreitt til neðri
deildar frv. um útflutningsgjald af
fiski, lýsi o. fl.
Neðri deild hefir afgreitt til efri
deildar viðauka við 1. um verzlun og
veitingar áfengra drykkja, frv. um
eftirlit með þilskipum og vélaskipum,
breytingu á lögum um aðra skipun
á æðstu umboðsstjórn ísl. (niðurfærslu
ráðherra-eftirlauna), breyting á hafnar-
lögum fyrir Reykjavíkurkaupstað,
breyting á lögum um stofnun Lands-
banka, samþyktarlög um ófriðun og
eyðing sels úr veiðiám, frv. um sölu
á eign Garðakirkju af kaupstaðarstæði
Hafnarfjarðar, frv. um stækkun verzl-
unarlóðar á Flateyri, frv. um breyting
á lögum um styrktarsjóð barnakenn-
ara, frv. um sölu á eggjum eftir þyngd
og frv. um vatnsveitu í löggiltum
verzlunarstöðum. Loks afgreiddi deild-
in í gær peninga-lotteríisfrumvarpið,
með 18 atkv. -gegn 2 (Vog-Bjarna og
Skúla).
Fyrirspurn til ráðherra.
Þingmennirnir Jón Ólafsson, L. H.
Bjarnason, Pétur Jónsson, Bjarnijóns-
son, Björn Kristjánsson, Eggert Páls-
son og Valtýr Guðmundsson bera
fram svohljóðandi fyrirspurn til ráð-
herra:
Er það satt, að stjórnarráðið hafi
leyft að flytja hingað á höfnina frá
útlöndum áfenga drykki, sem geymdir
séu í skipi hér á höfninni til afhend-
ingar erlendum skipshöfnum, og það
ótollað?
Ef svo er, með hverri lagaheimild
og af hverjum ástæðum er þetta gert?
Fjölment samsæti
héldu Vopnfirðingar fyrverandi
presti sínum, síra Sigurði Sívertsen
docent, er hann var hjá þeim í kynn-
isför í síðastliðnum mánuði. Til
heiðursgestsins töluðu þeir verzlunar-
stj. Olgeir Friðgeirsson og héraðslækn-
ir Ingólfur Gíslason. Tvö kvæði voru
honuru og flutt.
ísafold flytur sitt erindið úr hvoru
þeirra:
Störfin urðu ekki fá
öll þau leysti’ hann vel af hendi
þegar eitthvað aumt hann sá
úr því varð að bæta þá,
góðu vildi hann sæði sá
söfnuðunum heitt hann kendi.
Störfin urðu ekki fá
öll þau leysti’ hann vel af hendi.
Sú kirkjan er gnæfir við bimininn hátt,
hún hljómar og rómar þitt minni,
hún sýnir þinn andlega áhuga og mátt
og árvekni’ í stöðunni þinni.
Þú veittir þá forstöðu, er varðhennihlíf,
þú vaktir með kærleika trúmála lif.
Jöu iilþm. frá Múla
kom til þings snemma í vikunni
frá Englandi. Hefir dvalist þar um
hríð í vor til lækninga. Hann er þó
eigi fullhress enn af sjúkdómi sínum.
. er Björn bóndi á Svarfhóli í Borg-
arfirði í hárri elli, 85 ára. Mesti fyr-
irmyndar og dugnaðarmaður. Meðal
barna hans eru: Guðm. sýslumaður
Barðstrendinga, Jóhann hreppstjóri á
Akranesi og Jón kaupm. í Borgarnesi.
Samgöngurnar
og
Thorefélagið.
Um það mál hefir D. Thomsen kon-
súll sent alþingi erindi það, er hér fer
á eftir:
Okkur kaupmönnunum er, eins og
öðrum góðum mönnam, farið að þykja
ískyggilegt útlit með póstskipaferðir
framvegis. Góðar samgöngur innan-
Iands og við útlönd er eitt aðalskil-
yrði fyri: hagkvæmum viðskiftum. —
Þjóðin hefir lagt mikið í sölurnar til
vegabóta á sjó, en þegar hætt er við
að samgöngur þessar komist í algert
ólag, er það skylda hvers manns að
gera sitt til að þær versni þó sem
allra minst.
