Ísafold - 06.11.1912, Blaðsíða 1

Kemu út tvisvar viku. Vevft Arg. (80
arkit minst) 4 kr. erlenAift 5 k*. l
dollar; horgiat fyrir júl! (evlonAís
fyrir fraro).
ISAFOLD
Cppaögn (ekrijöeg) bandin vib áramót, ev
ógiiA U3®R komin ?é til ótgrefaiide. íy/i:
1. okt.. cg AaApandi ikxsidjftnp tí* blabsb
Afsfi-eidala: AastanrtTr-fl £L
XXXIX. árg.
Reykjavík 6. nóv. 1912.
73. tölublað
I. O. O. F. 938309
KB 13. 13. 9. 10. 26. 9. G
Alþýbufél.bókasaín Templaras. 8 kl. 7—9.
Angnlœkning ókeypis i Lœk.jarg. 2 mvd. 2—3
Borgar8tjóraskrifstofan opin virka daga 10—8.
Brojarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæiargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5-7
Kvrna-.nef-og hálslrokn. ók. Pósth.str. 14A fid.2—8
íslandsbanki opi.nn 10—21/» og 51/*—7.
K.P.U.M. Lestrar- og skrifstofa 8 Ard.—10 sbd.
Alm. fnndir fid. og sd. 8'/» siMegis.
Landakotskirkja. Gnbsbj. 9 og 6 A helguro
Landakotsspitali f. sjúkravítj. 10 s/a—12 og 4—5
Landsbankinn ll-2,/«, ö1/#-^1/*. Bankastj. vib 12-2
Landsbókasafn 12—8 og 5—8. ÚtlAn 1—8
Landsbúnabarfólagsskrifstofan opin trá 12—2
Landsféhirbir 10—2 og 5—8.
Landsskjalasafnib hvern virkan dag 12—2
Landslminn opinn daglangt [8—9] virka dag«»,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 28 þd. og fsd. 12 ~J
NAttúrngripasaiii opib 11/»—2V« A sunnudögum
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarráðsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsimi Reyk,javikur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækning ókeypis Pósth.str. 14B md. 11—12
Vifilsstaðahælið. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmem’asafnið opið þd., fmd. og sd. 12—2.
ísafold.
Til nýárs kemur hajold altaf út
tvisvar í viku, miðvikudaga og laug-
ardaga.
Vegna óska margra kaupenda hér í
bæ og auglýsenda er meiningin að
reyna að koma á þeirri reglu, að blað-
ið jafnan komi út um hddegisbilið.
Því eru auglýsendur vinsamlega
beðnir að skila auglýsingum kvöldinu
áður en pær eiga að korna í blaðið.
Framvegis verður Isajold og seld í
lausasölu, 5 aura blaðið.
Útgej.
Herferð
gegn fátæktinni.
Bretland hið mikla er eitt af auð-
ugustu löndum heimsins. Þar er
meira saman komið af heimsins gæð-
um, í jörðu og á, en flestum öðrum
löndum veraldarinnar, en auk þess
eiga Bretar meira fé hjá öðrum þjóð-
um, tiltölulega við mannfjölda, en
nokkur önnur þjóð í heimi. Fyrir
nokkrum árum taldist enskum hag-
fræðingum svo til, að vextirnir af því
fé, er Englendingar hafa lánað til ann-
ara þjóða, næmu 2520 miljónum kr,
á ári. íbúar Stórbretalands og írlands
teljast 44 miljónir og ef þetta vaxtafé
skiftist jafnt á milli allra íbúa lands-
ins, ætti hver 7 manna fjölskylda í
iandinu að fá um 400 kr. í fjárleigu
á ári frá öðrum löndum. Þessir ársvextir,
Englendinga nema ekki miklu minna fé
en t. d. þjóðareign Norðmanna. Góð-
ur stuðningur sýnist þetta vera fyrir
búskaþ ensku þjóðarinnar.
En auðnum er svo misskift milli
íbúa landsins, að mikill hluti þjóðar-
innar hefir að eins til hnífs og skeið-
ar, en aðrir sveJta heilu hungri. Ein
miljón manna þiggur af sveit.
Fátæktin í þessu auðuga landi, með
allri þeirri hnignun og spillingu, ein-
staklinganna og kynstofnsins, sem af
henni leiðir, er þar orðið alvarlegt
áhyggjuefni stjórnmálamannanna.
