Ísafold - 25.09.1912, Síða 1

Kemx-x út tviavar í viku. Verð Árg. (80
arkir minet) 4 kr. erlendia 5 ki, eða 11/»
dollar; borgist fyrir miöjan jdli (erlendie
fyrir fram).___________________________________
ISAFOLD
OdpsOkh (ikriflee) bandin TiB iramót, n
ógliA nema korain iá tii titgefecda tyrii
1. okt. :<* itaapiuids akai.diaaa Tid blaDSÖ
AfgrreiBala: Aa*tai«ti* y B.
XXXIX. árg.
Eeykjavík 25. sept. 1912.
64. tölublað
I. O, O, F. 938309
KB 13. 9. 9. 28. 9. Gr
Tóuskinn
kaupir
Sigurgeir Einarsson
I»ingholtsstr. 5.
AlþýBnfél.bókagafn Pósthússtr. 14 kl. 5—8.
Augols&kning ókeypia í Lækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarst.jóraskrifstofan opin virka daga 10—3.
Bæiarfógetagkrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæiftrgjftldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-,nef-og hAlslækn. ók. Pósth.atr.llA fid,2—3
tslandabanki opinn 10—2J/a og 5l|a—7.
K.P'.U.M- Lestrar- og' skrifstofa 8 árd,—10 s?>d.
Al«. fondir fia. og ad. 8 x/a sibdogis.
Landa.kotskirk.ia. Gubs]pj. 9 og 8 á helgum
Landakotsspltali f. sjúkravitj. 10 ll*—12 og 4—5
Landsbankinn 11-2ll», &!%-&!*. Bankastj. vib 12-2
LatHsbókapafn 12—8 og 5—8. Útlán 1—3
Lanlabúnabarfélagsskrifgtofan opin trá 12—2
Lanififéhirríir 10—2 og 5—6.
Lanisskjalaaafnið hvern virkan dag 12—2
Lftidsíminn opinn daglangt [8—9] virka dag*.
hðlga daga 10—12 og 4—7.
Lflkning ókeypis Þingh.str. 23 þd. og fad. 12—1
NAtúrugripasafn opib 1 ll»—2J/a á sunnudögum
Sanábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Sfórnarráösakrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Tlslmi Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
.8—10) virka daga; helga daga 10—9.
TCtnnliokning ókeypia Pósth.ct.r. 14B md. 11—12
Mfilsstabahælið. Heimsóknartimi 12—1.
/jóðmen.iasafnið opið á hverjum degi 12—2.
Iðnskóíinn.
Skólinn verður settur þriðjdag i. okt. kl. 8 síðdegis. Þeir, sem
ætla að sækja skólann, gefi sig fram ið undirritaðan fyrir lok þessa mánað-
ar (Aðalstræti 16 kl. 6—7 síðdegis).
Sérstök kensla verður í fríhenlisteikningu (kennari: Þór. B. Þorláksson)
og í húsgagnateikningu (kennari: Jón lalidórsson) ef nógu margir gefa sig fram.
jft. Torfason.
Utanfðr ráðherra
Svo er ráð fyrir gert að ráðhrra
Hannes Hajstein fari utan til Jan-
merkur að tveim dögum liðium.
Hann siglir á konungsfund, meðíaga-
frumvörpin frá síðasta þingi, tilþess
að leita undirskriftar hans undiiþau.
— En auk þess má búast við aðhann
í þeirri ferð reki nokkur önnui mik-
ilsverð erindi fyrir landið. Sampngu-
málin eru í óreiðu, af því Tbrefé-
lagið entist ekki til þess a? halda
samning þann, er það hafði grt við
landsstjórnina um strandferðir, Ham-
borgarferðir o. fl. — Enn erótekið
^/a miljónar lán af fé því, e heim-
ilað var til lántöku handa lanlsbank-
anum og víst full þörf á þssu fé.
— Norðmenn hafa látið líkiga um
niðurfærslu á kjöttolli og hstatolli
frá íslandi, ef þeim væri sýnda nokkr-
ar ívilnanir í móti. Munnl^ar við-
ræður um það mái við norsk stjórn-
ina væru ef til vill æskilegarog væri
þá tækifæri til þess um leið o ferðin
er farin. — Margir munu vífiita þess
að stjórnin geri sitt itrasta til þess
að útvega landinu steinolíu, áo þess
það þurfi að borga fyrir haita okur-
verð. Hugsanlegt að utanför ráðherra
gæti orðið að einhverju gagoi fyrir
það mál. — Til síðasta þitgs kom
lauslegt tilboð um að byggja hér tó-
baksverksmiðju og flytja tóbajtsiðnað-
inn inn í landið. Gaman v^fi að fá
um þetta ákveðin tilboð, sein hægt
væri að rannsaka, og ekki a$ eins frá
Danmörku, heldur líka víðar jð. Og
gagn gaeti að því orðið fyrir margan
mann að þessi iðnaður flytflst inn í
landið, jafnvel þótt ekki vteri á það
litið, að hér gæti verið uö] það að
ræða að fá álitlegan tekjuauka af mun-
aðarvöru handa landssjóði, svo létta
mætti fremur álögum af þeitn vörum,
er landsmenn þurfa að hafa sér til
bjargar og lífsuppeldis.
