Ísafold - 24.08.1912, Blaðsíða 1

Kemm út fcyisvHr 1 viku. Ver& árg. (80
arkir minst) 4 kr. erlendis 6 kr» eða l1/*
dollar; borgist fyrir miðjan júlS (erlendis
fyrir fram). _____
ISAFOLD
UpVRðen (ohrifleg) bttndin við Aramðt, bi
ógilfl nema komln si til útgefanda fyrlr
1. okt. og kaapandl aknldlaai við blaðið
Afgreiðela: Aaitantrnti 8,
XXXIX. árg.
Reykjavík 24. águst 1912.
58. tölublað

Wiííiam Booíf),
hinn heimsfrægi stofnandi Hjálpræðishersins, andaðist á þriðjudaginn var,
83 ára að aldri.
Ekki er hér rúm til að segja æfisögu þessa stórmennis, en vert væri
að hún væri rituð á íslenzku, eins og hún áreiðanlega verður rituð um þessar
mundir á allar tungur hins siðaða heims; því um það eru allir sammála, að
hann hafi verið einn af einkennilegustu og mestu mönnum þeirra tíma, er
vér lifum á, og að blessun hafi leitt af starfi hans fyrir hundruð þúsunda ol*
bogabarna mannfélagsins.
I. O. O. F. 938309
KB 13. 9. 8. 31. 9. G
Alþýðufél.bókaaafn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Angnlækning ókeypia i Lækjarg. 2 mvd. 2—8
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—8.
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæiargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-.nef-og hálslækn. ók. P09th.str.14A fid.2—8
íalandabanki opinn 10—2 li* og 5x/a—7.
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstota 8 árd.—10 sðd.
Alm. fundir fií. og sd. 8 */* síðdegis.
LandakotRkirkja. öuðsþj. og 8 á belgum
Landakotaspitali f. sjúkravitj. 101/*—12 og 4—5
L&ndsbankinn 11-21/*, fiVn-B1/*. Bankastj. við 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Utlán 1 - K
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirðir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasaínið hvern virkau dag >2-2
Landsiminu opinn daglangt [8—9] virka dagtv-
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12 1
Náttúrugripasftfn op«5 * */*—2*/« á sunnudögum
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórn&rráðsflkrifstofuruHr opnar 10—4 daglega
Ttilslmi Reykjavíkur (Pósth. 8) opinn daglaugt
(8—10) virka daga; helga daga iO—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.fitr. 14B md. 11—12
Vífilsstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1.
ÞjóðmenjHsafnið opið á hverjum degi 1'—?.
Ritstjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við
tals í skrifstofu Ísaíoldar á þessum
tímum:
Ólajur Björnsson kl. 11—12 árd.
Siqurður Hjörlcijsson kl. 2—-) síðd.
Ávarp til konungs frá alþingi.
Tillaga um svohljóðandi ávarp til
konungs var borin fram í báðum deild-
um og samþykt i dag.
Mildasti herra konungur!
xAllra-hcestur boðskapur yðar hátign-
ar, er ráðherra íslands jiutti alpingi,
hefir verið pinginu og pjóð vorri hið
mesta gleðiejni.
Fér minnumst jöður yðar hátignar,
hlns lojsala konungs vors, Friðriks hins
dttunda, með einlcegum söknuði. Najn
hans mun cetið geymast i pakklátri
minning hinnar islenzku pjóðar.
Konungleg orð yðar hátignar til al-
pingis, eru oss vottur pess, að yðar há-
tign beri hinn sama hlýja velvildarhug
til lands vors og pjóðar, sem vér svo
ojt og víða höjum orðið varir við aj
hendi hins lofscela konungs vors, Jöður
yðar hátignar, og Jcer pað oss mikillar
gleði, að mega bráðlega eiga pess von,
að geta Jagnað yðar hátign hér heima,
og vottað yður pegnlega lotning vora.
Á alpingi pví, sem nú er að lúka
störjum sínum, höjum vér falið ráð-
herra íslands, að bera pað jram við
yðar hátign, að gerðar verði tilraunir
til pess, að leiða til jarscella lykta nýja
samninga utn sambandið milli Danmerk-
ur og Islands. Það er einlceg von vor,
að konungleg samhygð og stoð yðar hd-
tignar í pessu mikla veljerðar- og áhuga-
mdli Islands, verði til pess, að peir samn-
ingar mættu svo vel takast, að peir geti
orðið bdðum pjóðum áncegjuejni og leitt
til góðs samlyndis og samvinnti milli
pjóðanna. *Að pessu viljum vér vinna
aj Jremsta tnegni.