Dauði barna á 1. ári er þar mikill;
um 120 af hverju þúsundi deyja ár-
lega að meðaltali. 1 sumum hlutum
landsins er barnadauði þó um hálfu
minni. Hvers vegna er hann svo
miklu meiri i sumum hlutum lands-
ins en í öðrum? Um það er fátækt-
inni fyrst og fremst kent og því sem
henni fylgir — ónógu og óhollu við-
urværi, illum húsakynnum, verksmiðju-
vinnu mæðranna, fáfræði foreldranna
og drykkjuskap.
Merkur enskur þingmaður, sem um
þetta ritar, segir að tíu ungbörn af
hverju þúsundi séu árlega myrt fyrir
vanrækslu þjóðfélagsins, en meira en
i/10 hluti þeirra barna, er af lifi, hafi
stórveiklaðan líkama og lamaða sál.
Viðleitnin til þess að jafna eitthvað
kjör mannanna á þar við ramman reip
að draga. Einn af ráðherrum Eng-
lendinga, Lloyd George, hefir sýnt af
sér óvenjumikinn skörungsskap, en
mótspyrnan gegn honum og tillögum
hans líka verið hin harðasta. Nefnd
var þar skipuð til að ihuga fátækra-
mál landsins, en sammála gat hún
ekki orðið. Minni hlutinn taldi þörf
á miklu víðtækari ráðstöfunum en
meiri hlutinn, ef að nokkru verulegu
gagni ætti að verða.
Fátækramál Englands er að verða
eitt af aðalmálum þjóðarinuar. En
til þess að koma festu og skipulagi
á umræðurnar um málið og undirróð-
urinn undir það, var, um miðjan októ-
ber, haldinn afarfjölmennur fundur í
Lundúnaborg, og um sama leyti full-
trúaráðstefna um 200 félaga viðsvegar
í landinu. Einkum voru þar fulltrúar
fyrir jafnaðarmenn, verkmannafélög,
iðnaðarmannafélög, siðbótafélög og
samvinnufélög.
Kröfur ráðstefnunnar voru í 7 aðal-
liðutn:
1. Um að lágmark á kaupi sé
ákveðið með lögum.
2. Um 8 tíma vinnudag.
3. Um að bygð séu holl húsakynni
handa verkamannastéttinni.
4. Um að séð sé fyrir þvi að öll
börn fái nægilegt fæði.
5. Um að verkamönnum sé séð
fyrir nægri vinnu.
6. Um að séð sé fyrir mönnum
í veikindum.
7. Um að fátækralögin séu feld
úr gildi.
Meðal fundarmanna má nefna hjónin
Sidney Webb og Beatrice fVebb, sem
bæði hafa starfað afarmikið að þjóð-
félagsmálum og ritað um þau fjölda
bóka og rita og eru heimskunnir rit-
höfundar.
Kröfurnar, sem gerðar voru, eru
auðsjáanlega afar-viðtækar og næsta
stórfeldar flestar, og þó þykir sumum
ekki nógu langt farið. Um það verð-
ur sjálfsagt aðaldeilan, hvort þær séu
framkvæmanlegar, en óhætt @r að
fullyrða það, að fjöldi viturra manna
með ensku þjóðinni telur þær fram-
kvæmanlegar. Ef festuua og guðmóð-
inn bresti ekki, telja þeir auðvelt að
vinna bug á örðugleikunum, miklu
auðveldara en flestir ætli.
Ráð er fyrir því gert að um mán-
uði þá, er fara i hönd, verði haldnir
fjöldamargir fundir og ráðstefnur um
alt Bretland, til þess að vekja áhuga
þjóðarinnar á kröfum Lundúnafund-
anna. Það vakir auðsjáanlega fyrir
forsprökkunum að mynda um þetta
mál svo sterkan þjóðarvilja, að engri
stjórn i landinu verði vært nema hún
taki það að sér, að einhverju mjög
verulegu leyti.
Rafmagns-járnbraut.
Suðurlandsjárnbrautin og fram-
tíðarlandið.
Járnbrautarmálið íslenzka er furðu-
lega litið rætt, þótt alt af sé það á
dagskrá, jafn-mikilvægt mál. Og
furðu þagmælsk eru blöðin um á-
rangur og niðurstöðu mælinga þeirra
og rannsókna, er gerðar hafa verið
árum saman, — að undanskildum
smáhnyppingum einstakra manna, eins
og alt af vill verða um mikilvæg
landsmál.