Erindin eru þegar talin nokkur,
þau er til greina gætu kofflið og öll
þess eðlis að mikils er um vert að
vel lúkist.
Og þó er enn ótalið það erindið,
er þjóðinni mun þykja mest um vert
að giftusamlega takist til um, samn-
ingamálið við Dani.
ísafold lítur svo á að það væri 6-
ráð, af vorri hálfu, að veita ádrátt um
nokkra samninga um sambandsmálið,
sem ekki væri nokkurnvegiti full vissa
um að verulegur meirhluti þjóðar-
innar mundi aðhyllast.
Af hálfu sjálfstæðismanna hefir ætíð
verið lögð áherzla á þetta og reynsla
undanfarinna tíma hefir gert oss þá
kröfu enn þá eftirminnilegri.
Sundrung þjóðarinnar i því máli er
henni að öllu leyti hættulequst. Þess-
vegna svo mikils um vert að það tak-
ist, hér heima fyrir, að líta á alla mála-
vexti og allar skoðanir með sanngirni
og kurteisi, að vér nálgumst það sem
mest að koma fram sem einn maður
i málinu, að vér skiljum að i því
herum vér ábyrgð hver um sig, ekki
að eins á vorum eigin verkum, heldur
líka annara.
A samkomulagið, samkomulag mik-
ils meiri hluta þjóðarinnar, hefir af
hálfu þeirra manna, er að ísafold
standa, verið lögð svo mikil áherzla,
að þeir hafa lýst yfir því alveg ótví-
ræðilega, að þeir mætu pað meira enn
að samningar tækjust við Dani um
málið, að þessu sinni. Þeir trúa því,
að það sem þjöðin sjálf geti komið
sér saman um, það muni henni líka
hlotnast, áður en langt um líði.
Því ósæmilegri og ómaklegri er líka
sú aðdróttun Ingóljs, að tilgangurinn
sé sá, af hálfu sambandsmanna úr
sjálfstæðisflokknum, að jreista að
demba á hverjum peim sambandskostum,
er Danir kynnu að vilja bjóða.
Og um sambandsmenn úr heima-
stjórnarflokknum og ráðherra sérstak-
lega, má ganga að því vísu, að þeim
sé þetta fyllilega ljóst, að enginn veru'
legur skoðanamutiur sé af þeirra hálfu
um petta atriði.
Á þeirri skoðun sinni reisir ísafold
ekki sízt vonir sínar um það, að utan'
för ráðherra, að þessu sinni, verði
þjóðinni til gagns og sæmdar.
þetta með góðu. Úr þessu verði ekki
greitt nema með stáli og blýi.
Hvenær blóðugi hildarleikurinn hefst,
um það segir hann ekki berum orð-
um, en auðsætt er að hann telur eins
líklegt að hann geti hafist á hverri
stundu sem er.
Og langsennilegast þykir honum að
leikurinn muni berast um mestalla
Norðurálfuna. Englendingar, Frakkar
og Rússar verði öðrumegin, Þjóðverj-
ar og Austurríkismenn verði að sjálf-
sögðu í bandalagi og líklegt að bæði
ítalir og Tyrkir muni veita þeim.
Og gersamlega óhugsandi telur
hann að smáríkin, þau er næst búa
ófriðarstöðvunum, svo sem Danmörk,
Holland og Belgía, fái að vera hlut-
laus í þeim ófriði.
Stórkostlega eftirtektavert er það,
sem hann segir um Danmörku. Hann
hugsar sér hana sem einn að aðal-
miðdeplum ófriðarins. Danir hafi því
um tvent að velja, sjóorustu við Eng-
lendinga, eða landorustu við Þjóðverja.
Höf. gerir ráð fyrir, að fyrsta verk
Englendinga verði það, að reyna að
loka Þjöðverja gjörsamlega inni frá
öllum verzlunarsamböndum á sjó og
reyna að kvía herskip þeirra svo inni,
að þau komist ekki út i Atlantshafið.
