Ísafold - 26.10.1912, Blaðsíða 1

£emu út tvisvar i viku. VerR árg. (80
arkir minst) 1 kr. erlendls 5 kr, eOa 1 */■
dollar; borgiit fyrir miöjan júll (erlendii
fyrir fram).
ISAFOLD
Dppsðen (skr)fleg) bnndin við áramðt, •>
ógild nema komln sé til útgefanda fyrir
1. okt. og kaapandi iknldlani vib blaftið
Afgreiftala; Anatnratiieti 8.
XXXIX. árg.
Keykjavik 26. okt. 1912.
71. tölublað
Pyrir hundrað árum.
Árið 1812 hélt Napóleon mikli með 600.000 manna her, i hinn nafnkunna Rússlandsleiðangur er
upphaf varð ógæfu hans. Stóð þá hvorki meira né minna til fyrir keisaranum en að svínbeygja hina stór-
látu Rússa undir veldissprota sinn.
Keisari var sigursæll eins og vant var, m. a. í stórorustunni við Borodínó þ. 7. sept. 1812. Þar
féllu 45000 af Rússum, en 25000 af Frökkum. Þeirrar orustu var minst á aldarafmælinu nú í sept. ogvoru
viðstaddir þau hátiðahöld m. a. 8 öldungar á aldrinnm 115—130 ára, er sumir höfðu séð sjálfan Napóleon
og mundu hann. —
Eftir þenua sigur hélt Napóleon innreið sína í Moskva. En þá kveiktu Rússar í borginni og eyddu
vistum öllum. — Varð eigi annars úrkostur að lokum fyrir Napóleon en að halda aftur heim í ríki sitt.
En þá varð herinn fyrir óskapa veðrum og harðindum og týndi svo tölunni, að eigi komust heim
til Frakklands meira en 50,000 manns af þeim 600.000, er að heiman fóru.
Myndin að ofan er tekin eftir frægu málverki frá Rússlandsförinni.
I. O. O. F. 938309
KB 13. 13. 9. 10. 26. 9. G
Alþýðufél.bókasafn Templaras. 8 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypia í ijækjarg. 2 mvd. 2—3
Borgarstjóraskrifstofan opin virka daga 10—3.
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæjargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-,nef-og hálslækn. ók. Pósth.str.l4A fid.2—8
íslandsbanki opinn 10—2 ll% og 5*/«—7.
K.P.U.M. Leatrar- og skrifatofa 8 árd.—10 sðd.
Alm. fundir fid. og ad. 8 »/* sibdegis.
Landakotskirkja. öubsþj. 9 og 6 á holgum
Landakotsspitaii f. sjúkravitj. 10‘/a—12 og 4—5
Landabankinn 11-2‘/a, 6,/a-8i/a. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—3 og 5—8. Útlán 1—8
Landsbúnabarfélagsskrifstofan opin frá 12—2
Landsfóhirbir 10—2 og 5—8.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landsiminn opinn daglangt [8—9] virka daga,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis í»ingh.str. 23 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opib 1 */•—2J/a á sunnudögum
Samábyrgö Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráösskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reykjavikar (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Ylfilsstahahælið. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóömenjasafnih opib þd., fmd. og sd. 12—2.
ísafold.
Til nýárs kemur ísajold. jafnaðar-
lega út tvisvar i viku, miðvikudaga
og laugardaga.
Vegna óska margra kaupenda hér í
bæ og auglýsenda er meiningin að
reyna að koma á þeirri reglu, að blað-
ið jafnan komi út um hádegisbilið.
Því eru auglýsendur vinsamlega
beðnir að skila auglýsingum kvðldinu
áður en pœr eiga að koma í blaðið.
Framvegis verður Jsajold og seld í
lausasölu, 5 aura blaðið.
ÚtgeJ.
^ Jiaffitín. <e-
Altaf nægar birgðir hjá
Sueitti Jónssyni,
Templarasundi 3. Reykjavík.
Kostar aðeins 80 aura pd.
1 pd. af Kaffitíni jafngildir 1 pd. af
brendu og möluðu kaffi á 1.20—1.30
pd. og pd. af export á 0.25. Það
er þvi um 70 a. sparnaður á pundinu.
Og það sem mestu varðar: Kaffitínið
er hollur og nærandi drykkur og alveg
skaðlaus fyrir alla — unga og gamla.
Einkaumboðsmaður á íslandi:
Sveinn 7TJ. Sveinsson,
Havnegade 47 L Khöfn.
Jarlinn.
