Ísafold - 31.08.1912, Page 1

íLemíu út tviavar 1 víku. Yerb árg. (80
arkir minst) 4 kr. orlendi& 5 ki, eba X ‘/a
dollar; borgist fyrir mittjan júli (erlendis
fyrir fram).
UppaðEn (akrifleg) bnndin við Aramót. u
ógild nema komin aé til útgofanda fyiir
1. okt. og kanpandi sknldlans við blabib
Afgreibsia: Anatnrstrieti 8,
XXXIX. árg.
Beykjavík 31. águst 1912.
59. tðlublað
,,Cafeíiti“
Það tilkynnist hér með öllum, kaupmönnum, kaffimöunum og öðrum,
að hingað til landsins er nú kominn hinn heimsfrægi kaffidrykkur »Cafetin«,
sem læknar svo mjög ráðleggja öllum, sérstaklega magaveikum mönnum, að
drekka í staðinn fyrir vanalegt kaffi.
»Cafetin« er samsett af hreinum, heilnæmnm jurtum, og er algjörlega
skaðlaust. Pundið af »Cafetin« kostar 8o aura, er brent og malað í pd.
pökkum, og fæst fyrst um sinn, að eins
/ verzfuti Sveins Jónssonar, Tempíarasund 1.
Eini umboðsmaður fyrir ísland er: Sveinn M. Sveinsson, Bókhlöðustig io.
Heima kl. 3—4 e. h.
I. O. O. F. 93830Ú
KB 13. 9. 8. 31. 9. G
Alþýðufól.bókasafn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augnlækning ókeypis í Lækjarg. 2 mvd. 2—B
JBorgarstjóraakrifstofan opin virka daga 10—8
Bæjarfógotaskritstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinm Laugav. 11 kl. 12—B og 5—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—3
íslandsbanki opinn 10—2 x/s og 5V*—
K.F.U.M. Lesfrar- og skrifatofa 8 árd.—10 shd.
Alm. fundir fid. og sd. 8 x/« síbdegis.
Landakotskirkja. öuðsþj. 9 og 6 á helgum
Landakotsspitali f. sjúkravitj. 10x/a—12 og 4—5
Landsbankinn 11-24/a, ö^/a-B5/«. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—B
Landsbúnaðarfólagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—6.
Landsskjalasafnih hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fsd. 12—1
Náttúrugripasain opib í'x/t—2l/s A sunnudögum
Samábyrgö Islands 10—12 og 4—0.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikur (Pósth. 3) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Póath.str. 14B md. 11—12
Vifilsstabahæliö. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafniö opiö á hverjum degi 12—9.
Ritstjórar Isafoldar
verða fyrst um sinn venjulega til við
tals í skrifstofu Isafoldar á þessum
timum:
Ólajur Björnsson kl. 11—12 árd.
Siqurður Hjörleijsson kl. 2—y síðd.
Fjármálin á þingi.
Milliþinganefndinni í fjármálunum
taldist svo til, að á mundi vanta ná-
lægt 800 þús. kr. á fjárhagsárinu, til
þess að hægt væri að telja að fjárhag
landsins væri borgið á næstu árum.
Svo mun mega telja sem þingið
hafi séð fyrir þessu fé og það þó ríf-
lega. Lotterí-lögin eiga að gefa af
sér að minsta kosti 400 þúsund kr. á
fjárhagsárinu. Það er óneitanlega lag-
legur skildingur, þó f'fiira hefði mátt
vera, og hefir ísafold áður fært þau
rök að því, sem tæplega verður mælt
á móti.
Tekjurnar af vörutollslögunum, sem
prentuð eru á öðrum stað hér í blað-
inu, eru áætlaðar að minsta kosti 230
þúsund kr. á ári, eða x/a niiljón kr.
á fjárhagstímabililinu.
Loks má búast við því að viðauka-
lögin við lög um útflutningsgjald á
fiski og lýsi gefi nokkrar tekjur, þótt
ekkert verði sagt um það með vissu
hve miklu sá tekjuauki muni nema.
