Ísafold - 09.11.1912, Blaðsíða 1

Komu út kviavar l vi kn. Vorft Arg. (80
arkir minst) 1 kr. erlendis B br, efta 1 */*
dollar; boreist ly’.ir miftjanjúli (erlendis
fyrir fram). ____
ISAFOLD
Dnpsðen (ekrifleg) bnndin vift úramöt, e>
Óeild nema komm sé til útgefanda fyrir
1. okt. sg ^aapanái skalálani vift blaftift
Afgreíftsl*: Anatnretrteti 8.
XXXIX. árg.
Keykjavík 9. nóv. 1912.
74. tölublað
I. O. O. F. 938309
KB 13. 13. 9. 10. 26. 9. G
Alþýðufél.bókasafn Templaras. 3 kl. 7—9.
Augnlækning ókeypis i JLæk.jarg. 2 mvd. 2—B
Borgaratjóraskrifstofan opin virka daga iO—o.
Bæjarfógetaskrifstofan opin v. d. 10—2 og 4—7
Bæiargjaldkerinn Laugav. 11 kl. 12—8 og 5—7
Eyrna-,nof-og hálslækn. ók. Póath.str.lAA nd.2—3
ísiandobanki opinn 10—2 V* °Pr 61/®—
K.P.U.M. Lestrar- og skrifntofa 8 ard,—10 £Od,
Alm. fundir fid. og sd. 8 V* siMegis.
Landakotskirkja. Guf'sþj. 8 og 6 á helgum
Landakotsspltali f. s.iúkraviti. 10l!a—12 og 4 B
Landsbackinn 11-2*/», 6*/»-8*./». Bankastj. vib 12-9
Landsbóka8afn 12—8 og 8—8. Utlán 1—3
Landsbúnaöarfólagsskrifstofan opin írá 12—2
Landsféhirðir 10—2 og 5—3.
LandSskjalanafniÖ hvern virkan dag 12—2
Landslminn opinn daglangt [8—9] virka dagn,
helga daga 10—12 og 4—7.
Lækning ókeypis Þingh.str. 23 þd.og fsd. 12—1
Náttúrugripasafn opiö fJ/a—2l/» A 8í\nnudöguzn
Samábyrgð Islands 10—12 og 4—6.
Stjórnarváðsskrifstofurnar opnar 10—4 daglega
Talsími Reykjavikur (Pósth. 8) opinn daglangt
(8—10) virka daga; helga daga 10—9.
Tannlækiúng ókeypis PóFtfe.st-r. 14-B rad. 11—12
Vifilsstaftahælift. Heimsóknartimi 12—1.
Þjóðmenjasafnife opife þd., fmd. og sd. 12—2.
ísafold.
Til nýárs kemur ísafold altaf út
tvisvar í viku, miðvikudaga og laug-
ardaga.
Vegna óska margra kaupenda hér í
bæ og auglýsenda er meiningin að
reyna að koma á þeirri reglu, að blað-
ið jafnan komi út um hddegisbilið.
Því eru auglýsendur vinsamlega
beðnir að skila auglýsingum kvöldinu
áður en pœr eiga að koma í blaðið.
Framvegis verður Tsafold og seld í
lausasölu, 5 aura blaðið,
Útgef.
» Jiaffitín.
Altaf nægar birgðir hjá
Sveitii Jónssgni,
Templarasundi 3. Reykjavík.
Kostar aðeins 80 aura pd.
1 pd. af Kaffitíni jafngildir 1 pd. af
brendu og möluðu kaffi á 1.20—1.30
pd. og pd. af export á 0.25. Það
er því um 70 a. sparnaður á pundinn.
Og það sem mestu varðar: Kaffitínið
er hollur og nærandi drykkur og alveg
skaðlaus fyrir alla — unga og gamla.
Einkaumboðsmaður á íslandi:
Sveinti JTl, Sveinsson,
Havnegade 47 Khöfn.
Forsetakosningin
í Bandaríkjunum.
Wilson forseti.
Símfregn frá Khöfn 6. nóv. 1912.
Nýfrétt, að Wilson hefir
hlotið 404 atkvæði, Roose-
velt 112 og Taft 15. Sér-
veldismenn hafa meiri-
hluta í báöuin málsstofum.