Sömu dagana sem ráðherra íslands
var væntanlegur til Kaupmannahafnar,
ritaði prófessor Knud Berlin grein í
danska blaðið Politiken, um jarisstjórn
á íslandi.
Jarlsstjórnin er það stjórnar-fyrir-
komulag á íslandi, sem prófessorinn
vill aðhyllast, og hann telur að Danir
hafi hagað sér óviturlega, að verða
ekki við kröfunni um þetta stjórn-
skipulag, meðan íslendingar voru að
beiðast eftir því.
Ekki þarf miklum getum að þvi að
leiða vegna hvers prófessorinn er að
taka þetta mál til meðferðar, vekja
upp jarlinn eins og draug, að þessu
sinni, ekki meiri líkur en til þess
sýnast vera, að jarlsstjórn komist á
hér á landi, að minsta kosti á næstu
áratugum.
Tilgangurinn er vitanlega sá einn,
að reyna til að nota þetta tal um jarl-
inn, til þess að spilla þeirri málaleit-
un við Dani, er ráðherra íslands fór
með til Danmerkur fyrir hönd alþingis
íslendinga.
Honum þykir ekki lítilsvert að koma
þeirri trú inn hjá Dönum, að íslend-
ingar mundu fáanlegir til þess að
æskja eftir dönskum jarli hér á landi.
Sé hægt að fá danska stjórnmálamenn
til að trúa þessu, er næsta líklegt að
þeir vildu heldur sinna slíkum kröf-
um en málaleitun ráðherra. Þá væri
séð fyrir því, að Danir vildu við henni
líta að þessu sinni.
Vel getur verið að prófessorinn hefði
fengið þessa ósk sína uppfylta, án þess
að róta við jarlinum, en honum hefir
þó þótt þetta vissara. Allur er var-
inn góður.
En jafnframt því sem prófessorinn
heldur jarlstjórnar fyrirkomulaginu að
Dönum, reynir hann að telja þeim
trú um, að íslendingar séu hræddir
við jarlshugmynd hans, hræddir við
að hún muni fyr eða síðar lýsa upp
leiðina út úr glundroðanum.
Rangt væri að segja, að prófessor-
inn færi álitleg rök fyrir þessari stað-
hæfingu sinni um hræðsluna við jarl-
inn. Hann getur þess, að ísafold hafi
tekið fálega tillögu hans um hann og
að dr. Jón Þorkelsson hafi lika í And-
vara 1910 synjað þverlega fyrir, að
íslendingar tækju við þeim jarli, er
hann væri að tala um. Frá öðrum
undirtektum undir tillögur hans getur
hann ekki sagt, fram til þess tíma, er
dr. Valtýr Guðmundsson ritar grein
sína um jarlinn í Eimreiðinni. Nokk-
ur leit mun verða á verulegu lofi um
þá grein í íslenzkum blöðum. En
andmælin eru heldur ekki mikil. Á-
stæðan til þess er sæmilega skiljanleg
og alt önnur en dr. Berlin lætur í
veðri vaka. Langmerkustu mótmælin
gegn henni birtust í ritgjörð Einars
Hjörleifssonar, sem prentuð var í And-
vara þ. á. Þá grein ættu íslendingar
að kynna sér vandlega, því þar er
hugmyndin um jarlsstjórnina rakin frá
því hún kom fyrst fram á dögum
Jóns Sigurðssonar og jafnframt skýrð
mjög glögglega.
Meiri hluti greinar prófessorsins er
líka um þessa grein E. H.
E. H. sýnir fram á það, að tilgang-
urinn með því að heimta jarlinn hafi
verið sá, að fá stjórn málanna inn i
landið, flytja hana frá Kaupmannahöfn
til íslands. Þessi var vafalaust aðal-
ástæðan til óskanna um jarlsstjórn hér
á landi. Þeirri kenningu var trúað,
að ómögulegt væri að fá innlenda á-
byrgðarstjórn inn í landið, nema stað-
festingarvaldið fylgdi með. Þess vegna
var beðið um jarlinn. Beiðnin um
hann var beiðnin um innlenda ábyrgð-
arstjórn, í annari mynd. Þegar inn-
lend stjórn var fengin, hættu menn
líka að æskja eftir jarlinum, hættu svo
greinilega að tala um jarlinn, að eng-
inn gat verið að hafa verulega fyrir
því að vísa á bug tilboðum þeirra há-
skólakennaranna um jarlsstjórnina, fyr
en Einar Hjörleifsson varð til þess
með þessari Andvaragrein sinni.