Annars má búast við því að það verði
útlendingar, sem að langmestu leyti
greiða þenna toll.
Vörutollurinn legst aftur að miklu
leyti á íbúa landsins, þó ekki að öllu
leyti. Útlendingar ættu að greiða um
helminginn af kolatollinum og dálítið
af salt-tollinum, auk þess tolls, sem
hvílir á þeim venjulegum búðarvarn-
itigi, er þeir kaupa hér og nemur sum-
staðar dálitlu fé. Jafnmikið fé, sem
vörutollinum nemur, mundum vér
mjög bráðlega, eða þegar á næstu ár-
um, hafa getað fengið npp úr einka-
sölu á kolum, ef hún hefði komist á,
án verðhækkunar á þeirri vöru. Muri-
urinn verður sjálfsagt töluvert tilfinn-
anlegur fyrir þá, sem engin kol nota
og þá reyndar ekki siður fyrir flesta
þá, sem kolin nota og jafnframt kaupa
mest af aðfluttri vöru. 3 °/0 til inn-
heimtulauna hefðu líka sparast með
kolaeinkasölunni. Aftur hefðu nokkrir
— en þó tiltölulega fáir — kaupmenn
mist við hana töluverða atvinnu og
verður að sjálfsögðu að telja það til
ókostanna við kola einkasölunnar.
Um það hvernig þjóðinni muni geðj-
ast að vörutollinum, skal engu spáð.
Allir tollar eru hveimleiðir, allir hækka
þeir verð vörunnar fram úr því, sem
tollinum nemur. Þessi tollaðferð eyk-
ur stórlega vinnu á pósthúsum, þar
sem mikið er um böggulsendingar og
af því hlýtur enn að leiða kostnaðar-
auka fyrir landið. Fremur veikir það
en styður lánstraust landsins erlendis,
að allar aðfluttar vörur séu tollaðar,
ekki að eins bráðustu lífsnauðsynjar,
svo sem kornvörur, heldur líka þær
vörur, sem fjárafli landsmanna er bund-
inn við. Vér þurfum að auka ?fla
landsbúa úr sjónum, og þó leggjum
vér toll á salt, kol, steinolíu og veið-
arfæri. Vér þurfum að efla landbún-
aðinn, og leggjum þó toll á alls kon-
ar jarðyrkjuverkfæri, gaddavír og gripa-
fóður. Vér þurfum að byggja húsin
úr steini og leggjum þó toll á sement.
Og svona mætti víst halda áfram að
telja upp. Jöfnuður verður lítill á
gjaldinu og sanngirni. Jafnhár tollur
borgaður eftir þyngd af ódýrasta vinnu-
fatnaði eins og dýrasta silki.
Þingið taldi þó vörutollinn aðgengi-
legri en verðtollinn, vegna örðugleik-
anna við innheimtuna, vildi ekki einu-
sinni reyna hann á fáum vörutegund-
um, vefnaðarvöru og skófatnaði, eins
og fjármálanefndin hafði lagt til. Töldu
sumir það jafnvel spilla að sú tollað-
ferð gæti orðið til þess að efla iðnað
í landinu.
Vörutolls lögin eiga að eins að
gilda til ársloka 1915, og bendir það
til þess að þingið hafi ekki verið alls
kostar ánægt með þessi lög, þótt öðru
álitlegra yrði ekki komið fram að þessu
sinni.
Frjálsa steinolíuverzlunin
í siðasta blaði ísafoldar var gert
heldur lítið úr rökstuddri dagskrá í
steinolíumálinu, sem samþykt var í
neðri deild. Var sú dagskrá jafnframt
birt í blaðinu, og máttu þá allir um
dæma, hvort blaðið fór þar með hlut-
drægan dóm eða ekki.
Hjálpin gegn einokun útlends auð-
félags á steinolíu hér á landi átti að
vera innlent félag, er ræki með hana
Jrjálsa verzlan.
Því var haldið fram um þetta fé-
lag, þótt það væri stofnað, að það
væri fullkominn vonaipeningur.