Þá er loks ráðin gátan um það,
hver setjast skuli á valdastól Banda-
ríkja næsta 4 ára tímabilið. Sá hlaut
Þeir Roosevelt og Taft, báðir gamlir
forsetarnir, verða samanlagðir eigi nærri
hálfdrættingar við þenna nýja mann.
Það mega stórtíðindi heita.
Kosningin, sem fram fór 4. þ. m.
er ekki hin opinbera forsetakosning,
svo sem flestum mun kunnugt, held-
ur var það kosning kjörmanna, sem
síðan eiga að kjósa forsetann.
í hverju riki Bandaríkja eru kosnir
beinum kosningum jafnmargir kjör-
menn og ríkið á þingsæti á sambands-
þinginu (Congres). Á þriðjudaginn
hafa verið kosnir 404 kjörmenn, sem
lofað hafa að kjósa Wilson, 112 sem
fylgja Roosevelt og 15 fylgismenn
Tafts.
Voodrow TVilson Bandaríkjaforseti er
maður kominn talsvert á sextugsald-
ur (f. 1856). Hann er sagnfræðing-
ur, doktor í sagnfræði, en hefir nokk-
ur undanfarin ár verið ríkisstjóri í
ríkinu New-Jersey, og getið sér þar
ágætan orðstír.
Á undirbúningsfundi sérveldismanna
(demókrata) í vor var hann á endan-
um kosinn forsetaefni, með öllum
(990) atkvæðum.
Við siðustu forsetakosningar árið
1908 var Tafl kosinn forseti af 302
kjörmönnum, en Bryan, forsetaefni
sérveldismanna hlaut þá 181 atkvæði.
Má af þessum tölumráðahina feikna-
mik!u afturför í fylgi við samveldis-
menn (Republikana) í Bandarikjum.
Sérveldismenn hafa eigi setið að
völdum í Bandarikjum síðan 1896, er
Cleveland var forseti.
Þessi 531 kjörmenn koma svo sam-
an þ. 4. des., og þá fer fram hin
eiginlega forsetakosning. Þrem mán-
uðum síðar, eða þ. 4. marz 1913,
tekur hinn nýi forseti við embætti.
-----,------
Ófriðurinn
á Balkanskaga.
Símfrétt til ísafoldar á fimtudaginn
var segir svo frá:
Stórorusta við Tchorlu.
Fádæma manniall báðu-
megin. Tyrkir halloka.
Fréttin er stutt, en efnismikil. Hún
sýnir það fyrst og fremst, að Búlgarar
hafa þokast mun nær Miklagarði sið-
an þeir háðu orustuna við Lule Burgas.
Bærinn Tchorlu, eða Corlu, sem hann
lika er nefndur, stendur í suðaustur frá
Lule Burgas, við járnbrautina til Mikla-
garðs. Er þá farinn um þriðjungur
leiðarinnar frá Lnle Burgas til Mikla-
garðs. íbúar í Tchorlu eru taldir full
8 þúsund og eru flestir grískir. Við
þessa borg hefir þá staðið ný stór-
orusta, með fádæma mannfalli, báðu-
megin, eins og skeytið segir. Er þá
vant að vita hvort ósigur Tyrkja hefir
verið svo fullkominn, að Búlgarar geti
haldið beint áfram, suður til Mikla-
garðs, eða þeir erú svo dasaðir eftir
þessa blóðugu orustu, að búast megi
við nokkrum drætti á stórtíðindum úr
þeirri átt.
Voodrow Wilson.
hnossið, er flestir höfðu spáð því:
forsetaefni sérveldismanna, Voodrow
Wilson, rikisstjóri í New-fersey.
En fæstum mun hafa til hugar kom-
ið, að sigur hans mundi neitt líkt því
eins glæsilegur og raun hefir á orðið.
Bruni
í Stykkishólmi.
Stmfrétt.
Siðastliðið þriðjudagskvöld kl. 9V2
varð elds vart í skúr áföstum við sölu-
búð Tangsverzlunar í Stykkishólmi.
Eldurinn læsti sig á skömmum tíma
í búðina og brann hún til kaldra kola
á 2 kl.st.; tókst engu að bjarga, nema
verzlunarbókum. Hús og vörur voru
vátrygð, en lágt.