Ef Englendingar tækju Danmörku
réðu þeir yfir herskipaleiðum út úr
Eystrasalti og þyrftu þá að eins að
tryggja sér yfirráðin á sjó, á þeim hluta
af Norðursjónum, er veit að Þýzka-
landi. Þjóðverjum mundi þá jafnframt
gert ókleift að senda flota sinn inn í
Eystrasalt, móti Rússum og Þjóðverj-
ur og gætu heldur ekki birgt sig með
járni frá námum í Svíþjóð. Að líkri
niðurstöðu kerost hann þótt Englend-
ingar tæku það ráð að loka Norður-
sjónum, að norðan, milli Skotlands
og Noregs, en Ermarsundi að sunnan.
Án þess að hafa yfirráð yfir Dan-
mörku mættu Þjóðverjar ekki hafa
frjálsar hendur og sama er að segja
um Englendinga. Danmörk telur hann
því að hljóti að sjálfsögðu að verða
öðruhvoru stórveldinu að bráð, meðan
á ófriðnum stendur. Mikið sé undir
því kotnið hvort þeirra verði fyrra til
að tryggja sér yfirráð yfir skipaleiðum
Dana.
Það virðist liggja í augum uppi, að
ef af þessum ófriði yrði, líkt því sem
höf. gerir ráð fyrir, mundi hann
hafa stórfengleg áhrif á viðskiftalíf
okkar íslendinga.
Næsti ófriðurinn.
Af bókum þeim, er gefnar hafa
verið út á þessu ári í heiminum, er
sagt að mest sé talað um bók eftir
Friedrik v. Bernhardi, þýzkan hers-
höfðingja, roskinn að aldri. Bókin
heitir: Þýzkaland og næsti ójriðnrinn.
Hann talar um þenna ófrið sem
algjörlega óhjákvæmilegan. Vonirnar,
sem Norðurálfu-þjóðirnar hafa gert
sér um, að hægt væri að greiða
úr aðal-vandamálum veraldarinnar, öðru
vísi en með ófriði, telur hann fávis-
legar bábiljur. í augum hershöfðingj-
ans virðist hnefarétturinu vera lögmál
lífsins.
Mannfjölgunin í þýzka ríkinu og
hinar risavöxnu iðnaðar-framfarir þar
í landi, eru honum næg sönnun þess,
að Þjóðverjar geti ekki með nokkru
móti unað því, að ráða ekki yfir meira
af heiminum, en þeir geri; þeir þurfi
nýlendur fyrir fólkið, sem ekki kom-
ist fyrir í landinu og þeir þurfi þær
ekki síður fyrir iðnaðinn í landinu.
Og jafnsannfærður og hann er um
þetta, jafnviss er hann um að Eng-
lendingar geti ekki, eða vilji ekki, leyfa
greiðsla um bannlögin, en ekki um
þingmannsefni. — Að gild atkvæði,
sem greidd voru um bannlögin, urðu
ekki dálítið fleiri en þau, sem greidd
voru um þingmannaefni, mun stafa
af þvi, að víða var ónýtt fleira af
bannlagaatkvæðum en af atkvæðum
þingmannaefna.
Af þessu mega allir sjá að Ingólfs-
greinin fer með herfilegustu rangfærslu
um þetta, þó virða megi til vorkunnar
að því Jeyti, að ekki er hún fjarstæð-
ari sannindum og réttsýni en aðrar
röksemdir í því blaði um áfengis-
bannið og þýðingu þess fyrir þjóðfé-
lagið.
Greinar.
Áfengis-bull.
Ingólfur flytur, einu sinni enn þá,
eina af þessum meinvitlausu — eða
ef til vill heldur kátlega vitlausu
greinum um áfengisbannlögin, sem
þar eru uppnefnd prælalögin.
Greinin segir svo frá að við al-
þingiskosningarnar 1908 hafi um
13000 kjósendur greitt atkvæði, en
af þeim hafi að eins rúmlega 8000
greitt atkvæði um bannlögin, 5000
kjósendur hafi látið bannlögiu afskifta-
laus. Út af þessu er svo fimbulfamb-
að, ályktað að flestir þessara manna,
sem ekki hafi neytt atkvæðisréttar
síns um málið, hafi verið bannlög-
unum mótfallnir o. s. frv.
Ályktunin er sjálf vitleysa. Hvers-
vegna áttu þeir, sem voru mótfallnir
bannlögunum, ekki að greiða atkvæði
móti þeim, þegar spurt var um það
hvort þjóðin vildi áfengisbannlög?