Það er ekki af því að íslendingar
væru hræddir við jarlshugmyndina, að
hún hefir verið svo lítið rædd hér á
landi í seinni tíð, heldur af því að
flestum hefir fundist hún orðin svo
fráleit, að það væri tæplega ómaksins
vert að vera að þræta um hana.
E. H. lítur svo á, að kostir gætu
verið þvi samfara að fá jarlsstjórn hér
á landi, ef jarlinn væri íslenzkur
embættismaður.
»Það væri fýsilegt að fá hér á landi
mann, sem staðið gæti yfir flokkun-
um, mann, sem litið gæti á alla hluti
sanngjarnlega, en engum flokksaug-
um, mann, sem gerði það að sínu
starfi að jafna deilurnar og halda uppi
réttlætinu*.
Að vísu er það satt, að þetta væri
fýsilegt, en þótt jarlinn væri íslenzk-
ur embættismaður, er sára lítil trygg-
ing fyrir því, að hann væri þeim
kostum búinn, sem til þess þarf að
geta gert þetta, eða að gera það.
Valið tækist sennilega misjafnlega,
stundum vei og stundum illa. En
tækist það illa, væri sanngirninni og
réttlætinu ver borgið en áður.
Það er að visu rétt, að það út af
fyrir sig væri kostur að fá staðfest-
ingarvaldið inn í landið. En þó má
kaupa þann kostinn of dýru verði,
eins og svo marga aðra. Það sýnir
litla virðingu fyrir ábyrgðarstjórninni
í landinu, að þvi skuli árlega vera
stjórnað mánuðum saman, án þess að sá
valdsmaður, er með stjórnina fer, beri
ábyrgð gjörða sinna fyrir þinginu.
Þetta væri innan handar að laga, með
því að fjölga ráðherrum og jafnframt
gæti forustan fyrir framkvæmdunum í
landinu orðið miklu meiri og nota-
drýgri, enda sterkar raddir heyrst um
þetta úr báðum stjórnmálaflokkum
landsins. Þó er það meira en vafa-
samt, að þjóðin sé fáanleg til þess að
bæta á sig þeim kostnaði, sem fjölg-
un ráðherra hefir i för með sér.
Undirtektirnar undir þá fjölgun í
stjórnarskrárfrumvarpinu síðasta og
Hafnarráðherrann, sem um var talað
á siðasta vori, benda ekki í þá átt.
En hafi þjóðin enn svo litinn stjórn-
málaþroska, að örðugt veiti að fá hana
til þess að setja sér fullnægjandi
ábyrgðarstjórn, er þá líklegt, að hún
vildi kaupa jarlinn dýru verði? Utan-
för ráðherra kostar að vísu nokkuð
fé árlega, en litlu nemur það i sam-
anburði við það fé, sem það mundi
kosta landið að standa sæmilega
straum af jarlsstjórninni. Þótt íslend-
ingutn væri nú boðinn jarlinn, sá
jarl sem þeir voru að biðja um ára-
tugum saman, jarl sem væri islenzk-
ur embættismaður, þá er áreiðanlega
lang-líklegast að þeir mundu hafna
því boði.
Sú synjun væri ef til vill til litill-
ar virðingar fyrir íslenzku þjóðina, en
um þessar mundir má þó búast við
að svona færi.
En E. H. heldur þvi fram, að það
sé alls ekki þessi jarl, sem dr. Berlin
sé að bjóða íslendingum. Fyrir hon-
um muni vaka danskur jarl, skipaður
af forsætisráðherra Dana, danskur
embættismaður, sem forsætisráðherr-
ann bæri ábyrgð á fyrir danska þing-
inu. Þetta væri afturför frá þvi, sem
nú er, því með því fengjum vér
dönsku þjóðinni í hendur mikilsvert
vald yfir sérmálum vorum, valdið til
þess að setja oss, ásamt konungi,
mann sem hefði með höndum stað-
festingarvaldið í sérmálunum. Með
því gerðum vér oss að undirlægjum
Dana, pegnum pegnanna, eins og Jón
Sigurðsson nefndi það. Með því sett-
um vér sjálfir á okkur innlimunar
klafa, engu betri þeim, sem vér höf-
um verið að reyna að brjóta af oss.
Merkilegast við þessa grein prófes-
sors Berlin er það, að hann játar, að
skilningur E. H. á jarlshugmynd hans
sé fullkomlega réttur, sá skilningur,
að jarlinn eigi að vera danskur jarl.