Með miklum erfiðismunum tókst
að bjarga pakkhúsi við endann á sölu-
búðinní. Hætt við að brunnið hefðu
miklu fleiri hús, ef eldur hefði kom-
ist í það.
Það kom sér mjög illa að slökkvi-
áhöld voru eigi komin til bæjarins,
enda þótt greitt hafi verið fyrir þau
fyrir 2—3 mánuðum til stjórnarráðs-
ins.
„Barnabiblían“.
Bibliuþekkingunni hefir áreiðanlega
inignað mjög hér á landi síðustu
mannsaldrana. Að orsökinni þarf ekki
að spyrja. Hún er vitanlega sú ein,
að biblían er miklu minna lesin hér
en áður var. En þetta er illa farið.
Vér höfum ekki ráð á að láta allan
þann ótæmandi auð andans, sem biblían
hefir að geyma, liggja ónotaðan. Það
er hið mesta tjón bæði fyrir trúar-
lífið og fyrir menningarlífið.
Um áhrif biblíulestrar á trúarlífið
ætti sízt að þurfa að fjölyrða í kristnu
landi, svo oft sem líka hefir verið á
það bent bæði í ræðum og ritum. En
þó er helzt svo að sjá, sem almenn
ingi sé þetta enn ekki fyllilega ljóst.
Trúhneigðar sálir grípa alment miklu
fyr til einhverrar postillunnar eða
annara hugleiðinga um kristileg efni,
en til biblíunnar sjálfrar. Þetta or-
sakast vafalaust af því, að »mjólkin«
þykir auðmeltari en »fasta fæðan*.
Það þykir fyrirhafnarmeira að lesa
bibliuna sjálfa, og það vafalaust með
réttu, en sú fyrirhöfn borgar sig hins
vegar margfalt. Því að hvað ætti að
vera trúhneigðri sálu lærdómsrikara og
fremur til sálubóta en að virða fyrir
sér það samlíf trúarinnar við hinn lif-
anda guð, sem í biblfunni kemur oss
fyrir augu í svo margvíslegum mynd-
um og á svo margvíslegu stigi, frá
ófullkominni fálmandi byrjun alt upp
að fullkomnunarstiginu hjá Jesú sjálf-
um? Hvað ætti fremur að örfa og
knýja til sjálfsprófunar, en einmitt
slík »myndasýning« úr þróunarsögu
trúarlífsins ? Prédikanir eru góðar
þegar þær eru góðar, en hitt skal
reynast þúsund sinnum betra en jafn-
vel beztu prédikanir. Hve afhjúpast
þar fyrir athugulum lesanda margir
af »leyndardómum guðs rikis«, sem
jafnvel hin beztu og lærðustu fræði-
kerfi hafa alls ekki getað greitt úr
fyrir ossl Hvílíkur akur til að grafa
eftir gulli i, — hvílíkur fiói, til að
kafa í eftir dýrum perlum, — sé
biblían að eins lesin með skynsemd 1
En þá fyrst er lesið með skynsemd,
og þá fyrst getur lesturinn orðið oss
til verulegra sálubóta, er vér vörumst
að láta hinn »deyðandi bókstaf« aftra
því, að »hinn lífgandi andi« hafi áhrif
á oss, — er vér leggjum til hliðar
allar trúfræðilegar hugsmíðar um inn-
blástur og óskeikulleika, — er vér
leiðum hjá oss allar spurningar um
það, hvort alt þetta hafi nú gerst í
raun og veru, eða hvort óhætt sé að
leggja trúnað á það, sem vér erum að
lesa, hvert einasta orð, — er vér
göngum að lestri bibliunnar, ekki
svo sem »reglu og mælisnúru trúar
og kenningar«, heldur svo sem upp-
sprettu trúarinnar og hins andlega lífs.
Þá er lesið með skynsemd, þá verður
bibliulesturinn oss fyrst fyllilega arð-
berandi.
En lestur biblíunnar hefir líka hin
mestu metmingar-ihní. Enginn mun
geta neitað þvi, að biblian á ekki
hvað minstan þátt í því, hvernig heim-
urinn er nú útlits menningarlega. Hún
er áreiðanlega einn af hornsteinunum
í hinni andlegu byggingu heimsins,
sem oss þvi er skylt að kynna oss.
