Ísafold - 17.08.1912, Blaðsíða 1

iLciiiai ú.fc tvisvar L vikli. Verð árg. (SO
arkir minst) 4 kr. erlendi» 6 kíi et>a l1/*
dollar; borgriat fyrir míöjan júli (erlendis
fyrir fram).
ISAFOLD
Orus'Vii (ikrKag) bmidin t iö dr&möí , 3:
ógiJd öíir.a toiaia só til Étgefanda fj’rir
1. okt. og kaapandi sknldlans Tib blabib
Afgreiðsla: Anstnrstmti B.
XXXIX. árg.
Keykjavíb 17. águst 1912.
56. tölublað
I. O. O. F. 938169
KB 13. 9. 8. 31. 9. G
Alþýöufól.bókasafn Pósthússfcr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis í Læk.jarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3.
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-.nef-og hálslækn. ók. P0sth.str.14A fid.2—3
íslandsbanki opinn 10—2*/s og BVa—7.
K.F.TT.M. Lestrar- og skrifstofa 8 árd,—10 sbd.
Alm. fundir fM. ©g Rd. 8 J/a siödegis.
Landakotskirkja. öubs^þj. 9 og 8 á helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj- 10Va—12 og 4—6
Landsbankinn 11 -2x/a, ðVs-BVa. Bankastj. viö 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Utlán 1—3
Landabúnaöarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhiröir 10—2 og 5—8.
Landsskjalasafniö hvern virkan dag 12—2
Landsimínn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Læknmg ókeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12 —1
Náttúrugripasafn opiö i */*—21/* á aunnudögum
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—0.
8tjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vífilsstaöahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafniö opið á hverjum degi 12—2.
Ritstjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við-
tals í skrifstofu Ísaíoldar á þessum
tímum:
Ólajur Björnsson kl. n—12 árd.
Sigurður Hjörleijsson kl. 2—j síðd.
Þingsályktunartillagan
í stjórnarskrármálinu.
Grundvöllurinn.
ísafold gerir ráð fyrir því, að mörg-
um af lesendum hennar verði hverft við
aðlesa niðurlagið á þingsályktunartillögu
meiri hlutans í stjórnarskrármálinu í
neðri deild, sem prentuð er á öðrum
stað hér í blaðinu.
Þar er sagt með skýrum orðum,
að þingnefndin og þá væntanlega
meiri hluti þingsins, sambandsflokkur-
inn, æski eftir samningi við Dani um
sambandsmálið, á grundvelli Jrumvarps
millilandanejndarinnar Jrá 1908.
Það er meira að segja verið að ota
þessum tíðindum fram. Tillagan er
um stjórnarskrárfrumvarpið. Þessvegna
ekki nokkur minsta ástæða til þess
að taka neitt fram um það þar, á
hvaða grundvelli reyna ætti, að ná
samkomulagi við Dani.
Lizt ykkur ekki nógu vel á það,
piltar?
Er það þetta sem þeir voru að
bræða sig saman um, brceðingsmenn-
únir úr sjálfstæðis- og heimastjórnar-
flokkunum á síðastliðnu vori?
Er þessi þá niðurstaðan, sem al-
þingismennirnir okkar hafa komisl að
á þessu aukaþingi?
Er það þessvegna að þeir máttu
ómögulega samþykkja stjórnarskrár-
frumvarpið ?
Vér gerum ráð fyrir þessum spurn-
ingum og fleiri líkum þeim.
Og ennþá fleira munu menn hugsa,
t. d. eitthvað á þessa leið:
Hann er þá ekki lygari eyðufyllir
Ingólfs, sígjammandi, með kolapokann
á bakinu, sem verið hefir að prédika
það fyrir lýðnum síðan í vor, að
nýju svikararnir, sjálfstæðismennirnir,
sem brœðingsúlx&xmma. gerðu, hafi gert
hana í því skyni, að selja samvizkur
sínar og hjálpa gömlu svikuruntm, eins
og hann nefnir heimastjórnarmennina,
til þess að gera það sem Reykjavíkur-
. skáldið kallar, að tvíkja og geja Dön-
um landið.