Ólíklegt virðist, að íslendingar fáist
nokkurn tíma til þess að taka við
þeim jarli, til þess að spara sér krón-
urnar við utanför ráðherra.
Annars eru meðmæli prófessorsins
með jarlshugmyndinni við Dani full-
komlega eftirtektaverð. Hann bendir
á það, að aðrar þjóðir sendi hingað
ræðismenn, til þess að gæta fjármuna-
legra hagsmuna sinna hér á landi, en
Danir hafi engan slikan mann hér
úti, því ekki sé hægt að nota íslands-
ráðherrann til þess, af því hann skoði
sigsem umboðsmann íslenzks löggjafar-
valds. Það skarð, sem honum finst vera
þarna, ætlar hann jarlinum að fylla.
Hann á þá ekki að eins að staðfesta
lögin í nafni konungsins, heldur fyrst
og fremst gæta fjármunalegra hags-
muna Dana, gæta þess að aðrir kom-
ist hér ekki að með fé og áhrif en
þeir. Manni verður þá að spyrja hver
trygging muni verða fyrir sanngirn-
inni og réttlætinu hjá þessum danska
jarli, ef annars vegar væri að ræða
um hagsmuni íslenzkrar þjóðar, en
hins vegar Dana ? Ræki þessi danski
jarl það erindi, sem prófessor Berlín
ætlar honum, með miklum skörungs-
skap, er ekki ólíklegt, að hann yrði
jafnvel full-umsvifamikill um íslenzka
löggjöf, og veitti oss liklega hægra
að fá jarlinn en að losna við hann
aftur.
Annað aðalhlutverkið, sem prófessor
Berlín ætlar danska jarlinum hér á ís-
landi, annað en að gæta fjármunalegra
hagsmuna Dana, er það að skakka
leikinn meðal islenzkra stjórnmála-
flokka. Ætli oss væri ekki sæmra og
hollara, íslendingum, að skakka þann
leik sjálfir, en, að fá til þess mann
frá öðru landi. Hættan af stjórnmála-
deilum er að því einu leyti meiri hér,
en með öðrum þjóðum, að þjóðfé-
lagið er svo smávaxið, að heita má
að hver þekki annan. Af því leiðir,
að návígið verður of mikið og bar-
áttan fær blæ af því, nema því betur
siðaðir menn eigi hlut að máli. Jarls-
stjórnin bætir ekkert úr þessum ann-
marka. Og þótt of miklu hafi verið
áfátt hjá oss um samlyndi og sam-
komulag, síðan vér fengum ráðherra-
stjórn i landinu, þá er varla sú þjóð
í þessari heimsálfu, að á henni sitji
að kasta steini á oss fyrir það. Á
Dönum situr það alls ekki. Aldrei
hafa stjórnmálin komist hér í líkt öng-
þveiti sem hjá þeim fyrir aldarfjórð-
ungi síðan og það svo mörgum ár-
um skifti. Og þótt prófessor Berlin
þyki gaman að segja löndum sínum
af ósamlyndi voru, þá gæti þó svo
farið, að það reyndist minna en hann
óskaði. Fyrst um sinn reynum vér
líklega að komast af án þess að fá
danskan jarl til þess að skakka leik-
inn milli stjórnmálaflokka hér.
Annars er vert að geta þess, að
ekki er kunnugt um, að neinn dansk-
ur stjórnmálamaður annar en prófes-
sor Berlin hafi þennan jarl á boðstól-
um. Hann játar þetta líka sjálfur,
Jafnframt er hann þó að reyna til að
koma því inn hjá Dönum og þeim
útlendingum, er lesa hið víðlesna blað,
er hann ritar í, að það sé frámuna-
legt vanþakklæti af íslendingum að
þiggja ekki annað eins kostaboð eins
og danska jarlinn. Sanngirnin í þess-
um dómi er ekki sem allra bersýni-
legust. Röksemdírnar fyrir þessum
dómi nokkuð veigalitlar. Dómurinn
likari því að hann væri kveðinn upp
af lélegum málaflutningsmanni en af
hálærðum vísindamanni.
Danskan jarl viljum vér ekki, þvi
með því að taka honum, gæfum vér
upp þær kröfur, er vér þykjumst hafa
rétt til að gera, jafnframt því sem vér
stofnuðum stjórnmálum vorum í nokk-
ura hættu.
Eftir íslenzka jarlinum erum vér
heldur ekki neitt sólgnir, getum vel
beðið þess, að vér verðum betur færir
um að standa sómasamlega straum af
honum.