Hin biblíulega menning á engu minni
rétt á sér en hvort heldur er hin
griska, rómverska eða germanska, því
að allar í sameiningu mynda þær
undirstöðu þeirrar menningar, sem vér
eigum við að búa. Vér verðum að
þekkja hana engu siður en hverja
hinna, til þess að geta skilið sjálfa oss
sögulega. Ekki til þess að slá um oss
með ritningargreinum eða skreyta oss
með biblíulegum talsháttum (slíkt er
komið úr tízku engu síður en það,
að slá um sig með grískum goðsögn-
um, latneskum spakmælum eða nor-
rænum kjarnyrðum), heldur til þess að
fá hlutdeild í krafti spámanna og
postula, og til þess að geta botnað :i
svo ótöiulega mörgu í heiminum, sem
ekki er af grískum eða rómverskum,
germönskum eða norrænum uppruna,
heldur runnið af gyðinglegri eða kristi-
legri rót.
Þess vegna er það tjón bæði fyrir
trúarlif og menningarlif hverrar krist-
innar þjóðar sem er, þegar menn
leggjast biblíulestur undir höfuð.
En á hverju sést það, að lestri
biblíunnar hefir hnignað hér á landi?
Er hún ekki enn þá lang útbreiddasta
bókin með þjóð vorri? Kann vel að
vera að svo sé, en pað er engin sönnun
fyrir þvi, að hún sé mikið lesin. Það
hefir jafnvel verið sagt um biblíuna,
að hún væri »lang útbreiddasta, en
minst lesna bókin í heiminum«. Hvort
sannmæli sé, á það skal eg engan
dóm leggja, og því síður hvort orðin
megi til sanns vegar færa að því er
oss íslendinga snertir sérstaklega.
Biblían er vafalaust mjög útbreidd
íér á landi — þó hefi eg oft heyrt
menn, sérstaklega presta, kvarta yfir
yfir því, hve víða á heimilum engin
biblía væri til. Fjöldi manna lét
sér nægja nýja testamentið eitt. En
íitt er eg mjög hræddur um, að
biblían sé tiltölulega litið lesin hér á
iandi nú orðið, að minsta kosti þegar
miðað er við útbreiðslu hennar. En
af hverju ræð eg það? Eg ræð það
af því, sem vitað verður um áhrif
lennar á þjóðina og menningu henn-
ar. En hver áhrif hún hefir á þjóðar-
menninguna, verður helzt séð af bók-
mentum þjóðanna. Það má lesa sér
það til af orðfæri rithöfundanna, sam-
íkingunum, sem þeir gripa til, mynd-
unum, sem þeir nota til, þess að gera
mönnum sem ljósasta grein hugsana
sinna. Um mestu ritsnillinga hinnar
ensku þjóðar hefi eg fyrir satt, að alt orð-
tæri þeirra sé svo mótað af anda og
orðfæri biblíunnar, að mönnum, sem
ekki væru handgengnir bibliunni, veitti
beinlínis erfitt að skilja þá til fulls.
Sérstaklega er í þessu tilliti viðbrugðið
þeim ritsnillingunum miklu, Carlyle
og john Ruskin. Því hefir jafnvel
verið haldið fram af mönnum, sem
öðrum fremur þóttu skara fram úr
að þekkingu á enskri tungu, að til
fulls fái enginn skilið bókmálið enska,
sem ekki hafi kynt sér vel ensku
biblíuna, svo gagnsýrt sem það sé af
orðfæri hennar, talsháttum, samlík-
ingum, myndum og málrósum. Þetta
verður ekki sagt um íslenzka rithöf-
unda, síðasta mannsaldurinn að minsta
kosti, þegar undanskildir eru prestar
og guðfræðingar. Eini »veraldlegi«
rithöfundurinn okkar á nálægum tíma,
sem vart verður hjá áhrifa af orðfæri
biblíunnar, er dr. Guðm. Finnbogason.