Auðgefið er, að járnbraut austur í
Árnessýslu verður landinu allþung
byrði framan af, t. d. fyrstu 5—10
árin, enda mun enginn athugull mað-
ur búast við því í alvöru, að íslenzk
járnbraut bari sig þegar i upphafi.
En þrátt fyrir það er járnbraut geysi-
mikið framfaraskilyrði á því svæði,
sem hún liggur um, og opnar auk
þess nýjar leiðir, er áður voru ókleif-
ar eða ókunnar.
Fari svo, að þing og stjórn þori
að ráðas.t í járnbrautarlagningu þessa,
fjárhagsins vegna, þá ber að þvi, er
eg geri hér að umræðuefni, og er það
vel þess vert, að það sé rætt og íhug-
að vandlega og rækilega.
Það er eigi vafamál frá fslenzkn
sjónarmiði, að hið eina rétta og skyn-
samlega er, að járnbrautin fyrirhugaða
verði rafmagnsjárnbraut! Skal eg í
stuttu máli rökstyðja það nægilega,
og byrja eg þá á þvi, sem oftast er
spurt um fyrst, en það er kostnaður-
inn.
Lagning rafmagns-járnbrautar er
venjulega ódýrari heldur en gufu-
járnbraut. Brautarsporið getur legið
beinna og verður því styttra, þar eð
rafmagnsvagnarnir renna upp tölu-
vert meiri bratta en eimreiðarnar, (í
Noregi er t. d. mesti halli á járn-
brautarspori !/40 eða 25 pro mille).
Auk þess þarf eigi undirstaða braut-
arsporsins að vera eins rammbyggileg
og undir gufujárnbraut. Svo verða
og miklu meiri og hagkvæmari not
vagnrýmis og véla-afls á rafmagns-
brautarlestum, þar er kolaflutningur-
inn dettur úr sögunni, og rafmagns-
vélarnar eru miklu fyrirferðarminni
og léttari heldur en gufuvélabáknin
með gufukatli og kolageymslu.
Þá er og það, sem talinn er einn
aðalkostur rafmagns-járnbrauta, og það
er hraðinn. Hann er alt að helmingi
mein heldur en á gufu-járnbrautum.
Hraðskreiðustu járnbrautarlestir (hrað-
lestir) Norðurálfunnar renna að með-
altali um 100 rastir (km.) á kl.stund
(Rvík—Ægissíðu), og getur farið alt
að 120—230 km. á beinni, sléttri
braut; en rafmagns-járnbrautir renna
alt að 220 km. á klst. á beinni braut,
eða um 180 km. að meðaltali.
Af þessari ástæðu 0. fl. eru t. d.
Norðmenn og Svíar farnir jafnvel að
breyta sumum jdrnbrantum sínum í
rajmagnsjárnbrautir! Og nýjar raf-
magnsbrautir eru í gerðum víðsvegar
um Norðuráifu. Ítalía reið á vaðið
fyrir 8—9 árum með Valtellinabraut-
ina í austanverðum Mið-Ölpum. Er
það um 100 rasta löng rafmagns-
járnbraut, er tengir saman Ítalíu,
Svissland og Tyról. Krajtstöðin er
að eins ein, við ána Adda (3—4 tur-
binur (vatnshjól) með 2000 hestöfl hver
Jafnvel í Danmörku hefir »rafmagns-
brautarmálið« verið til rækilegrar um-
ræðu þegar fyrir all-mörgum árum
og töldu sérfræðingar það skynsamlegt
að leggja þessháttar brautir þar í landi,
þótt hreyfa yrði aflgjafa (»kraftvélarn-
ar«) með gufuafli. (Annars gætu
Danir sótt vatnsafl til Sviþjóðar, aust-
ur í Tröllhettur, og hefir það enda
komið til tals).
Sérfræðingar í þessum málum telja
það mjög mikilvægt í þjóðhagslegu
tilliti í löndum þeim, þar sem vatns-
magn er mikið og hægt aðstöðu með
hagnýting þess, — að losast við að
flytja inn erlend kol, — og vera auk
þess óháður útlöndum d verkfalls og
ófriðartímunum. Er það enda drjúgt
spor í áttina til þeas að verða sjálf-
stað pjóð og sjálfbjarga. Ættu stjórn-
málamenn vorir að athuga það atriði
vel og rækilega, þá er um járnbraut-
armálið er að ræða.