Mildasti herra konungur!
Fið biðjum guð að blessa yðar kon-
unglegu hátign, yðar konunglegu cett,
ríkisstjórn, lönd og pegna. —
Þingsályktunartillaga
um sambandsmálið
Þessi þingsályktunartillaga var sam-
þykt í gær í sameinuðu þingi um
sambandsmálið.
Alþingi ályktar að fela ráðherra, að
bera það fram við hans hátign kon-
unginn, að leitað verði nýrra samn-
inga um sambandið milli Danmerkur
og íslands.
Milliþingaforseti.
Allir forsetar neðri deildar eiga
heima utan Reykjavíkur og varð því
að kjósa milliþingaforseta úr hóp
Reykjavíkurþingmanna. Kosning sú
fór fram á fimtudaginn var og hlaut
Jón Ólafsson kosningu.
Dagskráin í steinolíumálinu.
Mikill siður hefir það verið á þessu
þingi, að flytja rökstuddar dagskrár.
Þeim hefir hvað eftir annað rignt yfir
þingið og ósjaldan hafa þær verið svo
orðaðar, svo óákveðnar og eínislitlar,
að þær máttu fremur heita hégóma-
mál og sýndu litla eða enga alvöru.
Svo var um dagskrána út af starf-
semi vióskiftaráðunautsins og svo er
lika með dagskrána i steinoliumálinu,
sem prentuð er á öðrum stað hér í
blaðinu. Hún sýnist vera einna loð-
mullulegast hugsuð af þeim öllum.
Landsstjórninni er treyst til þess að
finna ráð til þess að birgja landið með
steinolíu, með viðunanlegu verði. Þau
ráð getur stjórnin með engu móti
fundið, nema henni sé þá ætlnð eitt-
hvert fé til þess. Til þeirra fjárfram-
laga þarf að vera lagaheimild, en ekk-
ert lagafrumvarp i þessa átt fylgdi
dagskránni. Og þetta er samþvkt
þegar komið er að þingslitum. Hefði
steinolíunefndinni verið nokkur alvara
með það, sem hún var að láta deild-
ina samþykkja — sem ekkert útlit var
fyrir — hefði hún gert betur í því
að sitja nokkrum dögum skemur á
þessu eggi, sem hún hefir verið að
unga út allan þingtímann og varð að
síðustu ekki annað en fúlegg.
En hver er svo hugsun þeirra tólf-
menuinganna um þetta mál? Hvert
er ráðið sem þeir hafa fundið?
Þeir hugsa sér innlent steinolíufé-
lag, sem keppi við útlenda miljóna-
félagið. í þetta félag á fyrst og fremst
landssjóður að leggja peninga, en auk
þess bankarnir og einstakir menn.
Gaman verður að sjá hve miklu af
fé sinu þessir flutningsmenn ætla að
hætta í þetta félag.
Ef það hefði einkasölu á steinolíu,
þá væri áhættan að vísu ekki mikil.
En eru þeir menn margir hér á landi,
sem vilja hætta fé sínu, ef nokkurt
væri, til kapps við Standard-oil-íélagið ?
Því félagi væri það í lófa lagið að
gera þetta nýstofnaða íslenzka félag
gjaldþrota, þegar á fyrsta ári.
En auk þess ætli þetta félag að striða
við alveg sérstaklega örðugleika. Fjöldi
kaupmanna í landinu og meðal þeirra
flestir þeir, sem mesta steinolíuverzl-
un hafa, eru bundnir samningum við
það félag, sem hér ræður yfir nálega
allri steinolíuverzluninni.
Hér er því ekki nema um tvent að
velja, að sæta einokun útlendra félaga
á þessari vöru, eða þá að landið taki
sér einkasölurétt á olíunni og hagnýti
þann rétt á einhvern hátt, með þvi
að selja réttinn á leigu, eða fara sjálft
með.
Hefði neðri deild ekki hrapað að
því, með svo mikilli áfergju, að fella
frumvarp milliþinganefndarinnar um
einkasölu, var þó enn von um að
hægt hefði verið að gera einhverja
skynsamlega ráðstöfun um málið á
þessu þingi. í stað þess verður alt
að hégóma í deildinni og er nefnd-
inni þar mest um að kenna. Því þó
hugsanlegt væri að landið færi með
einkasöluna, eins og frumvarp þriggja
nefndarmanna fer fram á, sýnast eng-
ar minstu horfur á, að þetta þing
gæti gengið frá málinu sæmilega. Það
frumvarp, sem fram er komið, virðist
svo vanhugsað, að óvit væri að sam-
þykkja það.