Eg skal nú engan dóm á það leggja,
hvort það er í sjálfu sér heppilegt eða
ekki, að orðfæri biblíunnar hafi áhrif
á ritmál manna. En eg greip til þessa
dæmis fyrir þá sök eina, að bókment-
irnar eru eini mælikvarðinn á áhrif
biblíulestrarins á menningu þjóðanna,
sem vér höfum aðgang að. Því að
um það er mestu máli skiftir, um
innri áhrifin, áhrifin á hugarfar og
hjartalag, er oss skammsýnum varnað
að dæma. Og eins og eg drap á,
verða engar ábyggilegar ályktanir í þá
átt, sem hér ræðir um. dregnar af út-
breiðslu ritningarinnar. Útbreiðslahenn-
ar um heiminn er í flestum tilfellum
einvörðungu vottur ötullar framgöngu
þeirra, sem hafa á hendi sölu hennar,
eða þess, að hún á sér betri meðmæl-
endur við almenning en flestar aðrar
bækur. En að kaupa biblíuna eða eiga
hana er því miður ekki sama sem að
lesa hana. Af lestrinum einum koma
notin.
En hvers vegna hefir biblíulestrinum
hnignað hér hjá oss á síðari tímum?
Orsakirnar eru án efa fleiri en ein og
fleiri en tvær. Einnar af orsökunum
má vafalalaust leita þar, að almenningi
standa nú miklu fleiri bækur til boða
en fyr á tímum. Vér lifum á blaða
og bókaöld sem aldrei fyrri. En þetta
er þó engin höfuðorsök. — Aðra or-
sökina gæti eg hugsað mér þá,
að mörgum manninum væri svo
farið, að hann gengi á snið við bibl-
íuna og kinnokaði sér yið að eiga
nokkur mök við hana, af því að hann
hefði hugboð um, að sumt efni henn-
ar kynni að koma miður þægilega við
sig. Flestir vita svo mikið um »bók
bókanna*, að þar eru rædd ýmis þau
efni, er snerta sáluhjálp mannanna,
en þess er ekki að dyljast, að þeir
menn eru vissulega til, sem sáluhjálp-
ar-efnin eru engan veginn ljúfasta
umhugsunarefnið. Þeim stendur eins
konar »heilagur stuggurc af biblíunni
þeirra hluta vegna. — Enn aðrir leiða
biblíuna hjá sér af því, að þeirri röngu
skoðun hefir verið haldið að þeim,
að hvert hennar orð sé »guðs eigið
orð«, sem kristnum mönnum sé skylt
að trúa ef ekki eigi að fara illa fyrir
þeim, eða að öll biblían sé skrifuð
»á ábyrgð guðs«, spjaldanna á milli
»innblásin af guði«. Mér dylst ekki,
að prestar vorir eiga með þrálátri
fastheldni sinni við slíkar kenningar,
jafn-ósannar og þær eru og villandi,
nokkura sök á því hve menn afrækja
lestur biblíunnar. Því að enn i dag
er slíku haldið að mönnum frá prédik-
unarstólunum. En slíkar staðhæfing-
ar verða sizt til þess, sem til er ætl-
ast. Þeir sem ekki trúa þeim, verða
alls ekki við þær viljugri til að lesa
ritninguna; þeir fá miklu fremur ógeð
á bók, sem verið er að skreyta með
jafn »óegta« gyllingu. Og þá sem
ekki eru lengra komnir en það í þekk-
ingu sinni á biblíunni, að þeir taka
lessar staðhæfingar trúanlegar, fá þær
ekki heldur örfað til lestrar. Því að
óessum góðu mönnum er ekki með
öllu ókunnugt um, að skýrt er frá
mörgu þvi í bibliunni, sem þeim
cunni að veita full erfitt að taka trú-
anlegt, og heldur en að leiðast út i
efasemda-freistingar, velja þeiraftvennu
illu þann kostinn, að lesa alls ekki
biblíuna, og hugga sig við þá von,
að góður guð muni láta alt bjargast af
án þess.
En höfuðorsökina til þess, hve lítið
menn gera að lestri biblíunnar hygg
eg þó vera þá, að þeir hafa ekki lcert
að lesa hana. Það verður beinlínis
að uppala menn til að lesa biblíuna
sér ti) gagns. Menn verða að hafa
cynst henni þegar frá æsku, vanist
únu sérkennilega orðfæri hennar,
comist undir áhrif anda hennar. Og
iað mun þá reynast sannmæli hér,
ekki síður enn annars staðar: »Hvað
ungur nemur gamall temur*.