Þá er það síðast en ekki sízt afar-
mikill kostur við rafmagnsjárnbraut,
að sveitir þær og héruð, er brautin
liggur um, geta þaðan fengið hentugt
og ódýrt oH til iðnreksturs og landbún-
aðar, íýsirgar, hitunar o. fl. Tvöfald-
ast þá notin eða jafnvel margfaldastl
Hvern veg er því farið, eru ekki
Sogfossarnir þrír lausir? — Ef svo
er eigi, verður landsstjórnin að leysa
pá úr álögum. Það er þjóðarskömm
og tjón mikið, að erlendir braskarar
skuli fá að leggja hald á fossa þá, er
landið hefði átt að vera búið að
tryggja sér fyrir löngu, og að yfir-
skins-eignarréttur þessi skuli vera í
gildi árum saman, þótt eigi séu foss-
arnir starfræktir, og verða ef til vill
illur þrándur í götu innlendra fram-
fara.
Vilja nú eigi blöð vor hreyfa þessu
máli og berjast fyrir því ? Það er
landsmál fremur flestum öðrum, og
vel þess vert, að góðir drengir taki
höndum saman og vinni að því:
Öflug rafmagnsstöð við Sogsfoss-
ana. Rafmagnsjárnbraut frá Reykja-
vík, um Þingvelli og að Þjórsárbrú.
Raflýst1) Reykjavík og fjöldi bæja í
Mosfellssveit, Kjós, Grímsnesi og Flóa.
Ótal rafmagns-mótorar til margs kon-
ar iðnreksturs í Reykjavík, og lojtá-
bnrðar-werksmiðja eða verksmiðjur í
Árnessýslu. Skemtilegt og gott gisti-
hús á Þingvöllum (landseign), raflýst
og rafhitað, og litlir rafmagnsbátar á
Þingvallavatni I — og ótal margt fleira
er að framförum lýtur. —
Eg er hvorki forspár né skygn um
óorðna hluti, enda þarf þess eigi með,
til þess að sjá þetta fyrir. Það mun
alt saman rætast, og langt fram yfir
það, ej járnbrautin islenzka verður
rafmagnsjárnbraut. v.
‘) í 72. tbl. ísafoldar 2. þ. m. hefir F. rit-
aö ágæta hagvekju nm raflýsingu i Reykja-
vik; er hér að eins bent á aðra leið, ef t.il
kemur. v.
Erí. símfreqnir.
Sambandsþjóðunum
vinsf á.
Tijrhir beiðast náðar
sfðrvefdanna.
Sfórveídin fara á stjd.
--- Kh. #/u ’12.
Grikkir hafa tekið borgina
Preveza. Vörnin i Adriano-
pel á þrotum. Tyrkir hafa
beðið stórveldin að skerast
i leikinn, en árangurslaust.
Stórveldin hafa sent herskip
til Tyrkiands og hafa þau
lýst yfir þvi að það sé gert
Knútur Hamsun.
Knut Hamsun: Viktoria.
Ástarsaga. Jón Sigurðs-
son frá Kallaðarnesi
þýddi §með leyfi höf-
undarins. R.vik. 1912,
(Sigt. Eymurdsson).
Höfundur Viktoríu er kallaður mesta
öndvegisskáld Norðmanna nú, síðan
Knútur Hamsun,
höfuðskáld þeirra, er gerðu þjóðgarð-
inn norska frægan, Ibsen, Björnson,
Lie og Kielland, leið. Hann er rúm-
lega fimtugur, fæddist í Guðbrands-
dalnum 1860, og er af bændaættum,
og er mælt, að langfeðgum hans hafi
að marki verið lagnar ýmsar iþróttir
og listfengi. Foreldrar hans voru fé-
lítil. Þau fluttust norður til Lofóten,
er skáldefnið var fjögra ára. Það ól
þar aldur sinn á barns- og æskuárun-
um. Þar á norðurjöðrum Noregs er
til verndar kristnum mönn-
um i Tyrklandi.