En það allra einkennilegasta við
þessa rökstuddu dagskrá er það, að
einn af flutningsmönnum hennar hélt
alveg því sama fram í þinginu um
þessa félagsstofnun, sem hér hefir
verið gert, daginn eftir að hann greiddi
henni atkvæði og gerði það með ljós-
um og góðum rökum. Hann hafði
sofið úr sér dagskrána og alt hennar
endileysishjal á einni nóttu.
Stjórnarskrármálið á þingi.
Eins og lengi hefir til staðið af-
greiddi neðri deild stjórnarskrármálið
að þessu sinni með rökstuddri dag-
skrá, á þessa leið:
Með því að til stendur að leita
samkomulags við Dani um sambands-
málið á grundvelli frumvarps milli-
þinganefndarinnar 1908, með þeim
breytingum, er samkomulag fæst um,
bæði inn á við og út við, en það
mundi að sjálfsögðu leiða til stjórnar-
skrárbreytingar, þá telur nefndin ekki
rétt að gjöra samþykt um stjórnar-
skrármálið að þcssu sinni, og tekur
því fyrir næsta mál á dagskránni.
Hér íer á eftir dálitill kafli úr ræðu
framsögumanns nefndarinnar, Guðl.
Guðmundssonar:
Mér hefir verið bent á, að rangfæra
megi á einum stað orðalag tillögunn-
ar er eg bar upp, eða leggja í orðin
aðra þýðingu, en rétt er. Það eru
orðin >er samkomulag fæst um«. Til
þess að fyrirbyggja að þetta verði mis-
skilið, hefi eg með leyfi hæstv. forseta
s’-otið inn orðunum »inn á við og
út á við«. Það mætti máske með
hæfilegri rangfærslu og útúrsnúning-
um leggja þá meiningu í hið upphaf-
lega orðalag, að vér værum tilbúnir
til að ganga að hverjum þeim breyt-
ingum, er samkomulag fæst um við
Dani, en það liggur ekki í orðum tii
lögunnar, enda taka innskotsorðin
þar af allan vafa.
Eins og öllum er kunnugt leggjum
við aðaláherzluna á það, að samkomu-
lag náist fyrst og fremst innanlands
og þarnæst, að samkomulag náist inn-
anlands um tillögur, sem líklegar séu
til samkomulags við Dani.
Menn verða nefnilega að hafa það
hugfast i þessu máli, er við hreyfum
því aftur, að til þess að við getum
haft nokkra von um að koma nokkru
fram gagnvart okkar viðsemjendum,
verðum við allir, sem viljum málefna-
samband — en ekki persónusamband
eða skilnað — að vera samhuga og
samtaka um tillögur vorar og við vit-
um, að viðsemjendur okkar fást trauðla
til viðtals um þetta mál, meðan þing
og þjóð er sundrað í flokka um
málið.
Við, sem í raun og sannleika fylg-
jumst að um efni málsins, verðum
þvi fyrst og fremst að geta orðið sam-
mála og samtaka. Og þegar við er-
um allir á einu máli um efnið í til-
lögum vorum og form þeirra, þá fyrst
er vit í að fara að leita samkomulags
um þær við Dani.
Þetta er það, sem í orðum tillög-
unnar liggur og til þess að ekki sé
hægt að rangfæra þetta, hefi eg skot-
ið inn orðunum, sem eg gat um. —
Vitaskuld þýða hin upphaflegu það
sama, en það er kominn slíkur orð-
hengilsháttur inn i þetta mál, að dæmi
slíks þekki eg ekki, og tel eg það
mjög illa farið.
Steinolíumálið í neðri deild.
Neðri deild feldi á miðvikudaginn
var frumvarp stjórnarinnar (milliþinga-
nefndarinnar) um einkasölu á stein-
olíu. Enginn vafi er þó á því að
nokkur meiri hluti þingsins var frum-
varpinu sinnandi, því talinn var því
vís talsverður meirihluti i efri deild,
ef þangað hefði komist.
En að lögunum væri hætta búin i
neðri deild, mátti þegar ráða nokkuð
af því, að 6 af 7 nefndarmönnunum
höfðu lagst á móti því og forseta var
daginn áður neitað leyfis til þess að
hafa það á dagskrá. Höfðu forvígis-
menn mótspyrnunnar gegn lögunum
ekki verið athafnalausir næsta sólar-
hringinn, en safnað liði og bundið
það með undirskriftum, svo ósigur
laganna var fyrirfram vís. Þá þótti
lika hættulaust að taka lögin til slátr-
unar og því betra sem fyr væri. Því
var og þá leyft að taka þau til með-
ferðar.
