Ísafold - 14.08.1912, Side 1
Kemm út tvisvar i vika. YerT) árg. (80
arkir minst) i kr. erlendis B ki. efia 1 */«
dollar; borgist fyrir mibjan júli (erlendis
fyrir fram),
ISAFOLD
DppsOzn (sbrifleg) bxxndin vib iramót, er
ógiid nema komtn aé til útgefaiida fyrir
1. okt. og aaapandi si; cldlacr vi’t blaðiö
AfKi-eibsia: Austnrstrmti 8.
XXXIX. árg.
Reykjavík 14. ágást 1912.
55. tölublað
I. O. O, F. 938169
KB 13. 9. 8. 31. 9. G
Alþýðufél.bókasafn Pósthússt.r. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. 2—B
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3.
Bæ.jarfógotaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—3 og 5—7
Eyrna-.nef-og hálslækn. ók. Pósth.str 14A fid.2—B
íslandgbanki opinn 10—2*/a og 5*/»—7.
K.P.TT.M. Lestrar- og skrifstofft 8 árd,—10 feód.
Alm. fundir fi 1. og sd. R */a síbdogis.
Landakot,skirk.ia. C4u^Gbj. 9 ov B á helgnm
Landakotsspltaii f. sjúkravitj. 10l/a—12 og 4—5
Landsbankinn ll-Sty, ö^/s-B^/s. Banbastj. vib 12-2
Landsbókasafn .12—3 og 5—8. Útlán 1—3
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—3.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Land3lminn opinn daglaugt [8—9] virka dagu
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis f>ingh.st.r. 23 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripasaín opib 2 x/s—a*/a A snnnudögum
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavíkur (Pósth. 3) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga »0—9.
Tannlæknizig ókeypis Pósth.str. UB md. 11—12
Vifilsstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnið opið á hverjum degi 12—2.
Ritsfjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við-
tals í skrifstofu ísafoldar á þessum
tímum:
Ólajur Björnsson kl. n—12 árd.
Siqurður Hjörleijsson kl. 2—j siðd.
Keisaraskiftin í Japan.
Eins og símskeytin hafa skýrt frá,
andaðist Japanskeisari mikadó’inn, eins
og hann er nefndur þar í landi —
29. júlí um morguninn. Hann lézt
úr nýrnaveiki og blöðrubólgu.
Mutsuhito keisari varð tæplega sex-
tugur. Hann er íæddur 3. nóv. 1832
Og tók við rikjum í febrúar 1867.
Á hans ríkisdögum tók Japan þeim
stakkaskiftum, sem eins dæmi eru í
stjórnmálasögu heimsins.
Þegar Muisuhito tekur þar við völd-
um fyrir rúmum mannsaldri, er sams-
konar snið á japönsku þjóðíélagi, sem
tíminn einn hefir breytt frá ómuna-
tíð, svo hægt, að enginn hefir tekið
eftir, líkt og segja má um Kína fram
á þenna dag.
Þegar Mutsuhito fellur frá, er Jap-
an orðið eitt at menningarlöndum
heimsins.
Þegar hann kemur að völdum, er
[apan land, sem ekki er komið enn
á heimsstjórnmála-markaðinn, ef svo
mætti að orði kveða.
Þegar hann fellur frá, og eftir sig-
urinn við Rússa, er landið orðið eitt
af forvigislöndunum, eitt af heims-
veldunum.
Það var fyrsta stjórnarafrek Mutsu-
hito, sama árið og hann tók við vöid-
um, að hefja ríkisbylting og steypa
af stóli meðstjórnanda sínum, shógún’-
anum, brjóta niður lénsmannsvaldið,
og fá þar með míkadó’num — sjálf-
um sér — fult stjórnarvald í hendur.
Austurlandabúar eru fastheldnir við
forna siði og ríkisvenjur ekki sizt.
Frá aldaöðli hefir shógúninn eða tai-
gúninn, eins og hann er líka nefndur,
veriðmeðstjórnandi míkadósins. Stund-
um hefir hann jafnvel haft meiri völd
en keisari sjálfur — eftir því hvor
þeirra hefir verið ráðríkari og máttar-
meiri. Þetta tvíveldi hafa Evrópu-
menn jafnvel skilið svo, eða réttara
sagt misskilið, að míkadóinn væri að
eins andiegur drotnari, en shógúninn
hinn veraldlegi og snúið sér því i stjórn-
arfarslegum málum eingöngu til shó-
gúns. Þessu undi Mutsuhito ekki og
tók af skarið. Það sýnir, hve mikið
hann hefir þorað að eiga undir sér,
að afnema jafn-helga og rótgróna
rikisvenju, þó að þegnar Japanskeis-
ara lúti að vísu þjóðhöfðinga sínum
fremur sem guði en jarðneskum drotn-
ara.