En skemtilegast við frásögnina og
fimbulfambið um hana er það, að hér
er farið með tilhæfulausa rangfærslu.
Því fer mjög fjarri að 13000 kjós-
endur greiddu atkvæði árið 1908 og
munurinn á atkvæðum, sem greidd
voru um þingmannaefni og um bann-
lögin var sáralítill. Gild atkvæði um
þingmannaefni árið 1908 voru 8084,
en gild atkvæði um bannlögin voru
8071. Hér munar að eins 13 atkvæð-
um. Þó er þess að gæta að í Norð-
ur-ísaf)arðarsýslu fór fram atkvæða-
X.
Vitran.
Mikið er afl sannleikana
og hann mun signrsæll
veröa. Septuaginta.
Eg heyrði rödd svo fagra að eg hafði
aldrei jafnfagran hljóm heyrt, ekki einu
sinni í söng; og eg sá mann, en þó var
var sá sem mór birtist, svo miklu fegri
og d/rlegii ásyndum en menn gerast,
að eg hef hikað við að nefna hann mann;
í heiðni hefði eg haldið að eg hefði séð
einhvern af hinum ódauðlegu guðum.
Það var eins og þessi vera svifi í loft-
inu nokkub langt frá mér, svo að mér
hafa síðar komið til hugar orðin um
mannsins son, sem kemur í skýjum him-
ins. Af því sem röddin sagði, man eg
að eins eitt orð, sem eg mun þó ekki
skyra frá að sinni. Oll var ásjóna þess-
arar veru björt mjög, en röddinni fylgdi
eins og ljómi, sem brá 1 loftið frá vör-
um þess sem talaði; var eins og geisla-
stafur stæði af munni hans.
Eg ætla ekki að reyna til að útskýra
þetta öðruvísi en með því að benda
stuttlega á nokkrar athuganir sem virð-
ast vera líks eðlis.
I opinberunarbók Jóhannesar 1. kap.,
standa þessi orð: »og er eg sneri mór
við sá eg.........einhvern líkan syni
manns, klæddan dragkyrtli og spentan
gullbelti um bringuna; en höfuð hans
og hár var hvítt, eins og hvít ull, eins
og mjöli; og augu hans eins og elds-
logi; (sbr. Óðinsheitið Bál eygur) og
fætur hans líkir glómálmi, sem í
eldi breunanda, og raust hans sem
niður margra vatna. Og hann hafði í
hægri hendi sér sjö stjörnur, og af
munni nans gekk út tvíeggjað sverð
biturt; og ásjóna hans var sem sólin
skínandi í mætti sínum«.
Eg hafði ekki litið í Opinberunarbók-
ina í mörg ár þegar eg sá sýn þá sem
eg hef sagt frá, og víst aldrei verið
Indriði Indriðason
f. 12. okt. 1883 — d. 31. ág. 1912.
Um nokkur ár var hann einn þeirra
manna, sem allra mest var talað um
á þessu landi. Og í sinni grein var
hanr vafalaust einn af merkilegustu
mönnum heimsins. Það væri furðu-
legt, ef hans væri að engu minst nú,
þegar hann er látinn.
Hann var hrókur alls fagnaðar í
hópi kunningja sinna. Glaðværðin
var svo gáskafull. Greindin var svo
skörp, skilningurinn á mönnum og
málefnum svo ljós, þó að bókleg
þekking væri ekki mikil. Orðalagið
var svo gáfulegt og hnittið. Augað
var svo næmt á skringihliðarnar. Og
listamannseðlið var svo ríkt, að hann
varð aldrei ruddalegur í galsanum, þeg-
ar hann naut sín.
Stórbrotinn var hann í lund, og
það jafnvel með afbrigðum. Eg er
þess ekki fullvís, að eg hafi nokkuru
sinni kynst manni, sem hafi veitt örð-
ugra að láta hlut sinn. Skilningurinn
á forfeðrum vorum, fornaldarmönn-
um landsins, og öllum þeirra deilum,
jókst við að kynnast honum. Þegar
hann var 22 ára, sagðist hann hafa
komist í 11 málaferli. Og honum
fanst það ekkert annað en eðlilegt og
meS nein heilabrot út af henni; það
var bók som eg treysti mór ekki til að
skilja, eg vissi ekki til aS eg hefði
athugað neitt líkt og þar segir frá; eg
hygg að mór hefði ekki sízt þótt óskilj-
anleg þessi vera með tvíeggjað sverð í
munninum. Eg só nú, að það sem
Jóhannes nefnir tvíeggjað sverð, muni
verið hafa eitthvað talsvert líkt því sem
mór virtist vera eins og geislastafur.