Áður en ísafold tekur þetta til með-
ferðar, langar hana til þess að gera
ofurlitla athugasemd til Ingólfs. Ekki
svo að skilja að ísafold ætli að fara
að skattyrðast við Ingólf, en hana
langar að eins til þess að benda Ing-
ólfi á það, að ritstjóri Ingólfs tók þátt
í brœðings-tilrauninni, nærri því frá
byrjun, og virtist vera flokksbræðrum
sínum alveg samhuga um þessa til-
raun. Hann sat á fundum, bæði með
þeim einum og svo ásamt þeim, með
heimastjórnarmönnum, til þessað ræða
málið og þó honum dytti ekki sér-
lega margt eða mikið í hug, eða léti
ekki á því bera, þá vissu meðsem-
jendur hans ekki annað, þegar þeir
komu á fundinn, sem undirskriftir und-
ir það, sem um hafði samist, fóru
fram á, en að hann ætlaði líka að
skrifa undir. Hann gekk úr skaftinu
hálfri stund áður en undirskriftirnar
fóru fram. Og þá var hann reynd-
ar ekki ákveðnari en það í tiisvörum
sínum, að hann kvaðst ekki ætla að
skrifa undir í pett.i skijti.
ísafold gerir ráð fyrir því að Ing-
ólfur beri að minsta kosti nokkra
virðingu fyrir vitsmunum ritstjóra síns.
Þó virðist mega ganga að því vísu,
að hann hafi ekki séð það, að verið
var að geja Dönurn landið, meðan hann
sjálfur var við þessa samninga.
Jafnframt má gera ráð fyrir því, að
Ingólfur beri nokkra virðingu fyrir
mannkostum hans, og þó er þess eið-
ur sær, að hann varaði ekki flokks-
bræður sína við því að láta glepjast
til Jöðurlandssvikanna.
En það var þingsályktunartillagan,
sem um var að ræða, eða öllu heldur
niðurlag hennar.
Gallinn á því er aðallega sá, að hægt
er með réttu að skilja það á fleiri
vegu en einn, að hægt er að skilja
það að minsta kosti á tvo vegu, hvorn
öðrum gjörólikan.
Merkingin í orðinu grundvöllur er
hér óljós og tvíræð, eftir því hvort
litið er á formhlið eða efnishlið milli-
Jandanefnar frumvarpsins frá 1908.
Sé að eins litíð á formhliðina, þá
má segja, með fullum rétti, að sam-
bandslagafrumvörp bæði meiri og
minnihlutans á þinginu 1909 séu sam-
in á grundvelli millilandafrumvarpsins
1908. Bæði fylgja þau sömu efnis-
skipun og bæði reyna þau að halda
því í frumvarpinu, sem semjendur
þessara frumvarpa voru ánægðir með.
Bæði reyna þau að haida öllum kost-
um þess frumvarps, en byggja út ókost-
unum. Enginn samningur af vorri
hálfu við Dani er jafnvel hugsanlegur,
án þess að byggja að meira eða minna
leyti á grundvalli þessa frumvarps, að
því er þetta snertir, sem hér hefir
verið lýst.
En sé iitið á efnishliðina, þá verð-
ur nokkuð annað uppi á baugi.
Eftir því sem ísafold skildi upp-
kastið og skilur það enn, þá var efnis-
grundvöllurinn sá, að ísland væri
land í det samlede danske Rige og að
þetta land afhenti öðru landi um ótil-
tekinn tíma öll umráð mikilsverðra
mála. Þó oss væri ætlað innan þess-
ara takmarka að njóta mikils frjáls-
ræðis, þá var þó grundvöllurinn þessi.
Er það ef til vfll þessi grundvöllur,
sem brceðings-mennirnir voru að bolla-
leggja um? Er það þessi grundvöll-
ur, sem þingið hefir verið að ákveða
um?
Óhætt er að segja það, að þeir sem
segja þetta, eru að fara með vísvitandi
ósannindi.
Flestallir sjá þetta líka, nema ef til
vill þeir fáu pólitisku fáráðlingar, sem
þykjast vilja halda oss í stöðulaga-
haftinu, í því skyni að við hoppum í
því út úr öllu sambandi við Dani.
Hvernig í ósköpunum við þá eigum
að hoppa út úr þessu sambandi, fyrir
því hafa þeir aldrei gert neina grein
og geta enga grein gert.
Þeir geta engu öðru svarað en
þessu: Þið eigið að hoppa, þá fer
alt vel.