Aðra stórmikla endurbót gerði keis-
ari á stjórnarfari landsins 1889, þegar
þingskipuleg stjórnarskrá var lögleidd
í Japan. Eftir henni var sonur hans,
sá er nú tekur við rikjum, viðurkend-
ur ríkiserfingi.
Einkasonur keisara, Joschihito Har-
unomiyia, hinn nýi mikadó Japans, er
33 ára gamall. Hann er fæddur 31.
ágúst 1879. Arið 1900 gekk hann
að eiga Sardako prinzessu, dóttur Kuju
Michitaka fursta og á við henni 3
börn.
30. júlí, daginn eftir dauða föður
síns, vann hann eið að stjórnarskránni
í návist allra ráðherra.
Einar Mikkelseu
heim kominn úr Grænlandsförinni.
---- Khöfn 4/8. ’12.
Öllum er enn í fersku minni Græn-
landsför hins hugprúða danska land-
könnuðar, Mylius-Erichsens, rannsókn-
arför, sem nú hefir komið í ljós að
ekki hefir verið farin fyrir gýg, en
hann varð að láta lifið fyrir.
Fyrir þrem árum lagði annar
ótrauður Dani út á isinn og ásetti
sér að leita að rannsóknarskýrslum
M.-E.
Það var landkönnuðurinn Einar
Mikkelsen höfuðsmaður.
Hann hafði valið nokkra hrausta
menn til farar með sér og hélt af
stað á skipinu Alabama árið 1909.
Ferðin byrjaði ekki vel. Hundar hans
drápust hrönnum og hann varð að snúa
til Reykjavíkur til að láta sótthreinsa
skipið.
Síðan héldu þeir norður í höf.
En 10. apríl 1910 skildi Mikkelsen
við alla félaga sína nema einn, Ivarsen
vélstjóra, á 76. st. n. br., og lét þá
Ivarsen vélstjóri.
hverfa heim aftur á Alabama. Skipið
sökk á leiðinni, 7. júní, en skip frá
Álasundi, bjargaði skipverjum.
Frá þessum degi, að þeir skildu,
eða í 2 ^/4 ár hefir ekkert spurst til
þeirra Mikkelsens fyr en nú. Flestir
höfðu talið þá af. Engir ætluðu þeim
líf aðrir en þeir, sem ætluðu þeim
nær því ofurmenskan þrótt og karl-
mensku. Það hefir komið í ljós, að
þeir hafi verið slíku þreki gæddir,
svo miklar hörmungar sem þeir hafa
ratað í.
Þegar þeir Mikkelsen skildu við fé-
laga sína, lögðu þeir þegar á jökul-
breiðurnar. Það reyndist hættuleg
för og torveld, því sprungur miklar
eru í jöklinum. En þó gekk alt vel,
og síðast í maí komu þeir fram í
Danmerkurfirði og Jundu par skýrslur
Mylius-Erichsens.
Nú var aðal-markmiði ferðarinnar
náð. Mikkelsen hafði hugsað sér að
halda lengra norður og kanna landið
á svæði, þar sem kallað er Peary-
sund, en þegar hann las skýrslu M.-
E., sá Mikkelsen, að hann hafði farið
förina og uppgötvað, að Peary-sund
var ekki sund, heldur að eins fjörður,
sem skarst langt inn i landið.
Þá var eftir engu að blða öðru en
hverfa heim. Þeir lögðu af stað heim-
leiðis 29. maí 1910 — og á þvi
byrjar þeirra hörmungasaga. Hund-
arnir strádrápust fyrir þeim, en síð-
ustu hundana verða þeir sjálfir að
skjóta. Þeir hafa ekki annað sér til
matar. Þeir sýkjast af þessari pestar-
fæðu, en ná þó ekki í aðra björg.
Loks komast þeir í Danmerkurhöfn
og finna þar vistaforða 19. september.
29. nóv. komust þeir til Shannon-
eyjar. Þar væntu þeir að hitta norska
selara sumarið 19n. Eti það brást.
Þegar svo langt var liðið á haust, að
engin von var lengur um að komast
þaðan, héldu þeir til Bass Rock og
tóku þar vetursetu.
Þ;ið voru daufir dagar. Þeir hafa
haft með sér bækur eftir Björnson
og Kielland og kunnu þær að síðustu
spjald.t á tnilli. Þeir fá skyrbjúg af
illu viðurværi og svelta á milli dög-
um satnan. En þegar þeir geta skot-
ið sér dýr til matar, þá er glatt á
hjalla í kofanum. Verst er þögnin.