Þótt islenzkir kaupmenn kunni að
vera stóreignamenn, eftir efnahag þjóð-
arinnar, þá er ekki alveg víst að þeir
hefðu fé aflögum, til þess að leggja
til þessarar félagsstofnunar. Gæti lika
vel verið að einhverir þeirra þættust
geta varið fé sínu á tryggilegri hátt.
-— Og þótt bankarnir hefðu nokkur
þúsund króna fyrirliggjandi, þá gæti
verið að þeir þættust þurfa að verja
þeirn til einhvers annars, þegar á ætti
að herða, en til hlutakaupa í þessu
frjálsa steinolíufélagi.
En þótt það tækist — sem ekki er
alveg víst — að safna hlutafé handa
þessu félagi, hæfilega miklu til stein-
olíuverzlunarreksturs í landinu, þá yrði
þetta fé þó svo lítið, að það yrði leikur
einn og annað ekki, fyrir annað eins
auðfélag og Standard-oil, að selja vöru
sína hér með svo lágu verði, svo sem
eitt ár, að innlenda og Jrjálsa félagið
neyddist til þess að hætta samkepn-
inni að einu ári liðnu. Og það eins
fyrir það, þótt þetta innlenda og frjálsa
félag væri rekið með sæmilégu viti
og dugnaði.
Trúm á algildi flestra kenninga föln-
ar í hretum Iffsins, eins og grasið í
hausthretum, eins og æskublómi á elli-
árnm.
Um miðbik fyrri aldar stóð kenn-
ingin um ágæti frjálsrar verzlunar í
mestum blóma og viðgangur þeirrar
kenningar hefir eflaust átt mikinn þátt
í því, að safna saman hinum mikla
auði, sem nú er til í heiminum, safna
honum á tiltölulega örfáar hendur.
Engu að síður virðist þessi átrún-
aður á frjálsa verzlun fara minkandi,
þótt fast sé að oss haldið, sem í flest-
um efnum erum aldarfjórðungi, eða
meira, á eftir tímanum.
Verzlunarfrelsinu í heiminum svipar
svo afarvíða um þessar mundir til þess
Jrelsis, sem innlent steinolíufélagmundi
njóta i samkepninni við Standard-oil
félagið.
Dæmunum fer dagvaxandi í heim-
inum, sem sýna það, að verzlunar-
frelsið er fyrst og fremst frelsi auð-
valdsins, til þess að taka fyrir kverk-
arnar á smælingjunum og kúga þá til
hlýðni við sig.
í kenningunni um ágæti og algildi
verzlunarfrelsisins er líklega brot af
sannleika. — Engum gætnum manni
dettur í hug að því broti eigi að kasta
út á hauginn, sizt að svo komnu. En
hitt vita menn, að þetta sannleiksbrot
er áreiðanlega ekki allur sannleikur-
inn í þessu vandasama máli.
Og svo bættist það ofan á, fyrir
þessu innlenda og frjálsa félagi, að
flestir þeir kaupmenn í landinu, sem
verzla með steinolíu, mættu ekkert af
því kaupa, af því þeir eru bundnir
með samningum, að viðlögðum háum
sektum, að kaupa ekki oliu af nein-
um nema auðvaldsfélögunum.
Hjalið í þinginu um þetta innlenda
°g Jrjálsa steinolíufélag, var vist ekki
annað en fyrirsláttur þeirra manna,
sem vildu afstýra því, að þingið gerði
nokkra ráðstöfun, sem miðaði til þess
að brjóta einveldi steinolíuauðfélag-
anna hér á landi.
Hafi nokkuð vakað fyrir þessum
mönnum, sem alls ekki er vist, hefir
það eflaust verið annað en það, sem
uppi var látið. Því vitanlegt er, að
siðan það kom til orða að landið
gerði sér einhvern mat úr steinolíu-
einokuninni í landinu, hefir hvað eftir
annað skotið upp bólum af þeim hug-
myndum, að stofna hér deild úr hinu
volduga Standard-oil félagi, hliðstæða
D. D. P. A.-félaginu í Danmörku.
Líklega yrði ekki mikil fyrirstaða,
af hálfu vesturheimska félagsins gegn
þessari félagsstofnun, ef því væri trygð-
ur helmingur, eða vel það, allra hluta-
bréfa i félaginu, svo það mætti eitt
öllu ráða þegar því þóknaðist. Eitt-
hvað af ísl. fésýslumönnum mundi
víst kaupa hlutabréf í þessu félagi, en
varla er ráð fyrir öðru gerandi en að
rnestur hluti þess helmingsins, sem
oliufélagið vestræna gæfi eftir, lenti
hjá útlendum eða hálfútlendum verzl-
unum.