Oss nefir borist til eyrna, að gufu-
skipafélagið Thore eða lánveitendur
þess heimti, að félaginu verði gefnar
eftir bótalaust skyldur þær, sem á því
hvila gagnvart landinu, til að halda
uppi strandferðum og Hamborgarferð-
um.
Vér viljurn engan dóm á það Ieggja,
hvort rétt sé að gefa eftir réttmætar
og mikilsverðar kröfur gegn einhverju
loforði um óákveðna samkepni við
Sameinaða gufuskipafélagið um Kaup-
mannahafnarferðirnar.
Ekki heldur dirfumst vér að sinni
að hvetja til þess, að landssjóður hætti
miklu fé til skipakaupa eða reksturs
strandferðanna fyrir eigin reikning.
Tilgangur þessa erindis er að eins
sá, að benda á nokkur samningsatriði,
sem ef til vill mætti bjarga úr Thore-
strandinu.
Ef óumflýjanlegt skyldi verða að
að fórna strandfeiðunum, finst oss, að
gefa ætti stjórninni heimild til að
reyna að krefjast þess, viðvikjandi
millilandaferðunum, að sem mest til-
lit verði tekið til þeirra viðkomustaða
kringum landið, sem mest verða út-
undan, þegar strandferðirnar hætta.
Verði óumflýjanlegt að fórna Ham-
borgarferðunum, ætti félagið að minsta
kosti láti okkur í té önnur sambönd
við Þýzkaland, sem væri félaginu sama
sem kostnaðarlaus.
í Liibeck hefir íslandsskipunum áð-
ur verið gefinn kostur á undanþágu
frá hafnargjöldum, ef þau vildu ko na
þar við, og að þessu boði ætti nú
loksins að ganga.
Frá Kaupmannahöfn til Lúbeck er
að eins 12 tima ferð. Fari skipin að
kveldi írá Höfn, má afgreiða þau næsta
dag í Lúbeck, og þau eru þá komin
aftur til Hafnar að tnorgni næsta dags,
og hafa því ekki tapað nema einum
vinnudegi af margra daga dvöl í Höfn
milli íslandsferða.
Þessi sambönd milli íslands og Lii-
beck eru því skipunum ekki kostn-
aðarmeiri en þegar þau fara aukaferð
héðan til Stykkishólms, sem þnu fara
margoft fyrir langtum minni farm en
hér yrði um að ræða.
Lúbeck er hinn hagkvæmasti og
ódýrasti útskipunarstaður fyrir allar
þýzkar vörur. Auður er þar mikill
og áhugi fyrir verzlun við ísland.
Það er ekki einungis von um góð
verzlunarsambönd þaðan, heldur og
hitt, að þaðan rnætti útvega tilboð um
víðunanlegar strandferðir við ísland.
Að endingu skal eg bæta því við,
að eg hefi í vor af eigin hvötum
spurst fyrir hjá gufuskipafélögunum i
Noregi og Skotlandi með hvaða kjör-
um þau væru fáanleg til að taka að
sér skyldur Thorefélagsins gagnvart
íslandi, og tjái eg mig fúsan til að
láta nefndinni í té upplýsingar þessu
viðvíkjandi, ef þess er óskað.
Árangur af þessum málaleitunum
hefir verið lítill, bæði vegna mótstöðu
af hálfu hins nýja forstjóra Thorefé-
lagsins og vegna þess að eg hafði
ekkert umboð frá neinum hér til samn-
ingstilrauna.
Þingið hefir auðvitað litinn tima og
tæki til ráðstafana í þessu máli, en
ekki má það þó gefa eftir Thore-
samninginn bótalaust.
Eðlilegast er, að þingið feli lands-
stjórninni að veita Tborefélaginu ein-
hverja bráðabirgða tilslökun, fyrst um
sinn til næsta þings, og að vinna að
því marki, að strandferðir og fjórð-
ungsbátar komi undir sameiginlega
innlenda stjórn og verði reknar ann-
aðhvort fyrir landsins reikning, eða af
innlendu hlutafélagi með landssjóðs-
styrk.
Reykjavík þ. 8. ágúst 1912.
Virðingarf.
D. Thomsen
kaupmaður.
Til
samgöngumálanefndar alþingis.
Isafold minuist ef til vill síðar á þetta
erindi konsúlsins.