Nú vita það allir heilvita menn, að
sá efnisgrundvöliur, sem, ráðgerður var
af brœðingsmönnunnm, var sá, að ís-
land yrði ríki, hliðstætt Danmörku, i
málefnasambandi við hana, að það réði
eitt flestum sinna mála, en hefði hlut-
deild í stjórn og meðferð þeirra mála,
sem Danir færu með fyrir vora hönd.
Og óhætt er víst líka að fullyrða að
sambandsflokkurinn muni aðhyllast
þenna grundvöll.
Sjá þá ekki allir að orðalagið á nið-
urlagi þingsályktunar tillögunnar er ó-
heppilegt.
Það er kœttulegt, af því að orðalag-
ið er tvírætt og mönnum hættir við
að geta þess til, sem ver gegnir, þeg-
ar svo óljóst er talað.
Það er ósatt, af því að þingið vill
ekki semja á efnisgrundvelli millilanda-
nefndar frumvarpsins.
Og það er óviturlegt, af því það
hrindir þeim mönnum, að ástæðu-
lausu, frá sambandsflokknum, sem þó
eru sama sinnis sem þingmenn þess
flokks.
Nefndarmennirnir hafa víst ekki
íhugað nógu vel orðalagið á þingsá-
lyktunartillögu sinni og getur það
verið vorkunnarmál, svo margbreytt
og mikil störf sem ýmsir þeirra hafa
með höndum.
En þá ætti þeim líka að vera það
ljúft að breyta til og orða niðurlagið
svo, að allir megi vel við una.
Lotteri-málið.
Nefndin í því máli í efri deild (J.
P. skrifari og framsögum., Steingr.
J. form., Sig. Stef., St. St. og Þ. ].)
ræður deildinni eindregið til þess að
samþykkja frv. óbreytt, eins og það
kom frá neðri deild, enda er þing-
timinn svo áliðinn, að málinu gæti
stafað hætta af því að hrekjast milli
deilda úr þessu. Hinsvegar telur nefnd-
in sig hafa fengið vitneskju, er næst
stappar vissu um, að fyrirtækið kom-
izt í framkvæmd á næsta ári, verði
frv. samþykt óbreytt. Ætti landssjóði
þá að vera trygður um 200.000 kr.
tekjuauki á ári, að minsta kosti, og
er það að vísu sæmilega álitlegt.
Mun meiri getur þessi tekjuauki orðið,
eins og lýst hefir verið hér í blaðinu.
En ranglátt er það hinsvegar og ósann-
gjarnt að landið fái ekki meira en
4% af seldum seðlum, ef sala þeirra
gengi vel. Fyrir þessu mikilvæga at-
riði, sem ísafold hefir bent á með svo
ljósum rökum, gerir þó nefndarálitið
enga grein. Væri ekki vanþörf á að
nefndin gerði á þessu bragarbót, við
framsögu málsins í deildinni, enda
líklegt að hún geri það.
Þó þykir nefndinni of langt farið,
að veita leyfi til þess þegar í stað,
að hafa rooo hluti hér á boðstólum,
en flytur þó enga breytingartillögu
við frv. um þetta. Um þetta fer hún
svofeldum orðum:
En með því að sú verzlun, sem
hér ræðir um að lögleyfa, er nýmæli
hér á landi, og nokkurri fjárhættu
bundin fyrir kaupendur hlutanna, tel-
ur nefndin varhugavert, að hafa hér
á landi á boðstólum, alt að 5 fyrstu
árin, meðan landsbúar venjast þessari
nýjung og átta sig á henni, svo marga
hluti, sem 2. grein frv. heimilar, og
væntir þess að stjórn íslands, er til
leyfisveitingarinnar kemur, takmarki
þá hluta tölu að miklum mun.
Óneitanlega væri tiokkur bót að
þessu. En hvað segja leyfisleitendur
um þetta? Frá því segir nefndarálitið
ekki.
Mannslát.
Dáinn er nýlega á Skarði í Dals-
mynni í Suður-Þingeyjarsýslu bónd-
inn þar, Jóhann Bessason, atkvæða
dugnaðarmaður.
Bæjarhreinsun.
Norðurland skýrir svo frá, að eig-
andi Höepfners og Gudmanns verzl*
ana á Akureyri, hafi ákveðið að láta
rífa mörg af hinum gömlu verzlunar-
húsum á lóð sinni milli Aðalstrætis
og Hafnarstrætis. Er að því mikil
bæjarhreinsun. — Geta má þess jafn-
framt, að eigandinn hefir nýlega reist
mjög myndarlegt verzlunarhús handa
Höepjners verzlun þar á Akureyri.