Þess var getið í síðasta blaði, að
Grikkir hefðu gert landspennu frá ey-
junni Corfu í íónahafi, sem þeir eiga,
og suður til Preveza. Sú borg stendur
við mynnið á Arta-flóanum norðan-
verðum, á odda, sem þar gengur fram,
og er á landamærum Tyrklands og
Grikklands. íbúar erufull 7000 manna,
og eru flestir kristnir. Þar er ágæt
höfn og allmikil verzlun. Skamt það-
an stóð til forna hin fræga orusta við
Aktium (árið 31 f. Kr.), þar sem Águst-
us sigraði keppinaut sinn Antonius,
er flýði burt þaðan á eftir Kleopötru
drotningu. Nokkrar rastir frá stað
þeim, sem Preveza stendur á, reisti
Áugustus borgina Nicopolis, til minn-
ingar um sigur sinn og sjást þar tals-
verðar menjar hennar, þótt alt sé þar
í rústum.
Fregnin staðfestir annars þá tilgátu
ísafoldar síðast, að það hefði verið
flugufregn ein, að Adrianopel hefði
verið tekin af Búlgörum, en nú
er fyrst að því komið að þeir vinni
hana.
Mikilsverð tíðindi eru það, að Tyrkir
biðja stórveldin að skerast í leikinn
og að þau neita að gera það. Hins
vegar er það tæplega gert eingöngu
til þess að vernda kristna menn þar
syðra, að stórveldin senda herskip
þangað suður. Líklega hefðu þau
verndað þá bezt með þvi, að afstýra
þvi að ófriðurinn yrði hafinn, en það
gerðu þau ekki.
Hitt er víst, að þau langar flest,
eða öll, til þess að eignast Miklagarð,
ef Tyrkir yrðu reknir út úr Norður-
álfu, en það stendur fyrir, að ekkert
þeirra ann öðru að fá þá miklu borg,
er svo vel er í sveit komin, við Bos-
porus og Marmarahaf.
Eins og kunnugt er ætluðu Rússar
að taka borgina árið 1878, en þá hót-
uðu Englendingar og Frakkar þeim
ófriði, ef þeir gerðu það, og því varð
ekki af því i það skifti.
Annars eru að eins 43 af hundraði
Tyrkir, afíbúum Miklagarðs. í borg*
inni er full ein miljón íbúa, en helm-
ingur þeirra er Grikkir og er það all-
merkilegt, þar sem svo langt er síðan
að borgin var grísk. Vonlaust sýnist
flest hrikalegt og stórvaxið, náttúru-
öflin harla ofsafengin. Hefir skáldinu
hvergi betur tekist en í lýsingum sín-
um á lífinu og náttúrunni þar (í
»Pan«). Er það eitt dæmi þess, að
skáldin fá einatt gott smíðaefni fri
æskustöðvum sínum og æskuminning-
um. Snemma þótti hann heldur ein-
rænn og feiminn, og fór einförum,
hvenær sem færi gaf, laumaðist inn
í skóg eða reikaði um, dreymandi og
hugsi, á kirkjugarði einum innan um
krossa og legsteina og talaði við sjálf-
an sig. Hann átti ekki góða æfi á
æskualdri. Honum var fengin vist
hjá presti einum, sem var náfrændi
hans. Þar var hann látinn þræla og
strita og einatt barinn i ofanálag, ef
illa gekk. Hann fór ekki skólaveg-
inn, en var settur til skósmíðanáms,
er hann var fyrir innan tvítugt. En
hann var ekki við eina fjölina feldur.
Hann fékst við skáldskap og ritstörf
í leyni. Hann var ekki nema 18 ára,
er fyrsta rit hans var prentað. Það
var dálítill kvæðabálkur, heldur til-
komulítill að vonum. Um líkt leyti
kom og út skáldsaga eftir hann, meira
en 100 blaðsiður á lengd. Svo segir
merkur, norskur bókmenta-fræðimaður
um þessa bók, að málinu sé þar mjög
áfátt, setningaskipun og stafsetning
t. d. mjög viðvaningslegar. Þó bregð-
ur þar fyrir á stangli stöku orðum,
myndum og dagbókarbroti, er bera á
sér persónulegan blæ, þar sem fyrst
mótar fyrir stíl þeim, er hann gat sér
seinna frægð fyrir i bókmentum
Norðurlanda.
Honum þótti lítil skemtun að skó-
leðrinu og skósvertunni. Hann hvarf