En þótt einhverir innlendir eða hálf-
innlendir menn gætu saumað sér Finna-
buxur við stofnun þessa nýja félags,
þá er hitt mest um vert, hverju ís-
lenzkir útgerðarmenn og íslenzk al-
þýða væri bættari fyrir stofnun þessa
félagskapar.
Þeir voru eitthvað að tala um það
i þinginu stuðningsmenn steinoliufé-
laganna, að Danir byggju nú við þyngri
kjör en vér, um þessar mundir, hjá
D. D. P. A. og þó dytti danska þing-
inu ekki í hug að hefjast handa yfir
stórvægilegri verðhækkun á steinoliu.
Einhver skaut þvi líka fram að rétt
væri að biða eftir Dönum í þessu efni,
sjá hvort þeir gætu nokkuð að gert.
Ef þeir gætu ekkert gert, gætum við
það víst ekki heldur.
Ólíklegt sýnist að Danir vildu ekki
fá ódýrari steinoliu, ef þeir gætu. En
mundu ekki örðugleikar þeirra vera að
verulegu leyti i því fólgnir, að þeir
hafa við að etja innlent félag, sem hefir
þjónustusama anda út um alt landið,
í hverju einasta þorpi í landinu? —
Félagið hefir afarfast og marg-greinað
skipulag um alla Danmörku, og ein-
mitt þess vegna má búast við að flest-
ar stjórnir og flest löggjafarþing þar
í landi mundu kveinka sér við því,
að etja til kapps við félagið. Það
kæmi atvinnurekstri fjölda manna á
ringulreið og hjá þeirri riðlun vilja
stjórnarvöldin sneiða í lengstu lög.
Líkt mundi fara hér á landi ef deild
úr Standard-oil félaginu væri stofnsett
hér í landi. Hið nýja félag næði hér
föstum tökum og örðugra væri að
losna við það en nokkurt útlent fé-
lag.
Þegar það félag væri komið vel á
laggirnar, þá væri fyrst hámarkinu náð
með kúgun alþýðu af jrjálsu steinoliu-
verzluninni.
Fyrir landið eru því að eins tveir
kostir sem stendur: að sætta sig við
þá einokun, sem nú er, eða að það
taki að sér einkasölurétt á olíunni og
hagnýli sér þann rétt á einhvern hátt.
----'S/S/S/----
Brl. símlreg'nir.
Khöfn S8/s ’12.
Balkanskaginn i báli.
Stjórnleysi í Tyrklandi. Búlgarar,
Serbar og Svartfellingar hervæðast.
Lög frá alþingi.
Niðurlag.
26. Lög um einkasöluheimild lands-
stjórnarinnar á steinolíu.
27. Lög um eftirlit með skipum
og bátum og öryggi þeirra.
Hér eru upp taiin öll þau lög, er
samþykt voru á síðasta þingi, sjö af
þeim voru stjórnarfrumvörp, en 20
borin fram af þingmönnum.
Af stjórnarfrumvörpum, 15 talsins,
voru 4 feld og 4 ekki útrædd. —
Þingmannafrumvörpin voru alls 54.
Af þeim 20 samþykt, eins og áður
var sagt, 15 feld, en 19 ekki útrædd.
--------------------
Fjárglæfralmeyksli í Raupm.höfn.
Þar hefir undanfarið verið á hvers
manns vörum fjárglæfrahneyksli all-
stórfelt, sem fjöldi manna er við rið-
inn. Heitir sá Byrdal og er yfirdóms-
lögmaður í Khöfn, sem mest hefir að
því unnið að koma upp um tvo feðga,
er bera nafnið Cordosa.