Nefndarálitin
um
stjórnarskrána.
Nefndarmennirnir í neðri deild í
stjórnarskrármálinu (Guðl.Guðm.,Lárus
Bjarnason, Jón Ólafsson, Jón fónsson,
Kristján Jónsson, Valtýr Guðmundss.
og Skúli Thoroddsen)hafa loks allir
komið frá sér nefndaráliti og er það
hvorki mikið að vöxunum, né heldur
merkilegt. Nefndin hefir þríklofnað.
Sk. Th. er einn síns liðs og ræður
þingiuu til þess að samþykkja frum-
varpið óbreytt, þótt konungur hafi
lýst yfir því áður, að hann staðfesti það
ekki, fyr en frekari samninga hafi
verið leitað um sambandsmálið. Á-
stæður hans að öðru leiti aðallega
þær, að þær réttarbætur, er frumvarp-
ið veitir, þoli enga bið.
Aftur eru þeir 4 saman, er fyrst
eru taldir hér að framan. þeir byrja
á því að telja að frumvarpið innihaldi
ýms þau ákvæði, er ekki séu til þess
fallin að ná gildi sem stjórnarskipun-
arlög fyrir landið. Telja svo upp
nálega allar þær réttarbætur, er frum-
varpið hafði að geyma og verulegu
máli skifta. Fyrst telja þeir fjölgun
ráðherra. Hana kalla þeir ónauðsyn-
lega að svo stöddu. Geta má þess
þó, að samningur sá eða samkomulag,
er nokkrir menn gerðu síðastliðið
vor, brœðingurinn svonefndi, gerir ráð
fyrir því, sem mikilsverðu samnings-
atriði að íslenzkur ráðherra sé skipað-
ur úti í Khöfn. Undir þenna sam-
ning ritaði þá alþingismaður fón Ólafs-
son. Nú telur hann ráðherrafjölgun
ónauðsynlega. Þessi sami þingmaður
ritaði fyrir þing 1911 itarlega og vel
rökstudda grein í blaði sínu, til þess
að sýna það og sanna, að fjölgun
ráðherranna væri bráðnauðsynleg. Því
hélt hann líka fram í ræðum sínum
á síðasta þingi.
Annars stugga þeir við því fyrir-
komulagi er frumvarpið til tekur um
skipun ejri deildar, aukningu kosningar-
réttarins og ákvæðinu um alpýðu-at-
kvæði um löggjafarmál.
Þegar þeir hafa létt sér fyrir brjósti
með því að skýra frá þessu, komast
þeir svo að orði:
Eins og vér vitum að háttv. deild
er kunnugt, þá hefir því verið hreyft,
sérstaklega af hálfu hæstv. ráðherra,
að æskilegt væri að leitað væri nýrra
samninga við Dani um sambandslög
milli Danmerkur og íslands, og er
það vitanlegt, að mikill hluti alþingis
hefir tekið höndum saman, til þess
að gera tilraun um þetta. — Skyldi
svo fara, að þessar tilraunir bæri á-
rangur — og margir gera sér vonir
um það — virðist tilgangslítið að
hreyta núgildandi stjórnarskrá á þessu
þingi. Fari svo, að nýir samningar
takist við Dani — og vér viljum
vona, að svo verði — þá er sjálfsögð
afleiðing af því, að semja verður af
stofni nýja stjórnarskrá fyrir landið í
samræmi við væntanleg sambandslög.
— En verði sú niðurstaðan á þessum
málaleitunum af íslands hálfu, að samn-
ingar ekki takist við Danmörku, þá
má ganga að því vísu, að stjórninni
verði þau úrslit kunn, svo löngu fyrir
næsta alþingi, að hún geti undirbúið
og lagt fyrir þifigið frumvarp um þær
breytingar á núgildandi stjórnarskrá,
er hún telur líkiegt, að sæmilegur
meiri hluti alþingis muni samþykkja.
— Af þessum ástæðum höfum vér
því heldur eigi talið rétt, að koma
fram með tillögur um breytingar á
frumvarpinu á þessu þingi, enda til
þess mjög naumur tími, þar sem
þingtíminn er svo stuttur, en við því
búið, að tillögur um breytingar á
frumvarpinu hefði vakið miklar deilur
í þinginu, og þó litlar líkur til, að
þær hefði náð endnnlegu samþykki.