Menn munu betur átta sig á þessari
athugun, sem er mjög eftirtektar verð,
ef þeir lesa það sem eg skrifaði í vor
um heilageisla (róttara væri: lífgeisla)
í 3. h. Eimreiðarinnar.
Onnur bók en biblían, þar sem virð-
ast búa undir skyldar athuganir þeim,
sem eg hef sagt frá í byrjun greinar
þessarar, er Edda Sæmundar. Þar eru
síðast prentuð Sólarljóð, sem Finnur
Jónsson nefnir samsteypu af kristilegum
kvæðum frá 12. öld. Þjóðsagan eignar
Sæmundi Sigfússyni hinum fróða, sólar-
ljóð, og hvort sem þau eru eftir hann,
eða niðja hans Sæmund Jónsson, eða
einhvern annan af Oddaverjum, þá kem-
ur fram í því kvæði einn af höfuðsnill-
ingum íslenzkrar tungu, en farinn að
eldast og bugast af trúuni. Sólarljóð
ar vitranakvæði; mörg erindin byrja á
orðunum: Sól ek sá; og þegar eg só
komist svo að orði:
Sól ek sá
svá þótti mór
sem sæjak göfgan guð;
þá getur mér ekki annað en komið til
hugar einmitt það sem eg sá og það
sem mór fanst. Og eins segir höfundur
Opinberunarbókarinnar : ásjóua hans var
sem sólin.
Á Sólarljóðum er svipaður galli eins
og á Opinberunarbók Jóhannesar, (ogöðr-
um opinberunarbókum biblíunuar); höf-
undurinn lætur sór ekki nægja að segja
frá þvf sem honum hefir vitrast, heldur
útskýrir það líka, og því miður, að því
er eg hygg, ekki rótt; annars væri auð-
vitað um kost að ræða en ekki löst.
Höfundur Sóiarljóða virðist t. a. m. hafa
sóð einhverjar iýsandi verur, sama eðlis
að því er eg hygg og þær, sem höfund-
ar biblíunnar nefna engla, en ýmsir rit-
höfundar þessara síðustu tíma anda.
En höfundur Sólarljóða heldur að þessar
verur lýsi af einhverjum eldi kvalastað-
arins til refsingar fyrir syndir sínar;
eða svo virðist mór eðlilegast að skilja
orð hans. Erindið er svona:
Menn sák þá,
er af mikillæti
virðusk vánum framar,
klæði þeira vóru kynlega
eldi umb slegin.
Til þess að skilja þenna misskilning
Sæmundar (eða hvað það nú var sem
hann hót sem þetta hefir ort) verður
muna eftir því, að kirkjan lagði —
eins og einkar vel má skiija af Sturl-
ungu og Árna biskups sögu — hið mesta
kapp óað pródika helvíti, til þeBS að beyg
ja hina hörðu og glaðværu íslenzku hugi
til auðmýktar og kvíða, enda tókst það
mikið til, einkum úr því líður á 13.
öldina, og sfðar.
11, sept.
Dr. Helgi Pjeturss.
sjálfsagt, þar sem svo oft hefði verið
gert á hluta hans.
Það ræður þvi að likindum, að hann
hafi átt það til, þegar því var að skifta,
að vera nokkuð örðugur í samvinnu
— einkum þar sem ofan á annað bætt-
ist áfengistilhneiging, sem hafði náð
valdi á honum ungum, og aldrei tókst
að vinna bug á nema tima og tíma,
þrátt fyrir mikla viðleitni sjálfs hans
og annara.
En jafnframt stórbrotinni lund var
hann gæddur óvenjulegum þýðleik og
lipurð þegar skap hans var i jafnvægi,
nærri því móðurlegri ástúð og nær-
gætni. Fyrir því varð öllum hlýtt til
hans, þeim er kyntust honum nógu
vel, hvað sem annars kunni á milli
að bera.
Þessir eiginleikar, sem eg hefi nú
minst á, nægja til þess að festa hvern
mann óafmáanlega í minni þeirra, sem
mest kynni hafa af honum. En þegar
við þá bætist sá sérstaki hæfileiki,
sem I. I. var gæddur í svo óvenju-
lega ríkum mæli, miðilsgáfan svo
nefnda, þá mun engan furða á því,
að við, sem mest vorum með honum,
eftir að sá hæfileiki kom í ljós, get-
um aldrei gleymt honum.
Eg ætla mér ekki að fara að gera hér
grein þeirra margvíslegu dularfullra
fyrirbrigða, sem gerðust í návist I. I.