En er biblían hentug bók í hend-
urnar á óþroskuðum æskulýð? Hve
miklar mætur sem menn hafa á biblí-
unni, þá tjáir ekki að neita því, að beint
barnameðfæri er hún ekki. En hvað
þá? Ef ekki nægir annað en biblian
sjálf til að læra á að lesa biblíuna, og
biblían sjálfhins vegar er ekkert barna-
meðfæri — hvernig eiga þá börn nokk-
uru sinni að geta lært að lesa hana?
Til þess að ráða fram úr þessu hafa
menn tekið sér fyrir hendur að semja
biblíulegar sýnisbækur, þ. e. bækur,
sem hafa inni að halda valda kafla úr
ritningunni, með ritningarinnar eigin
orðum, kafla, sem öðrum fremur geta
álitist við barnahæfi.
í þessu tilliti, sem svo mörgu öðru,
hafa Englendingar gengið á undan og
Þjóðverjar komið á eftir. Englend-
ingar kalla slík úrvalskafla-söfn »barna-
biblíur« (Childs-Bible), en Þjóðverjar
»biblíu-lesbækur« (Biblisches Lesebuch).
Hjá hvorumtveggja hafa þessar til-
raunir gefist mætavel og aðrar þjóðir
mótmælenda-trúar tekið þær upp eftir
þeim.
Nú er fyrri helmingur slíkrar bibliu-
lesbókar kominn út á íslenzku, þar
sem er i>BarnabibUa«- þeirra síra Har-
alds Níelssonar og síra Magnúsar
Helgasonar, eftir stærð (VII-j-224 bls.)
og öllum frágangi einhver ódýrasta
bókin sem lengi hefir verið gefin út
hér á landi af nokkrum bóksala. Verð
bókarinnar í bandi er einungis 1 kr. —
Framkomu þessarar »Barnabiblíu« ber
að heilsa með gleði og þakklæti, og
er vonandi, að hún fái þá útbreiðslu
um land alt, sem hún áreiðanlega á
skilið og er skilyrði fyrir því, að kostn-
aðarmaður skaðist ekki á útgáfunni.
Hugmyndin, sem leidd er í fram-
kvæmd með útgáfu þessarar bókar, er
að sumu leyti ekki ný hjá oss. Eldri
kynslóðina núlifandi manna rekur vafa-
laust minni til Biblíukjarnans gamla,
sem Ásmundur prófastur Jónsson (þá
dómkirkjuprestur hér í bænum, seinna
í Odda f 1880) gaf út fyrir eitthvað
60 árum. Honum var vel tekið um
land alt, og það að maklegleikum, og
hann var mikið lesinn bæði af eldri
og yngri, enda seldist hann fljótt upp,
og er nú bók í fárra manna eigu.
»Barnabiblían« er eins konar »biblíu-
kjarni«. Munurinn er aðallega sá, að
í Barnabibliunni er haft enn meira til-
lit til þess hvað sé við barnahæfi, en
haft var í »Kjarnanum« gamla, að í
Barnabiblíunni er efnið tekið beinlínis
og orðrétt úr hinni nýju biblíuþýð-
ingu vorri, en »Kjarnanum« hafði síra
Ásmundur snúið úr þýzku (frumhöf-
undur hans var Þjóðverjinn Kohlrausch)
og að Barnabiblian þræðir rit biblí-
unnar í þeirri röð, sem þau eru geymd
þar, en *Kjarninn« lætur höfuðper-
sónur hinnar helgu sögu aðallega ráða
skipun efnisins, og gerir grein við-
burðanna í þeirri tímaröð, sem þá var
talin réttust.
Við efnisvalið hafa útgefendur Barna-
biblíunnar fylgt þeim þremur megin-
reglum: 1) að kaflarnir allir væru lík-
legir til að verka á barnshugann til
góðs og festast þar og geymast, 2) að
bókin gæfi nokkurn veginn ljóst yfir-
lit yfir scgu ísraelsþjóðarinnar og sýndi
um leið h versu trúarhugmyndirnar breyt-
ast og þroskast með henni, og 3) að þar
vantaði sem minst af þeim frásögum
biblíunnar, sem venjulega standa í bibl-
íusögum og eru orðnar svo samgrón-
ar hugsunarlífi og bókmentum allra
kristinna þjóða, að varla getur talist
vanvirðulaust að vita ekki deili á.
í þessu hefti Barnabiblíunnar eru