Þeir verða að tala saman og segja
hvor öðrum sögur, svo að þunglynd-
ið geri ekki út af við þá.
Og svona líðnr hver dagurinn af
öðrum. Vikur, mánuðir. Nú getur
ekki verið nein von lengur. Nú eru
þeir orðnir svo máttvana af langæu
hungri og vosbúð, að þeir sjá til
hvers muni draga. Jæja, dragi þá til
hvers sem verða vill. Þeir bíða róleg-
ir dauðans.
Nú er sumar í Danmörku, nú er
17. júlí heima. En síðan eru þrjú
ár. Það er langur tími í öræfunum.-
Dauðinn sigrar þó ekki baráttulaust.
Hvað er þetta — var ekki rjálað við
hurðina ? Villibráð — spentar byssur !
Menn!
Sami norski skipstjórinn, sem hefir
bjargað félögum þeirra af Alabama —
sami maðurinn, Lillenæs, hann er
kominn þarna að kofanum til þeirra.
Hann hafði fundið trjábol í Rost-
ungsey, þar sem á var ritað 1912.
Það vekur eftirtekt hans. Hann fer
að leita. Loks sér hann álengdar
tvær verur, líkastar moskusnautum.
Hann missir sjónar á þeim áður hann
fær skotið þau. — Og svo kemur
hann að kofanum.
Hér í Danmörku var heldur en ekki
fögnuður, þegar Einar Mikkelsen kom.
Þegar skipið lagði að landi, var þeim
félögum tekið með angandi blóm-
magni, sem dundi yfir þá frá ung-
meyjum Kaupmannahafnar, og um
kvöldið var þeim haldin vegleg veizla
á ríkisins kostnað.
í London hefir heimkoma Mikkel-
sens vakið stórmikla eftirtekt og talið
mjög mikilsvert, að nú sé sannað,
að Peary-sund á suðurströnd Græn-
lands sé fjörður og ekki sund. Enska
konunglega landfræðisfélagið hefir
mælst til þess að Mikkelsen flytji er-
indi um leiðangur sinn í London.
Einar Mikkelsen er rúmlega 32 ara
gamall, og hefir verið í landkönnuðar-
leiðangrum frá því hann var unglingur.
1906 var hann foringi fyrir Anglo-
American-pólförinni, sem var hafin til
að leita að löndum fyrir norðan Alaska.
Hann skrifaði rit á ensku um þennan
leiðangur.
Ivarsen vélstjóri, félagi hans, er
maður á líkum aldri, hraustur maður
og hugprúður.
Landar erlendis.
Kh. 4/g ’12.
Gunnar Gunnarsson, ungt og efni-
legt íslenzkt sagnaskáld, hefir nýlokið
við skáldsögu, sem kemur út í haust
í bókaverzlun Gyldendals i Kaupmanna-
höfn. Sagan heitir Ormarr Örlygsson
og er íslenzk sveitalifs-lýsing. Hann
hefir ritað söguna bæði á dönsku og
íslenzku. Hún kemur út í haust á ís-
lenzku — ef það er þá ekki að verða
ókleift ungum íslenzkum rithöfundum
að fá bækur sínar útgefnar á sínu
móðurmáli.
Gunnar Gunnarsson er lofaður
danskri stúlku, ungfrú Fransisku Jór-
gensen, systur unnustu Einars Jóns-
sonar myndhöggvara.
JÓnas Guðlaugsson hefir fengið nýja
ljóðabók á dönsku tekna á Gylden-
dals-forlagið í Khöín. Hún heitir
Viddernes Poesi.
Uppreisn i Portúgal.
---- Kh. 4/8 ’12
Einveldismenn hafa gert uppreisn í
Portúgal. Þeir hafa gert usla mikinn
í landinu á mannvirkjum og samgöngu-
færum, t. d. slitið símþræði á löngu
svæði. Landslýður norður í landi tek-
ur þátt í uppreisninni, og aðalherinn
undir forustu Pavio Conseiro hefir sett
niður herbúðir við Montelegre. —
Stjórnin hefir látið senda allmikinn
liðsauka þangað norður.
Fylgismenn Manuels, konungsins
ríkislausa og Dom Miguels, sem kall-
ar þar til ríkis, hafa gert bandalag til
að gera í sameiningu áhlaup í Portú-
gal.
8. júlí stóð orrustu við borgina
Chaves. Þar var foringi Dom Migu-
els-flokksins handtekinn. Hörð refs-
ing er sagt að bíði uppreistarmanna.
Fulltrúadeildin hefir samþykt lög-
sem mæla svo fyrir, að hver einveld-
ismaður, sem komiðsé að vopnuðum,
skuli dreginn fyrir herdóminn og
dæmdur svo sem upphlaupsmaður.