Faðirinn, Louis Cordosa, litur út
fyrir að sé aðal-atvinnurekandinn.
Júltu-skrifstofan
og W. T. Stead.
ísafold hefir áður getið um það, hvern-
ig W. T. Stead sálugi hafi átt að birt-
ast á sambandsfundum í Júlíu-skrifstof-
unni í vor. Þeim sambands- eða til-
raunafundum var haldið áfram til 4. júlí.
Þá lögðust þeir niður, því að þá var
útrunninn sá tími, er W. T. Stead hafði
ráðið hinn ágæta miðil, frú E. Wriedt
frá Ameríku, til þess að starfa þar. Frá
þeim tfma lagðist starfsemi skrifstofunn-
ar niður, því að hinn mikli mannvinur
W. T. Stead hafði rekið skrifstofuna
fyrir eigið fé og vafið til þess um
18,000 kr. árlega, þótt aldrei væri hann
talinn auðugur. En þegar hann var
fallinn frá, skorti fóð til rekstursins.
Nokkurir vinir hans í Lundúnum borg-
uðu kotnaðinn um þessa tvo mánuði,
sem skrifstofan starfaði eftir andlát Steads,
til þess að eigi þyrfti að rifta þeim
samningunt við miðilinn, sem Stead var
búinn að gera.
Mun þá og hafa langað til þess
að vita, hvort Stead tsékist ekki að gera
þar vart við sig. — Og ýmsir menn
— bæði karlar og konur —, sem verið
hafa á þeim fundum, fullyrða nú, að
Stead hafi tekist þetta jafnvel betur en
‘ Sonurinn heitir Harry Cordosa, að-
| eins 24 ára, og dóttirin, Sonja Cor-
j dosa, 22 ára, sem aðstoðað hefir þá
Byrdal yfirdómslögmaður.
feðga. Harry Cordosa hefir verið á
ferð I Vesturheimi, en hefir nýlega
verið tekinn fastur í Noregi.
Byrdal segir um þetta fólk að það
hafi stærsta atvinnurekstur í Danmörku,
hafi t. d. grætt á 4 mánuðum eina
miljón króna, að mestu eða öllu léyti
með svikum. Málið var fyrir dóm-
stólum er síðast fréttist, en dómur
ekki upp kveðinn. Eitt af vitnunum
þeir höfðu búist við, enda virðist áhugi
hans á málinu ekki hafa minkað við
það að flytjast til æðri veraldar, eftir
því sem frá er sagt af sambandsfundum
þessum.
Hór skal sagt frá einum fundinum og er
frásögnin lauslega þydd eftir skýrslu í
enska blaðinu »Light». Er hún eftir
W. de Kerlor og fylgdi henni staðfeBt-
ingarvottorð frá öllum hinum fundar-
mönnunum.
Þetta var fimtudaginn 18. dag júnímán-
aðar. Hálfa klukkustund eftir að fund-
urinn hófst, gerðist alls ekkert. Sungu
þá fundarmenn sálm, er Mr. Stead hafði
haft miklar mætur á, og lásu »faðir vor«.
Byrjuðu þá brátt að sjást ljós. Ýmsir
fundarmanna kölluðu upp, að þeir sæju
rauða ljóshnetti berast fram og aftur
um herbergið. »Litum við þá öll upp«,
segir sögumaður, »og sáust þá fögur
ljós uppi við loftið, uppi yfir miðjum
hringnum. Mörg komu og fóru. Marg-
ir af þessum ljóshnöttum voru að minsta
kosti 3—7 þuml. að þvermáli. Fyrsfc
voru þeir hnöttóttir í lögun, en sýnd-
ust að lokum fletjast út og bresta sund-
ur við loftið, líkt og þegar sápukúla
lendir á gluggarúðu og brestur sundur
í björtu sólarljósinu með töfrandi lit-
skrúði. Aldrei mun eg geta gleymt því,
hversu þessi ljós liðu frá einu horni her-
bergisins til annars fullan fjórðung stuud-