Vér leggjum því til, að frumvarpið
verði eigi tekið til frekari meðferðar
á þinginu, en að deildin samþykki
tillögu þá til þingsályktunar, er vér
berum upp og rituð er hér á eftir.
Tillaga til þingsályktunar
um stjórnarskrármálið.
Neðri deild alþingis ályktar að skora
/ /jatnrínum.
Hann heyrði svo dapran, en seiðandi söng,
í sólroðnu klettanna pili,
er speglar sig tignarlegt, tröllslegt og kalt
í töjrandi geigvœnum hyli.
»Eg lék mér á sumri um sólbjartan dag,
og söng upp við hjarta hans elskunnar lag.
Þá strauk hann svo ojt minakajrjóðukinn
og kossana ennpá ég brenna par finn.
En nú er ég bundin í bjarganna sal,
pví bergvættur illur mér saklausri stal.
Eg spinn, og á præðinum titra mín tár,
sem töjrandi minning um gleðinnar ár.
Við himnanna guði ég sœri pig, sveinn,
að sœkja mig Jyr en eg kaldur verð steinn.
Eg prái pig! prái með blóðpyrstan barm,
og bið unz púkemur með Jrelsandi arm.*
Hann hlustaði hljóður og sá hvar hún sat,
en samt ekki leyst hana’ úr björgunum gat,
pvi örlagavegginn hann fyrir sér Jann,
með Jrelsandi kossinn, er hlakkandi brann.
Og ást hans er bundin í bjórgunum enn,
og bergvattsins gerfi hún klceðist víst senn.
Hve ojt breyta Jorlögin eðli eins manns,
og iskaldan stein gera’ úr kærleika hans!
Þingvöllum 11. dgúst.
Ji. Tlamar.
á landsstjórnina að leggja fyrir næsta
alþingi frumvarp til breytinga á stjórn-
arskrá landsins, svo framarlega, sem
þá verður ekki fengin vís von um
góðar undirtektir af hendi Dana undir
nýja samninga um sambandsmálið á
grundvelli frumvarps millilandanefnd-
arinnar frá 1908. —
Þeir Kr. J. og V. G. gera sérstak-
lega grein fyrir skoðun sinni með
þessum ummælum:
Þótt við í mörgum greinum getum
verið háttv. meiri hluta nefndarinnar
samdóma, og einkum og sér í lagi
um það, að ekki séu tiltök að sam-
þykkja neitt stjórnarskrárfrumvarp á
þessu þingi, álítum við þó ekki ráð-
legt að samþykkja þannig lagaða þings-
ályktun, sem meiri hlutinn stingur
upp á. Við teljum ekki bráðliggja
svo á breytingum á stjórnarskránni,
að nokkuð væri í hættu, þótt þær
kynnu að dragast nokkru lengur en
til næsta þings, ef sú yrði reyndin á,
að þá væri ekki enn fengin full vissa
um æskilegan árangur af málaleitun
um nýja samninga um sambandsmál-
ið, eða þótt svo skyldi fara, að samn-
ingar um það kynnu að takast eða
horfa vænlega á nokkuð öðrum grund-
velli en frumvarp millilandanefndarinn-
ar frá 1908. Við álítum ekki varlegt
að binda hendur stjórnarinnar of mjög
í þessum efnum, og leyfum okkur
því að ráða háttv. deild til að afgreiða
málið með svofeldri
rökstuddri dagskrá:
Með því að horfur virðast vera á
því, að bráðlega verði leitað nýrra
samninga um sambandsmálið, er leiði
til sambandssáttmála við Dani, og af
slíkum sáttmáia hljóti aftur að leiða
stjórnarskrárbreytingu, álítur deildin,
að heppilegast sé og kostnaðarminst
fyrir þjóðina, að láta allar breytingar
á stjórnarskránni bíða, unz útséð er
um, hvernig þessum samningum reið-
ir af, og tekur því fyrir næsta mál á
dagskránni.
Sveinbjðrn Sveinbjörnsson,
yfirkennari í Arósum, er, svo sem
kunnugt er, tungumálamaður mikill.
í sumar hefir konungur falið honum
að kenna sonum sínum ensku og
frakknesku og er það vottur þess, hve
mikið álit er á kunnáttu hans í þess-
um málum i Danmörku.
Verðtollsfrumvarpið fallið.
Efri deild feldi í gær frumvarp neðri
deildar um verðtoll, með 10 atkv.