Bar bankastjóri Björn Kristjánsson
fram svohljóðandi
rökstudda dagskrá:
Deildin treystir pví, að landstjórnin
finni, ef d kynni að purja halda, út-
vegi til pess að birgja landið með stein-
olíu gegn viðunanlegu verði, svo sem
með pví, Jyrir milligöngu bankanna,
að stuðla að stofnun innlends jé-
lags til steinoliukaupa, ejtir atvikum
með pdtttöku aj hendi landssjóðs eftir
Jöngum, og tekur deildin pví Jyrir ncesta
mál á dagskrd.
Undir hana höfðu þessir 12 menn
ritað:
Björn Kristjánsson, Valtýr Guð-
mundsson, Þorleifur Jónsson, Bene-
dikt Sveinsson, Halldór Steinsson, Jón
Ólafsson, Bjarni Jónsson frá Vogi,
Lárus H. Bjarnason, Jón Jónsson,
Eggert Pálsson, Einar Jónsson, Skúli
Thoroddsen.
Þetta var meiri hluti atkvæðisbærra
deildarmanna, því tveir voru sjúkir og
fjarverandi (Björn Iónsson og Jón í
Múla). Hinir 11, er atkvæðisrétt áttu,
greiddu allir atkvæði með lögunum.
Slælegri vörn var haldið uppi fyrir
lögunum í deildinni, sem víst hefir
meðfram stafað af því að örlög þeirra
voru ákveðin fyrirfram.
í annan stað fluttu þeir Jón Ólafs-
son, Eggert Pálsson og Bjarni Jóns-
son svohljóðandi Jrumvarp til einka-
söluheimildar landssjórnarinnar á stein-
olíu:
1. gr. Landsstjórninni veitist heim-
ild til að kaupa svo mikla steinolíu,
sem henni þurfa þykir til að birgja
landið, og selja hana kaupmönnum og
öðrum (kaupfélögum, sveitarfélögum
o. s. frv.), fyrir það verð, er liðlega
svari kostnaði og' vöxtum.
í þessu skyni veitist stjórninni
heimild til að taka það lán, sem á
þarf að halda.
2. gr. Meðan stjórnin notar þessa
heimiíd, er engum öðrum leyfilegt að
flytja hingað til lands steinolíu, en
stjórninni.
3. gr. Brot gegn 2. gr. laga þess-
ara varða sektum alt að 100,000 kr.,
og skal ólæglega innflutt olía upptæk,
og andvirðið renna í landssjóð. Með
brot gegn lögunum skal farið sem
með almenn sakamál.
4. gr. Lög þessi öðlast gildi þeg-
ar í stað.
Var það til 1. umræðu á fimtudag-
inn var og lauk henni með því að
skipuð var þriggja manna nefnd, Jón
Ólafsson, Jón Magníisson og Valtýr
Guðmundsson.
Deildin gerði síðan nokkrar breyt-
ingar á þessu frumvarpi og var þar
ákveðið meðal annars, að lög þessi
skyldu að eins gilda til ársloka 1913.
Við 3. umræðu í gær samþykti
deildin þetta einkasölufrumvarp lands-
sjóðs með 11 atkv. gegn 5.
Talið er víst að frumvarpið komist
ekki gegnutn efri deiid, en í þess stað
ei borin fram í dag í báðum deildum
svohljóðandi þingsályktunartiilaga:
Efri deild alþingis ályktar, að skora
á landsstjórnina, að undiibúa og leggja
fyrir næsta alþingi frumvarp til laga
um einkasölu, helzt landseinkasölu, á
steinolíu,ásamt svo fullkomnum skýrsl-
um, sem fáanlegar eru, um alt er að
því lýtur.
Lög frá alþingi.
8. Lög um samþyktir um mótak.
9. Lög um samþyktir um ófriðun
og eyðing sels í veiðiám.
10. Lög um viðauka við lög n.
nóv. 1899 nr. 26, um verzlun og
veitingar áfengra drykkja á íslandi.
11. Lög um merking á kjöti.
12. Lög um sölu á eign Garða-
kirkju af kaupstaðarstæði Hafnarfjarð-
ar, og nokkrum hluta af öðru landi
hennar.
13. Yfirsetukvennalög.