Einveldismenn hafa sprengt margar
brýr í loft upp og gerskemt járnbraut-
arteina á löngum svæðum.
Varaliðið hefir verið kvatt saman.
En Pavio Conseiro stendur til varn-
ar með 350 manns og 4 hraðskeyttar
fallbyssur á spænskri grund beint á
móti Montalegre. Aðrir 250 einveld-
ismenn sitja í Portugal og leitast við
að ná saman við herlið Conseiros,
þó ilt sé, því stjórnarherlið gætir allra
vega til landamæranna.
Síðustu fregnir.
Einveldismenn hafa teflt öllum sig-
urvonum úr hendi sér fyrir hugleysi
Þeir hafa látið fjandmenn sína við
miklu minni liðsaga, reka sig þrásinn-
is á flótta.
Stjórnin heldur áfram að senda her-
lið til Norðurportúgal, en út séð er
ekki enn um, hver verða lok þessar-
ar uppreistar.
------------
Enska verkfallinu lokið.
---- Kh. 4/8 ’12.
í Tower Hill héldu verkfallsmenn
fund með sér 24. júlí. Eftir að verk-
mannaforinginn Ben Tillet hafði sakað
foringja vinnuveitenda, Lord Devon-
port, um að hafa ráðið körlum, konum
og börnum bana með hallæri, eggjaði
hann fundarmenn, sem væru fúsir á
að biðja drottinn um að ljósta Devon-
port, til að rétta upp hendurnar. All-
ir réttu upp hendurnar, og Ben Tillet
bað hárri röddu:
— Oh God! strike Lord Devonport
deadl
Múgurinn kraup á kné með sömu
orð á vorum og söng síðan greftrun-
j arsálm. — —
Sama dag voru óeirðir miklar í þeim
hluta borgar, sem heitir Ulapping.
Verkfallsmenn réðust á hafskipabrýrn-
ar og kveiktu i nokkrum járnbrautar-
vögnum. Lögreglan skarst í leikinn
og í atlögunni særðust 25 verkfalls-
menn.
27. júni var lýst yfir því, að verk-
fallinu væri lokið. Vinnuveitendur
höfðu loks sýnt verkmönnum ein-
hverja ívilnun. En þó eru margir
sem ekki hafa tekið upp vinnu.
Þetta er eitt hið mesta verkfall í
sögu Englands. Alls hafa tekið þátt
í því 95,000 verkmenn og kostað
iðnaðarfélögin 50 miljónir króna.
Og þó eru ótalin lán og fjárstyrkur
einstakra manna. Fjöldi iðnaðarfélaga
standa féþrota uppi. Sum þeirra hafa
lagt fullar 3 milj. króna af mörkum.
Nær 25,000 eru í sárustu eymd, en
7000 manns orðið að segja sig til
sveitar.
Olympísku leikarnir.
Maraþonhlanpin hætta?
---- Kh. 4/s 12.
Þegar litið er yfir hlaupaskrárnar
við ólympisku leikana og vér sjáum
að enginn Ntfrðurálfubúi heíir unnið
nein verðlaun í hlaupum, þá mun
óhætt að kenna hitanum drjúgum
þann misjöfnuð. Það eru Suðurálfu-
búar og Vesturheimsmenn, sem þar
bera skjöldinn — og þeim er sumar-
hitinn í Stokkhólmi, þegar sem allra
heitast er á hlaupunum, ekki annað en
daglegt brauð. Norðurlandabúar þurfa
ekki að reyna sig og jafnvel Suður-
landabúar örmagnast og láta lífið —
af sólbiti.
Svo hefir farið í öll fjögur skiftin,
síðan Olympíuleikarnir voru teknir
upp.
Og svo fór enn i sumar.
Portúgalinn Lazaro hneig niður á
skeiðvellinum, sólbitinn, 15 rastir, frá
marki. Og morguninn eftir lézt hann.
Nú hefir forstjóri Maraþonhlaup-
anna, Djurberg, lýst yfir því, að
þessi hlaup muni verða afnumin,
með því að þau hafi kostað mannslíf
alstaðar, í Stokkhólmi, Lundúnum og
Aþenu.
Það er þó vafasamt hvort það nær
fram að ganga, svo sjálfsagt sem það
virðist að marka ekki slíkt skeið
mönnum, sem ekki mega hafa íþrótt-
ir að atvinnu. En hins vegar leggur
Maraþon-dagurinn drýgstan skerf i
Ólympíusjóðinn. í Stokkhólmi urðu
tekjur alls eftir þann eina dag 87,000
krónur.